Wb/nia/Turia Somuso Dödö/Luka

Molo'ö nidunö-dunö ba gotalua ndra niha Keriso me föna, Luka andrö no samösa same dalu-dalu ni'omasi-masi'ö niha (faigi Kol 4:14; Fil 24; 2 Tim 4:11). Luka andre no tobali saro dödö Waulo ba wefao ba lala i'otarai mbanua Troas me möi Waulo wanuriaigö turia somuso dödö si mendrua (HalRas 16:19 btn).

Isura Luka injil andre awö Halöŵö Ndra Rasul ba gotalua ndröfi 80-90 M, eluahania me no aefa wa'adudu Yerusalema. Ifodane-dane injilnia Luka ba zi no isura Mareko (tölu faosatö sanandrösa halöŵö Yesu ba Galilaia, fe'amöinia ba Yerusalema ba salua khönia ba da'ö). Aefa da'ö inönö dombua waosatö si bohou (6:20-8:3 faoma 9:51-18:14). Ihalö Luka nidunö-dunö sanandrösa khö Yesu ba Yohane si so me luo da'ö ba li Ibrani, i'ali ia ba li Yunani, ba ibe'e ba mböröta injil khönia. Aefa da'ö ibe'e ba gangahorita injilnia ngawalö nidunö-dunö sanandrösa me i'oroma'ö ia Yesu aefa wemaosonia.

Li Yunani ni'oguna'ö bakha ba injil Luka no li Yunani Koine Koiné si sökhi wanura. Eluahania isura injil andre Luka khöra ya'ira si no möi sekola ba si so okhöta, ya'ira si otarai niha baero si tenga niha Yahudi, simane Teofilo nitötöi ba wehede famaso (Luk 1:3; HalRas 1:1). Heŵa'ae simanö oroma wa tuho injil andre ba wame'e tödö ba niha si numana ba niha ni'osiwawöigö niha bö'ö.

Bakha ba injil andre itutunö Luka wa Yesu andrö tobali sangöhöli niha selungu, ira alawe si lö sabölö, ira sanema bea awö niha sebua horö. Itegu niha so'okhöta injil andre (1:53; 4:18; 6:20-26; 12:13-21; 16:19-23) börö me abölö lahorigö dödöra ba khö gokhötara moroi ba khö Lowalangi.

Bahiza tola lasöndra wangorifi ya'ira sebua okhöta na la'ofönaigö wangowuloi okhöta zorugo (12:33-34; 16:9-13) simane nilau Zakai'o ba sondrönia'ö ndra sanema bea (19:1-10). Amuata lakha mbanua si numana tobali duma-duma si sökhi, börö me itou'ö gofu hadia ia zi so khönia khö Lowalangi sondrorogö ya'ia (21:1-4).

Molo'ö ndra ere zura ni'amoni'ö te no ifarou Luka Teofilo ba wanura injil awö Halöŵö ndra Rasul ba mamuala göi ia khö niha si numana ba gotalua ndra niha Keriso ba zi so ya'ira.

Aefa da'ö na tahaogö wamaigi nidunö-dunö Luka sanandrösa zalua Gema'usa (24:13-15), oroma wa na owulo ita ba wanörötödö fa'amate ba femaoso Yesu bakha ba misa (asese göi latötöi ia owasa ekaristi), ba da'ö göi alua ba gotaluada halöŵö wangöhöli Zo'aya andrö, nifotöi misteri Paska bakha ba teologi. Oroma wa fangowasaini ekaristi no fame alua halöŵö wangöhöli Zo'aya ba wa'aurida sero ma'ökhö.

Baero da'ö itutunö göi khöda Luka wa moguna wangandrö. Yesu samösa mangandrö. Bakha ba wangandrö te'oroma'ö wa ono Lowalangi ia. Tenga ha Yesu, ato göi niha ni'amoni'ö bö'ö sangandrö simane Maria, Zakharia, Elisabe, Simeoni, Hana btn. No ihaogö Luka wanura wangandröra andrö tobali sinunö sasese ta'oguna'ö irugi ma'ökhö bakha ba liturgi (sinunö Maria, Zakharia, Zimeoni, sinunö ndra mala'ika ba Mbetilekhema).

He ba injil andre ba he ba Halöŵö Ndra Rasul itutunö göi Luka wa mohalöŵö Yesu molo'ö Eheha Ni'amoni'ö ba simanö göi ndra niha ni'amoni'ö bö'ö (duma-dumania 1:35; 1:41; 2:26; 3:22; 4:14.18; 10:21). Eheha Ni'amoni'ö no buala fondrege zebua nibe'e Lowalangi ba niha (11:13; 24:49).

Bakha ba Injil andre i'oroma'ö göi Luka wa Lowalangi andrö no Lowalangi sahakhö tödö (15:1-32). Fa'ahakhö dödönia andrö oroma ba wa'auri Yesu, irugi wa'amatenia (23:43). I'andrö göi khöda ena'ö ta'o'ö lahenia ba wangoroma'ö fa'ahakhö dödö ba wa'aurida (6:27-42; 19:1-10).

Angolifa nösi edit

Injil Luka: 123456789101112131415161718192021222324

Fabaliŵa lala edit

Turia Somuso Dödö: Matai'oMarekoLukaYohane

Bale zato: OlayamaAngombakhataBawagöli zatoMonganga afoNahia wamakoriNga'örö spesialNgawalö wanoloSafuria tebulöSanandrösaSangai halöŵö