ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး ( သို့မတုတ် Irrawaddy) ရေ မြန်မာနိုင်ငံအောက်ပိုင်း ဧရာဝတီမြစ်ဝကျွန်းပေါ်တွင် တည်ဟိရေ။ အရှေ့ဘက်တွင် ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီးနန့် ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး၊ မြောက်ဘက်တွင် ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး၊ အနောက်မြောက်ဘက်တွင် ရခိုင်ပြည်နယ်၊ အနောက်ဘက်တွင် ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်၊ တောင်ဘက်တွင် ကပ္ပလီပင်လယ်ရို့နန့် ထိစပ်ရေ။ ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီးရေ မြန်မာပြည်ဧ့ ဆန်စပါးအဓိကထွက်ဟိရာ ဒေသဖြစ်ရေ။ ဧရိယာစတုရန်းမိုင် ၁၃,၅၆၆ ကျယ်ဝန်းရေ။
ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး | |
|---|---|
| Lua error in Module:Wp/rki/Location_map at line 537: Unable to find the specified location map definition: "Module:Wp/rki/Location map/data/World" does not exist. | |
| Coordinates: 16°50′N 95°10′E / 16.833°N 95.167°ECoordinates: 16°50′N 95°10′E / 16.833°N 95.167°E | |
| နိုင်ငံ |  Myanmar |
| ဒေသ | အောက်မြန်မာနိုင်ငံ |
| မြို့တော် | ပုသိမ်မြို့ |
| Government | |
| • ဝန်ကြီးချုပ် | ဦးတင်မောင်ဝင်း |
| • အစိုးရအဖွဲ့ | ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး အစိုးရအဖွဲ့ |
| • ဥပဒေပြုရေး | ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး လွှတ်တော် |
| • တရားလွှတ်တော် | ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး တရားလွှတ်တော် |
| Area | Template:Wp/rki/Infobox settlement/impus |
| • Rank | ဒသမ |
| လူဦးရေ (၂၀၁၄)[1] | |
| • Total | ၆,၁၈၄,၈၂၉ |
| • Rank | ဒုတိယ |
| • Density | Template:Wp/rki/Infobox settlement/impus |
| Time zone | UTC+06:30 (မြန်မာစံတော်ချိန်) |
| HDI (၂၀၁၇) | 0.530[2] နိမ့် · ဧကဒသမ |
| Website | template:str right |
သမိုင်းကြောင်း
editဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီးရေ ရှေးအခါက ရာမညတိုင်းတွင်ပါဝင်ခရေ။ မွန်သုံးရပ်ဖြစ်သော မွန်တိ၊ မွန်စ၊ မွန်ညတွင် မွန်ညဒေသ၌ ပါဝင်ခရေ။ ကိုလိုနီခေတ် ၁၈၂၄ ဩဂုတ် ၁၃ရက်ဖြင့် ထုတ်ပြန်သော ပြန်တမ်းတိအရ ပဲခူးတိုင်းကို ဟံသာဝတီ၊ဟင်္သတနန့် ပုသိမ်ခရိုင်ဟူ၍ ဖွဲ့စည်းခရေ။၁၈၈၁တွင် ပဲခူးတိုင်းမှခွဲထုတ်၍ ဧရာဝတီတိုင်းဖြစ်လာမည့် ဧရာဝတီခရိုင်ကို ဖွဲ့စည်းခရေ။ ထိုစဉ်က ဒီဝိဇံ(Division ခရိုင်)ဟု ဘာသာပြန်ဆိုရေ။၁၉၄၇ အခြေခံဥပဒေအရ ဧရာဝတီတိုင်း ဒေသခရိုင်ကို ပုသိမ်၊ဟင်္သတ၊မြောင်းမြ၊မအူပင်၊ဖျာပုံခရိုင်တိဖြင့် ဖွဲ့စည်းရေ။[3]နောက်ပိုင်းတွင် အဆင့်ဆင့်ပြောင်းလဲဖွဲ့စည်းခရာ ၂၀၂၀ပြည့်နှစ်တွင် ဧရာဝတီတိုင်း၌ ခရိုင် (၆)ခရိုင်၊မြို့နယ် (၂၆)မြို့နယ်၊ မြို့ (၄၅)မြို့၊ ရပ်ကွက်(၃၀၀)၊ကျေးရွာအုပ်စု (၁၉၁၄)၊ ကျေးရွာပေါင်း (၁၁၆၈၄)ရွာ ပါဝင်ရေ။[4]
