Ko lea fakafenua polinesia e lua e palalau'i: te lea faka'uvea i 'Uvea mo te lea fakafutuna i Futuna. Ko te lea fakafalani ko te lea fakapule'aga o 'Uvea mo Futuna pea e palalau'i e te 82,7% o te haha'i.
Ko te 'u lea fakafenua o 'Uvea mo Futuna e kau i te fāmili o te 'u lea polinesia āfea pea ne'e liliu māmāliē pē o fetogi ki te 'u lea faka'uvea mo fakafutuna. I te sēkulo 19 ne'e kamata faka'aoga ni kupu fo'ou ne'e fa'u mai te lea fakapilitania, 'uhi ko te fai koloa pea mai te lea fakalatina aki te tau mai a te kau pātele katolika i te ta'u 1837. Ne'e mole he tahi lea matāpule ne'e faka'aoga i te fenua o kaku ki te laga o te telituale o 'Uvea mo Futuna i te ta'u 1961. Ne'e kamata ai leva te faka'aoga o te lea fakafalani tāfito i te 'u fale'ako. I te 'aho nei, kua faka'aoga te lea fakafalani mo te lea faka'uvea pe fakafutuna.
E iloga te 'u kupu fo'ou ne'e fa'u mai te 'u lea fakapilitania, fakalatina mo fakafalani i te 'u lea fakafenua o 'Uvea mo Futuna. E toe kehe mo te lea fakafalani e faka'aoga i te fenua he ko lea fakafalani aki he kupu mo fa'ahiga palalau e ma'u pe ia i te Pasifika.
Ko te faka'aoga o te 'u lea fakafenua i 'Uvea mo Futuna e ma'uhiga 'aupito i te ma'uli fakapolitike o te fenua. Ne'e iku te gaue fakamafola evaselio a te kau pātele i 'otātou motu he ne'e nātou mahino mo poto i te palalau faka'uvea mo fakafutuna pea ne'e ko nātou ne'e nātou 'uluaki tohi mo fakalēkula'i te 'u lea fakafenua. Ne'e faigata'a te felogo'i a te lotu mo te pule'aga falani ki te 'u lea ne'e tonu ke ako'i i te 'u fale'ako kae talu te laga o te telituale i te ta'u 1961, kua faka'aoga'i pē te lea fakafalani ia.
Talu te mavae a te haha'i 'uvea mo futuna o kumi ma'uli i Kaletonia mo Falani, kua faigata'a te taupau mo te 'ako'i o te 'u lea fakafenua i tai atu pea e lagi hoko mai he 'aho kua puli leva te 'u lea faka'uvea mo fakafutuna. E kau 'Uvea mo Futuna i te 'u fenua e lea fakafalani.