Wp/tsg/Bahasa Surigawnon

Bahasa Surigawnon Tandaganon
Miyamicharaan in:	Surigaw del Norte, Suku agun ha Surigaw del Sur, Suku asibi ha Pu sin Dinagat, Agusan del Norte, Agusan del Sur iban Dabaw Oryental
Wilaya:	Karaga, Dabaw ha probinsi Dabaw del Sur sadja
Jumla taud magbibichara:	500,000 (2009)
Pamili bahasa:	Awstronesya Malayu-Polinesya Pilipinas Dakula Gitung Pilpinas Gitung Pilipinas Bisaya Satan Bisaya
Kahalan Upisyal
Upisyal Bahasa ha:	Bahasa Pamisil/Lukal ha Pilipinas
Piyagpaparaganan (regulado) sin:	Komisi sin Bahasa Filipino
Koda Bahasa
ISO 639-1:	[1]
ISO 639-2:	[2]
ISO 639-3:	[3]
Patta
In manga wilaya amu in miyimichara in bahasa ini.

Bahasa Surigawnon, in hambuuk bahasa amu in miyimichara sin manga Tau Surigawnon. Iban pa naawn in miyimichara ha wilaya Surigaw del Norte, Pu sin Dinagat, Surigaw del Sur iban ha suku asibi sin wilaya Agusan del Norte, labi awla ha lawak in masuuk ha Lanaw Mainit, Agusan del Sur iban Davao Oriental.

Bahasa ini in hambuuk taiban ha Pamili Bahasa Satan Bisaya, amu in naaawn tu taiban ha pamili ini, yan in Bahasa Sug iban Bahasa Butuwanon.

Klasipikasi

Bahasa Surigawnon in hambuuk taiban ha manga bahasa miyimichara ha Kabisayaan, dura Bahasa Sebwano. Nakusug in manga kalimah bahasa Surigawnon ha bahasa Sebwano, in sabab sin pagkakusug in pagkadatung sin manga Sebwano ha lupa didtu lagi naghuhula iban nagaanak-apu. Sagawa, di kahatian sin manga Sebwano in Bahasa Surigawnon.

Awn katali-anakan in Surigawnon ha duwa bahasa, yari in Bahasa Butuwanon ha Pu Butuan iban in balmalayu anakun niya, in Bahasa Sug ha Kapupuan Sug.

Manga Ginis

In patta sin bahasa Surigawnon (Kawsun) iban Tandaganon (Kalas) nabibichara ha Wilaya sin Karaga. Nahati sin warna mabaluba in tungud sin di mataud in magbibichara bahasa yaun.

Dyalek Tandaganon (Dyalek Satan)

Tandaganon^[1] (ngan dugaing in Tinandag, Naturalis, Tagon-on) in hambuuk dyalek sin bahasa Surigawnon amu in miyimicharaan in gitung probinsi sin Surigaw del Sur, lagi ha munisipi sin Daira Tandag, San Miguel, Tago, Bayabas, Cagwait, Marihatag, San Agustin iban suku agun sin Lianga. Manjari kiyapapaklas sin bahasa ini in dugaing bahasa atawa dyalek satan sin bahasa Surigawnon. Awn kulang labi 100,000 magbibichara.

Dyalek Surigawnon (Dyalek Uttara)

Surigawnon (ngan dugaing in Jaun-Jaun, Waya-Waya) in dyalek uttara. In tungud miyimichara ha Surigaw del Norte, uttara sin Surigaw del Sur, iban uttara sin Agusan del Norte^[2]. Kahamptan sin manga magbibichara Surigawnon iban Tandaganon minsan nila gunahun in dyalek baran nila ha pagbichara. (sali in kahalan ini biya ha mutwal inteligibilidat sin manga dyalek Boholano iban dyalek mayran Sebwano).

Bahasa kaduwa yan in miyimichara ha Surigaw del Norte iban suku agun ha Surigaw del Sur, duwal ha Daira sin Bislig, munisipi sin Barobo, Hinatuan, Lingig iban Tagbina. Ha tungud sin di miyimichara Bahasa Surigawnon in miyimichara nila in bahasa Sebwano (karna pagkadatung/migrasi sin manga Sebwano) iban bahasa pihak, Kamayo, in pamili bahasa sin Mansakan.

