Wp/tsg/Basilan

< Wp‎ | tsg
Wp > tsg > Basilan

In Basilan, (Tausug: Probinsi sin Basilan; Chabakano: Provincia de Basilan; Yakan: Wilayah Basilanin; Tagalog: Lalawigan ng Basilan) amu in hambuuk probinsi pu sin Pilipinas ha lawm sin Wilaya sin Awtonom Bangsamoro. Pu Basilan in balmallagu pu sin Kapupuan Sug iban in tungud ini ha uttara-subangan sin kapupuan ini. Ha uttara sin pu ini awn Tandu Sambuwangan.

Lalawigan ng Basilan (Tagalog)
Probinsi sin Basilan (Tausug)
In Panji sin Probinsi sin Pilipinas In iskud sin Probinsi sin Basilan
Bangsa Pilipinas
Wilaya Wilaya Awtonom Bangsamoro ha Muslim Mindanaw (BARMM), Tandu Sambuwangan (Wilaya IX) ha Daira Isabela sadja
Nasertifika daira ha 1 Juli 1948
Naagud probinsi ha 27 Disember 1973
Ina-daira probinsi Lamitan
Ginis Pagpaparinta Dewan Pagwawakil Probinsi
Gobernador Hadjiman S. Hataman-Salliman
Wakil Gobernador Yusop. T Alano
Pagwawakil Mujiv S. Hataman
Jumla Lawak 1,327.23 km2
Rang Lawak hika-72 dayn ha 80
Puntuk Baltaas

(Puntuk Basilan)

971 m
Jumla Populasi (Sensus 2015) 459,367
Rang Populasi Hika-51 dayn ha 81
Densidad 350/km2
Rang Densidad hika-19 dayn ha 81
Ngan Maghuhula/

Demonima

Basileño, Basileña, Basilanin, Tau Basilan
Lawak
Jumla
300,000 km2
Pagbabahagi
Daira Limaya 0
Daira Komponen 2
Manga Munisipi 11
Manga Barangay 255 (nalapay in Isabela)
Manga Distrit Distrit sin Basilan
Sona Waktu UTC+8 (PST)
Koda JIP 7300–7306
Manga Bahasa Chabakano, Sinug, Yakan, Sama, Sebwano, Anggalis, Tagalog
Klasipikasi Tagaran Klas Hika-3
Sita Web basilan.net
In patta sin Probinsi sin Basilan. Basilan in suku sin Wilaya Awtonomos sin Bangsamoro ha Muslim Mindanaw.

In Isabela, bakas ina-daira sin Probinsi sin Basilan, in hambuuk daira komponen ha baba sin kawasa sin parinta probinsi sin Basilan sagawa napaparaganun sin Wilaya Tandu Sambuwangan iban nalilista biya independen. Liyaynan na in ina-daira probinsi sin Basilan dayn ha Isabela pa Lamitan.

Basilan in hula sin tu malanggu tumpuk etnolinguistik: Sila in manga pihak Yakan, mayan nagdatung in manga Tausug iban Chabakano. Agama sin manga Tausug iban Yakan matuud in Islam sasang in agama sin manga Chabakano in Kristiyan. Minsan in upisyal bahasa yari in Bahasa Anggalis iban Tagalog, Bahasa Chabakano in lingwa franka yari, dura in Bahasa Sug, Sebwano iban Sama.

Minsan natutumpuk in probinsi ini biya probinsi klas hika-3 ha terma sin tagaran kasap sin probinsi, mababa in patag kamiskinan ha probinsi ini (awn 26.19% dayn ha katan populasi), katunguran hika-20 dayn 81 manga probinsi sin Pilipinas. (Ha miyamanding, in probinsi sin Maguyndanaw ha katunguran hika-81 atawa balahir dayn ha 81 manga probinsi, in patag kamiskinan sin Magunydanaw in 44.24% dayn ha katan populasi duun). Lagi, in ut sin manga miskin iban dayahan in makiput ha gitung sin bangsa (nararang ha hika-3), sakali in masarang in distribusi ekuydad sin daya ha katan probinsi (in koepisiyen Gini in 0.2826, amu in asibi gam pa dayn ha manga probinsi biya in Pampanga, Bulakan, Nuweba Esiha, Tarlak, Kabite, Batanes iban Batangas).

Gewgrapi edit

Natungud in Basilan ha gitung latituda 6°15' iban 7°00' longituda 121°15' and 122°30'. In pu ini in jangkaan sin Istrik sin Basilan ha uttara, Lawd sin Sug ha sadlupan iban uttara-sadlupan, Golp sin Moro ha uttara-subangan iban Lawd sin Selebes ha satan, satan-subangan iban subangan.

