Wp/wls/Niuafoʻou

Ko Niuafo'ou (i te lea fakapilitania, "Tin Can Mail Island" pe "Good Hope Island") ko he motu i te moana Pasifika. Ko te ki'i motu i Toga, i te potu sautē o ʻUvea.

Seokalafia

E tu'u he mo'uga afi i te lotomāliē o te motu pea ma'u mo ona vai e lua ko Vai lahi mo Vai si'i (Vai Mata'aho).

Hisitolia

Ko te Hanga ki ʻUvea, i te kolo o Fata'ūlua i Niuafo'ou.

Ne'e fakahaha'i e te kau Polinēsia te motu o Niuafo'ou. I te temi mu'a (sēkulō 10 ape), ko tona lea ko ia pē ne'e palalau'i i ʻUvea, Niuatupotapu, Futuna mo Ha'amoa. I te aho nei, ko te 'ū lea kehekehe e kua palalau ai. Ko te lea fakafenua o Niuafoʻou ko te lea fakaniuafoʻou, kae i te aho nei e toe palalau'i e te kau Niuafo'ou te lea fakatoga. I te sēkulō 13 pe 14, ne'e ha'u te kau Toga ki te motu o Niuafo'ou. Ko te kau 'aliki o Niuafo'ou ko Fotofili mo Fusitu'a.

Ne'e omai te kau papālagi mai Holani (ko Willem Schouten mo Jacob Le Maire) i te ta'u 1616. I te lolotoga o tana fai folau, ne'e toe olo ki Futuna.

I te ta'u 1946, ne'e 'auha te mo'uga afi i te kolo o 'Angahā. Ne'e fakamavae fakapule'aga te haha'i o Niuafoʻou ki te motu o ʻEua i Toga.

Lotu

Ko te falelotu katoliko i Kolofoʻou.

Ne'e tau mai te kau pātele falani i te taʻu 1886 ki Niuafo'ou pea ne'e tokoni kia nātou te'u tāupo'ou mo te tagata lotu mai 'Uvea.

Meli

I te sēkulō 20, ne'e higoa Niuafoʻou ko Tin Can Mail Island i te lea fakapilitania (ko tona fakaliliu ko te "motu o te meli i te tini") he ne'e tufa te meli mai te sitima i he ki'i tini ne'e lī ki te tai. Pea ne'e tonu ke to'o te tini e hē tagata, i te tai pe i te mata'one.

Fakakātoā ki ai

^[1].

↑ (en) Akihisa Tsukamoto, The language of Niuafo'ou Island (PhD), Australian National University, 1988, 482 p. (OCLC 929843795, url = https://digitalcollections.anu.edu.au/handle/1885/10027)

[1] (en) Akihisa Tsukamoto, The language of Niuafo'ou Island (PhD), Australian National University, 1988, 482 p. (OCLC 929843795, url = https://digitalcollections.anu.edu.au/handle/1885/10027)

[1]