Ponologi

Laung kunu hi Dumanig (2015)^[3], awn kasalian inbentari sin ponologi in bahasa Surigawnon ha bahasa taymanghud niya in bahasa Sebwano iban Boholano.

Bukal

Yari in sistema bokal sin Surigawnon:^[3]

	Uhan	Gitung	Ulihan
Makiput/ Tambulun	i		u
Malaklak/ Banngaun		a

Kunsunan

Yarin in tabal sin manga kunsunan sin Surgawnon:^[3]

		Higad Simud	Ipun	Ngilu	Dulang-Dulang	Gunggungan
Hublaan/ Plosip	Wala Katingug	p	t		k
Hublaan/ Plosip	Nakatingug	b	d		g	ʔ
Mailung/ Nasal		m	n		ŋ
Bustakan/ Aprikatip				d͡ʒ
Bagiran/ Prikatip			s			h
Bagtingan/ Tril			r
Kiran/ Aproksiman Lateral			l
Tunga Bukal/ Aproksiman		w		j

Indanan: Kiyahihidja sin [j] in y, sin [d͡ʒ] in j iban sin [ŋ] in ng.

Napulikit manga Kunsunan

Surigawnon in awn 25 napukilit kunsunan, manga yan in (br, bl, bw, by, dr, dy, dw, gr, gw, kr, kl, kw, mw, my, nw, pr, pl, pw, py, sw, sy, tr, tw, ty, hw) iban 4 diptong (aw, ay, iw, uy), amu in sali ha Sebwano.^[3]