In Basilan in balmalaggu iban baluttara in pu sin Kapupuan Sug, ha gitung sin kapupuan sin Pilipinas sin Mindanaw iban sin Bornew, amu in kulang labi 400 manga pu. In awat sin pu sin Basilan pa Tandu Sambungan in 17 kilometer ha balmakiput in tungud duun, amu in nalahang in Pu sin Basilan pa lupa sin Mindanaw iban pa daira dungguan sin Sambuwangan. Makutad in lupa-dunya/tereyn niya, taga lapat in manga bid ha daira sin Isabela iban ha susulan sin pu lagi mabud-bud ha gimba. Kabiyaksahan ha daira in kapatagan niya in 2.5 meter ha taas patag lawd iban mabid in gimba sin taas sin 300 meter. Kulang labi tupad isab in lupa katian iban in lupa kahuy.

In lawak sin porbinsi ini amu in pu sin Basilan iban in manga pu in nalilibut in Basilan, dungan tumpuk pu sin Pilas (ha Munisipi sin Hadji Muhtamad) ha sadlupan sin pu, iban in tumpuk pun sin manga Bubuan iban Tapiyantana (ha lawm sin Munisipi sin Tabuwan-Lasa) ha satan sin pu ini. Nalilista in manga pu in gitung ha manga pu sin Pilipinas awn bahaya sin kugdanun sin tsunami. In jumla lawak sin probinsi ini in 132,723 hektar.[1] In Basilan da awn lawak sin 1,265.5 kilometer pasagi iban awn haba susulan sin 169.8 kilometer.[2]

In Park Nasiyonal Basilan ha sadlupan suku sin pu ini amu in natutug kaitan ha gitung sin daira sin Isabela iban sin manga munisipi sin Lamitan, Tipo-Tipo iban Sumusip. Awn katukaran sin 971 meter sin taas patag lawd, iban in balmalanjang puntuk, in Bud Mahaji atawa dugaing ngan niya in Bud Basilan.

Iklim edit

Masali in iklim yari iban ha dugaing lugal ha Tandu Sambuwangan. In aberas/kabiyaksahan pag-ulan katahun-tahunan in 1,100 milimeter iban kapasuan aberas/kabiyaksahan katahun-tahunan in 26.6 °C. In puun sin pag-ulan in hangin habagat iban in tungud sin pu ini ha lawm sin Sona sin Konbergensi Intertropika. In ginis sin iklim yari in iklim sin mahamis iban magangggang tropika atawa Aw bang pagguguna sin sistem sin klasipikasi iklim sin Köppen.

In Basilan ha guwa sin dan badju. In nadaratung sin hangin dayn ha satan-sadlupan dura kapuspusan sin hangin ini in 4 knot (7.4 km/l).

Ha lugay dayn ha Mars pa May, in hal banuwa niya in malingaut iban maganggang, dura in kapasuan kabiyaksahan niya in 22 °C. Dayn ha Jun pa Oktober in maulan. Lagi, dayn ha Nobember pa Peber in hal banuwa niya in madalat, dura in kapasuan niya ha gitung ha 22 °C pa 28 °C. In kahamisan kabayiksahan katahun-tahunan niya in 77%.

Pagbabahagi sin Administratip edit

Nabahagi in Basilan ha 11 munisipi iban duwa daira.

Isabela, ha uttara susulan sin pu sin Basilan in nababayhuan in Daira sin Sambuwangan. Iban isab, in Isabela in hambuuk daira komponen iban bakas ina-daira sin probinsi sin Basilan dayn ha 1975 pa 2017. Miyumot sin tau Isabela in manga upisyal sin probinsi, biyabahagi niya in tagaran sukay ha parinta sin probinsi, iban liyalaus ini in najajari ha kawasa sin juridiksi/paggagaga sin administrasi sin Basilan, lapay isab in manga kagunahan/serbis iban kadaganan. Parahal, lagi ha administrasi sin kagunahan/serbis wilaya, in daira ini ha kawasa sin Wilaya Tandu Sambuwangan, sasang dugaing lupa sin Basilan ha kawasa sin Wilaya Awtonom sin Bangsamoro ha Muslim Mindanaw.

Bakas lugay, in Basilan in suku sin Wilaya sin Mindanaw Sadlupan (in bakas ngan sin wilaya ini in Tandu Sambuwangan), sagawa, ha plebisit bihaun, agun in manga maghuhula ha suku sin Basilan in nabaya malamud ha ARMM, duwal in Isabela. Niyangan sin pihak in daira ini dayn ha ngan usul in Pasangen (nasasalin in daira ha Sinug). Awn Kapitol Probinsi sin Basilan, Bay sin Eksekutip sin Gobernador, Departamen sin Eksekutip probinsi sin manga upisyal iban agensi lina. Awn isab agun sin manga upis sin munisipi. Pagtagna ha 1848, maupisyal niyangan in bagu ngan niya biya Isabela de Basilan, in ngan dayn ha Kuta sin Katila in nahinang yari, spesifika tuud sin tungud niya ha tungud sin Kapitol Probinsi bihaun, Kuta Isabela Segunda, amu in ngan sin hari Kastila hi Hari Isabela II. Miyinda in ngan daira ini ha Munisipi sin Isabela ha 1973 iban ha Daira sin Isabela ha 25 Abril 2001.