Pagbabanding sin Surigawnon, Sinug, Sebwano iban Tagalog

Pamili Bahasa Gitung Pilipinas
Pamili Bahasa Satan Bisaya			Pamili Bahasa Kabisayahan	Tagalog
Sinug	Surigawnon		Sebwano
Sinug	Dyalek Uttara	Dyalek Satan (Tanadaganon)	Sebwano
Unu in ngan mu? (Tup pagkasambat: Hisiyu in ngan mu?)	Omay imo ngayan?	Unu an ngayan mu? Unu may imo pangayan? Unu an pangayan nimo? Unu'y pangan mo?	Unsa ang ngalan/ngan nimo?	Ano ang pangalan mo?
In ngan ku hi Juan.	An ako ngayan ay Juan.	An ngayan ku kay Juan. An ako ngayan kay Juan. Ang pangayan ko si Juan. An ako pangan(ngan) kay Juan.	Ang ngan naku kay Juan.	Ang pangalan ko ay Juan.
Maunu-unu na kaw?	Kumusta naman kaw? Kumusta na kaw?	Kumusta nasa kaw?	Kumusta na ka?	Kumusta ka?
Marayaw da isab.	Marayaw da/ra isab/sab aku.	Madayaw da (sab/isab atawa da nu-un) aku	Maayo da/ra (usab).	Mabuti na man.
Hain hi Ahmad?	Haman si Ahmad?	Hain si Ahmad?	Haman/Hain man/asa si Ahmad?	Nasaan si Ahmad?
Ha bay siya.	Jaon siJa sa bayay. Jadto sija sa bayay.	Sa bay siya. Yaun siya sa bahay.	Naa siya sa balay/bay.	Nasa bahay siya.
Magsukul. Salamat.	Salamat.		Salamat.	Salamat.
Naghuhula aku ha Manila.	Naghuya aku sa Manila.	Yaghuya aku sa Manila.	Nagpuyo ako sa Manila.	Nakatira ako sa Maniila.
Yari aku ha bay. Diy aku ha bay.	Jari aku sa bayay.	Yadi aku sa bay.	Dia ko sa bay.	Dito ako sa bahay.
Hiyapdi aku. Nahapdi aku.	Tag gutom ako.	In-gutom aku. Paga-gutom ako.	Gi-gutom ko.	Gutom ako.
Yadtu siya ha iskul.	Jadto sija sa iskuylahan.	Yadtu siya sa iskuylahan.	Tu-a sya sa iskuylahan.	Diyan siya sa eskwelahan.
Tau	Tawo	Tao	Taw/Tawo	Tao
Sug	Suyug	Suwg	Sug/Sulog	Agos
Adlaw	Buntag		Adlaw/Buntag	Araw
Dum	Duyum	Gabi-i/Duwm	Gabi-i	Gabi
Bihaun	Kuman na Adlaw		Karon/Karong adlawa	Ngayon
Kahapun	Kahapun		Gahapun	Kahapon
Takisa	Nin-agi na adlaw	Min-agi na adlaw	Miaging adlaw/usang adlaw	Kamakalawa
Kunsum	Silum	Siluwm/Silom	Ugma	Bukas
Kunisa	Sunod na adlaw		Sunod adlaw	Makalawa
Mahinaat	Buntag		Buntag	Umaga
Mataas suga Tunga adlaw	Udto	Gabi-i	Udto	Tanghali
Mahapun	Hapun		Hapun	Hapon
Tunga dum	Tungay-duyum	Tunga-tunga nan duwm Tunga'y duwm	Tunga sa gabi-i Tungang gabii	hatinggabi
Adlaw unu bihaun?	Oman na adlaw kuman?	Unu na adlaw kuman? Unu kuman na adlawa?	Unsa nga adlaw karon? Unsang adlawa 'ron?	Anong araw ngayon?
Adlaw unu kaw tumulak?	Unu na adlaw kaw mu-larga? Kun-o kaw mo-larga?	Kanus-a kaw mu-larga/mu-panaw)?	Unsa nga adlaw ka mo-larga? Unsang adlawa ka mo-larga?	Anong araw ka aalis?
In panaw ko ha Sabtu yaun.	An ako panaw adton Sabado.	An ako panaw nan Sabado yadtu	Ang lakaw naku niadtong Sabado.	Ang lakad ko sa noong Sabado.
Kahnu sila kimaun?	Kagan-o sila nangaon?	Kinun-u/Kagan-o sila nangaon(mikaon)?	Kanus-a sila mikaon?	Kailan sila kumain?
Kahnu kaw dimatung?	Kagan-o man kaw nin-abot?	Kinun-u/Kagan-o kamu(kaw) min-abot?	Kanus-a kamo miabot?	Kailan ka dumating?
Kunu kaw madtu pa iskul?	Kun-o man kaw mukadto sa iskuylahan?	Kinun-u/Kun-o kaw mokadto sa iskuylahan?	Kanus-a ka mo-adto sa iskuylahan?	Kailan ka pumupunta sa eskwelahan?
Pakain kaw manaw?	Haman kaw pasingud? Haman kaw mukadto?	Pahain kamu mamanaw? Hain kaw pasingud?	Asa ka pa-ingon?	Kailan ka aalis?
Hisiyu in usug yaun?	Siman jaon? Siman jaon sija?	Sin-o yaun? Sin-o taraw yaon?	Kinsa na nga tawhana?	Sino ang lalaki yan?
Kansiyu in badju ini?	Kanin-o ini baro? Simay tag-ija ini na baro?	Kanin-o ini badu?	Kang kinsa nga sinina kini?	Kanino ang kamisa ito?
Hain hi ina?	Haman si mama?	Hain si nanay?	Asa/Hain si mama?	Nasaan si nanay?
Kahnu kaw piyaganak?	Kagan-o man kaw natawo/tag-anak?	Kinun-u kaw in anak? Kagan-o kaw gi-anak? Kagan-o kaw ya tao?	Kanus-a ka gipanganak/natawo?	Kailan ka pinanganak?
Mayta kaw timatangis?	man nag tuawa man kaw?	Nasa ga-hilak/ga-ytaho sa kaw?	Ngano nga nagahilak ka?	Bakit ka umiiyak?
Biyadiin kaw nagtug? Biyadiin in katug mu?	Un-hon man nima pagkatuyog?	Paga unu mo pagkaturog? Paga unu mo sa tawar pagkaturug?	Unsaon man nimo pagkatug/pagkatulog?	Paano ka natulog?
Maunu-unu na hi ina?	Kumusta man si mama?	Ya-unu na sa si ina? Kumosta na si mama(nanay)?	Kumusta na man si nanay/mama?	Kumusta na si nanay?

Sawpama manga Kalimah iban Himumungan

Yari in sawpama manga kalimah iban himumungan sin bahasa Surigawnon iban sali niya ha Sinug.

Kalimah

Surigawnon		Sinug
Dyalek Uttara (Surigawnon Uttara)	Dyalek Satan (Tandaganon)	Sinug
adja	aya	sadja
"adja ra man kaw magsinaoy-saoy"		"Sadja ra kaw magsawsaw-sawsaw"
alima		lima
ambaw		ambaw
arang		landu
bakoy	baku	bakul
baro		badju
bayong		hilu
buyod	bukid	bud
dayag/kat-kat		dag
diin		hain
doot		hansipak
duyod	duwd	suuk
gwapathi		palmanis
hilam		hilam
ido		iru
ihap/bilang		itung
ilaja		uma
ingod/tungod		silungan/sindungan
jaon		yaon
lawa		lawa
kagan-o		kaina
kalasangan, guyangan	guwangan	katian, gulangan
kajayo	kayo	kayu, api
kuman		bihaun
kun-o		mayan
manguyab		mabaya
maradjaw	madayao	marayaw
miya		kuting
ngayan	ngan	ngan
pasu, malangka		mapasu
puyo	isla	pu
sike		bitis
silom		kunsum
sin-o siman		hisiyu
tag-uno		biyadiin
tagad	huyat	tagad
ulitawo		subul
uno		unu
waya		lawa
waya		wala, wayruun
wayong		bayhu
yaon	jaon	awn
yaot		mangi

Himumungan

Surigawnon	Sinug
Salamat karadjaw.	Magsukul tuud.
na ay, unja na.	mayan na.
ay ay, na bata ini.	ay bata ini.
uman kaw?	nanjari kaymu?
ajo-ajo/ amping.	intul kaw.
nabuang na.	kangug na.
simba na.	duwaa na.
paghilom ngad-on. saba did-on.	patummuna di/yari.
maradjaw buntag.	marayaw mahinaat. salamat mahinaat.
maradjaw na hapon.	marayaw mahupun. salamat mahupun.
haman kaw?	hain na kaw?
uno may imo ngayan? unoy ngayan mo?	unu in ngan mu?
pila may edad mo? (Surigawnon) pila may imo edad? (Tandaganon)	pila in umul mu?
gulpi man kaw kagwapa/grabeh nimo ka gwapa (Surigawnon) arabehi sa nimo ka gwapa (Tandaganon)	malingkat tuud kaw.
arang ka tignaw	mahagpay tuud.
grabe nimo kayaot (Surigawnon) grabehi nimo ka yaot/taru (Tandaganon)	mangi tuud kaw.
tabangi ako.	tabangi aku. tulungi aku.
pagpaspas/pagdali.	pabiskaya.
maradjaw (madayao) na duyom dijo hurot.	marayaw/salamat dum kaniyu katan.
hain man kaw pasingod?	hain kaw pimapanaw?
mahagkot. tignaw, pakukog.	mahagpay.
taghigugma ta kaw.	kalasahan ta kaw.
mangita nan sine.	mangita sin sini
mupanaw na ako kuman.	pumanaw na aku bihaun.
:"inday uno"/"waya ako mahibayo"	"inday"/"wala ako

Manga Agsuan

↑ http://www-01.sil.org/iso639-3/cr_files/2009-087_tgn.pdf
↑ https://www.ethnologue.com/language/sgd/19
↑ ^3.0 ^3.1 ^3.2 ^3.3 Dumanig, Francisco Perlas (2015). "Descriptive Analysis of the Surigaonon Language". Polyglossia. Ritsumeikan Center for Asia Pacific Studies. 27.

[1] ttp://www-01.sil.org/iso639-3/cr_files/2009-087_tgn.pdf

[2] ttps://www.ethnologue.com/language/sgd/19

[:0-3] 3.0 ^3.1 ^3.2 ^3.3 Dumanig, Francisco Perlas (2015). "Descriptive Analysis of the Surigaonon Language". Polyglossia. Ritsumeikan Center for Asia Pacific Studies. 27.

[1]

[2]

[3]