Najari in hambuuk daira in Lamitan ha Juli 2007, minsan in suku pa sin ARMM. In tungud niya ha uttara-subangan susulan sin Basilan, amu in hambuuk pantay sin Basilan. Kiyanamnaman sin Lamitan in pagbabagu sin ekonomi amu in nalalaus magkawasa sin manga suku (munisipi) sin probinsi ini amu in wayruun pagsusulig. Ha 18 Nobember 2008, naawn pagpi in Paghukuman Mahatinggi, parahal, tiyangkis in papanaw sin pagaagurun in Lamitan ha status daira huwas napetisi sin Liga Daira sin Pillipinas ha kaina hambuuk tahun. Masi in status sin munisipi in Lamitan sabab tiyangkas pa sin Paghukuman Mahatinggi ha 26 Agos 2010. Sagawa ha 17 Pebrer 2011, miyna na sin Paghukuman Mahatinggi in pagpapadaira sin Lamitan iban 15 dugaing daira ha Pilipinas huwas hika-tu pagkahandak.

Nabarat sin Lamitan in bagu ina-daira sin Basilan dayn ha 2001, abila nagbot in Isabela lagi paguwaun dayn ha ARMM ha hambuuk plebisit ha samuwa tahun. Agun in manga upis probinsi sin ARMM sin Basilan ha Lamitan. In usulan ngan sin Lamitan dayn ha ngan sin ina-daira sin Sultan-Kudarat - Ramitan. Naghinang kuta in manga Ilanun ha tungud duun lagi ha pagbukan sin lagpasan pa Kastila Sambuwangan. Miyarat sin manga Yakan in ngan 'Lamitan' biya ha "in tungud amu in tau dayn ha Ramitan kari iban maghuhula" atawa Kuta Ramitan. Mahuli dayn duun, liyapnas in kuta kahuy hi Gob. Gen. Corcuera ha 1637. Tiyawag sin manga pihak in ngan tungud "Ramitan", iban naminda in hurup R ha hurup 'L', anay-anay naminda in ngan niya biya "Lamitan"` Najari sin Lamitan in ina-daira probinsi bakas 2017.

In usulan sin munisipi sin Basilan, awn 5 munisipi awwal. Yan in:

  • In Maluso, natutungud ha satan-sadlupan sin pu, iban nababayhuan sin munisipi ini in pu sin Sug iban Tawi-Tawi amu in tungud sin manga pu ha balsatan. In Dungguan sin Holland iban Kawman Maluso, in hab dungguan niya. Dayn ha upisyal kissa, in ngan sin Maluso in dayn ha Bahasa Kastila. Miyaana ini in "in tau halipulu" (mal + uso), in puun sin pagngan ini dayn ha paghalipulu sin manga pihak in naghuhula duun ha kurun/abad/senturi/sig hika-19.
  • In Lantawan, natutungud ha balsalupan sin pu. In tungud ini lagi ha pagtatanum sin manga kopra iban guma. Ha Tairan in mataud in populasi niya naghuhula. Wayruun dungguan duun. In ngan "Lantawan" dayn ha puun sin kalimah "Lantaw" amu in miyaana niya in kita. Niyngan isab ini in mayran lagi ha paglalangpas bang kitaun in manga kappal sin Sug iban Kastila, kaina sila maggubat iban maglangpas.
  • In Sumisip in balmalaggu munisipi ha jumla lawak iban in bakas natungud in pagtatanum sin guma (Sime Darby) ha Pillipinas.
  • In Tuburan in natutungud ha balsubangan suku sin pu. In hambuuk wayruun pagsulig iban nalapnas sin pagbunuan duun. In ngan "Tuburan" in napuun ha pihak kalimah "tubod" (miyaana in puun sin tubig/mata tubig), sabab awn puun sin tubig/mata tubig ha tungud duun.
  • In Tipo-Tipo, in ahir sin manga munisipi awwal amu in najari sin tita sin panguha hi Ferdinan Marcos. Natungud sin munisipi ini ha satan-subangan suku sin pu. Agun in lawak duun wayruun pagsusulig pa iban in tungud pa sin pagbunuan. In usulan sin ngan "Tipo-tipo" dayn ha pihak kalimah "Tipun-tipunan" (miyaana in "pagtipunan"). Sabab sin pagngan bihaini in hambuuk tungud sin manga pihak magsaylu-siyaylui sin pangdara iban pagkaun.

Manga Agsuan edit

  1. "10. Environment and Natural Resources". Bangsamoro Development Plan (PDF) (Report). Bangsamoro Development Agency. 2015. p. 95. ISBN 9786219520928. Archived from the original (PDF) on 4 March 2016. Retrieved 19 September 2016.
  2. "Islands of Philippines". Island Directory. United Nations Environment Programme. Retrieved 20 August 2014.