တည်နီရာနန့် အကျယ်အဝန်း
editဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီးရေ ဧရာဝတီမြစ်ဧ့ မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသဖြစ်ပြီး မြန်မာပြည်ဧ့ အနောက်တောင်ဘက်တွင် တည်ဟိရေ။ နယ်နိမိတ်ချင်း ထိစပ်နီသော ပြည်နယ်နန့်တိုင်းတိမှာ လက်ျာရစ်အားဖြင့် အနောက်မြောက်တွင် ရခိုင်ပြည်နယ်၊ မြောက်ဘက်နန့် အရှေ့ဘက်တွင် ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး နန့် အရှေ့ဘက်တွင် ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီး ရို့ဖြစ်ရေ။ တောင်ဘက်နန့် အနောက်ဘက်တွင် ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော် ဟိရေ။ မြောက်လတ္တီတွဒ် ၁၅ ဒီဂရီ ၄၀ မိနစ် မှ ၁၈ ဒီဂရီ ၃၀ မိနစ် ကြား၊ လောင်ဂျီတွဒ် ၉၄ ဒီဂရီ ၁၅ မိနစ် မှာ ၉၆ ဒီဂရီ ၁၅ မိနစ် ကြားတွင်တည်ဟိရေ။
ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီးရေ ၁၃,၅၆၇ စတုရန်းမိုင် ကျယ်ဝန်းပြီး မြေပြန့် မြေကျယ်ပေါတိ၍ မြစ်ချောင်းတိလည်း ကွန်ချာသဖွယ် ယှက်သန်းနီ ကြရေ။ သို့သော် ရခိုင်ကမ်းမြောင်ဒေသအောက်ပိုင်းနန့် ရခိုင်ရိုးမတောင်ထိပ်ကြောင့်အရှေ့ ဘက်ပိုင်းရို့လည်း တစ်စိတ်တစ်ဒေသပါဝင်ရေ။
ရာသီဥတု
editပင်လယ်နန့်နီးသောဒေသဖြစ်၍၊ မိုးတိပြီးစွတ်စိုသော ရာသီဥတုဟိရေ။
အုပ်ချုပ်ရေး
editမြို့တော်
editဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီးဧ့ မြို့တော်မှာ ပုသိမ်မြို့ဖြစ်ရေ။
အုပ်ချုပ်ရေး
editဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီးအား ဝန်ကြီးချုပ် အမှူးပြုသော တိုင်းဒေသကြီးအစိုးရအဖွဲ့မှ အုပ်ချုပ်ရေ။၂၀၂၁ခုနှစ် စစ်အာဏာသိမ်းမှုအပြီးတွင် ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီးစီမံအုပ်ချုပ်ရေးကောင်စီမှ အုပ်ချုပ်လျက်ဟိရေ။
ဥပဒေပြုရေး
edit၂၀၁၁ခုနှစ်မှစတင်ကာ တိုင်းဒေသကြီးလွှတ်တော်ကို ရွေးကောက်ခံကိုယ်စားလှယ်တိ၊ တပ်မတော်သားလွှတ်တော်ကိုယ်စားလှယ်တိဖြင့် ဖွဲ့စည်းကာ စတင်ကျင်းပခရေ။
တရားစီရင်ရေး
editဧရာဝတီတိုင်း တရားလွှတ်တော်ကို တရားသူကြီးချုပ် (၁)ဦး၊ တရားသူကြီး (၄)ဦးဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားရေ။ တိုင်းတရားလွှတ်တော်အောက်တွင် ခရိုင်တရားရုံး (၆)ရုံး၊ မြို့နယ်တရားရုံး (၂၆)ရုံးဟိရေ။
ခရိုင်၊ မြို့နယ်၊ မြို့၊ ရပ်ကွက်၊ ကျေးရွာအုပ်စု၊ ကျေးရွာတိ
edit
ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီးအား ခရိုင် (၈) ခုဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားရေ။
- ပုသိမ်ခရိုင်
- ကျုံပျော်ခရိုင်
- ဟင်္သာတခရိုင်
- မြန်အောင်ခရိုင်
- မအူပင်ခရိုင်
- မြောင်းမြခရိုင်
- ဖျာပုံခရိုင်
- လပွတ္တာခရိုင်
ခရိုင်ဟိမြို့နယ်
editမြို့ပေါင်း (၄၅) မြို့၊ ရပ်ကွက်ပေါင်း (၃၀၀) ကွက်၊ ကျေးရွာအုပ်စု (၁၉၁၉) အုပ်စု၊ ရွာပေါင်း (၁၁၈၆၄) ရွာ ဟိရေ။ [5]
အခြား မြို့ရွာတိ
edit- အိုင်သပြု
- ရွေးကုန်
- အသုတ်
- ဘော်မိ
- ဓမိ
- ကဒုံကနိ
- ခမောက်စု
- ကွင်းကောက်
- ကျိုက်လတ်
- ကျုံးဒါး
- ကျုံကဒွန်း
- ကျုံမငေး
- လူခေါင်းကျွန်း
- ဆကာကြီး
- တဂရက်
- မြို့ကွင်း
- နိဗ္ဗာန်
- အုန်းပင်
- ပသွယ်
- ပြင်ခရိုင်
- ပျဉ်ရွာ
- စက္ကော့
- စက်ဆန်း
- ရှမ်းရွာ
- ရှောပြာ
- ရွှေလောင်း
- ရွှေမြင်တင်
- ရွှေတောင်မှော်
- ဆင်မ
- တောင်ကလေး
- ရွာသစ်
- သစ်ပြုတ်
- သုံးခွ
- ထူးကြီး
- အင်ပင်
- ရေလဲကလေး
- ဇီးချိုင်
- မဲဇလီကုန်း
- မြင်းကကုန်း
- ဒါးက
- တလုတ္ထော်
- သလပ်ခွာ
- ထန်းကုန်း
- လက်ပန်
- ကံရွာ
- လိန်ကုန်း
- ဝက်ကြီးကွင်း
- ကနောင်
- သီတာကုန်းပြင်
- ဘက်ရဲ
- ကန်ဘဲ့
- ဘီတွဒ်
- မြင်းကဆိပ်
- ကျွဲတလင်း
- ကရင်အင်း
- မိုးကြိုးပစ်
- အိုင်မ
- ဖက်ကြီးကုန်း
- ဖိုးလိန်ကွင်း
- ရွှေကညင်ပင်
- ဇင်ပြွန်းကုန်း
- မြို့ချောင်း
- မြို့တွင်း
- ဟိုင်းကြီး
လူဦးရေ
editဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီးတွင် ၂၀၁၄ သန်းခေါင်စာရင်းအရ လူဦးရေ ၆.၁သန်းနီထိုင်ကတ်ရေ။ အမျိုးသား ၃သန်းနန့် အမျိုးသမီး ၃.၁သန်း ဟိရေ။၁၉၈၃ခုနှစ် သန်းခေါင်စာရင်းအရ လူဦးရေ ၂၄% တိုးတက်လာခရေ။ ရန်ကုန်တိုင်းပြီးလျှင် ဒုတိယမြောက်လူဦးရေအတိဆုံးဖြစ်ကာ ရန်ကုန်တိုင်းနန့် မန္တလေးတိုင်းပြီးလျှင် တတိယမြောက် လူဦးရေ အသိပ်ရေးဆုံးဒေသဖြစ်ရေ။ဧရာဝတီတိုင်းဧ့ လူဦးရေ သိပ်ရေးဆမှာ တစ်စတုရန်းကီလိုမီတာတွင် ၁၇၆.၅ဦးဖြစ်ရေ။ တိုင်းအတွင်း လူ၁၀၀လျှင် ၈၆ဦး ကျေးလက်တွင် နီထိုင်ကတ်ရေ။ ပုသိမ်ခရိုင်တွင် ၁.၆သန်းဖြင့် အတိဆုံးနီထိုင်ကတ်ရေ။ မြို့နယ်အနီဖြင့် မြောင်းမြမြို့နယ်တွင် အတိဆုံးနီထိုင်ကတ်ရေ။
ဗမာနန့်ကရင်လူမျိုးရို့ အဓိကအားဖြင့် နီထိုင်ကတ်ပြီး အနောက်ဘက် ကမ်းရိုးတန်းတလျှောက် ရခိုင်လူမျိုးအနည်းငယ် နီထိုင်ကတ်ရေ။ အတိစုမှာ ဗုဒ္ဓဘာသာဖြစ်ကတ်ပြီး ခရစ်ယာန်ဘာသာဝင်၊ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင် အနည်းငယ် နီထိုင်ကတ်ရေ။ ဗမာဘာသာစကားရေ အဓိကဘာသာစကား ဖြစ်ရေ။
ပညာရေး
editဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီးအတွက် ဒေသကောလိပ်ကို ပုသိမ်မြို့တွင် ၁၉၇၆ ခုနှစ်က စတင်ဖွင့်လှစ် ခပြီးနောက် ၁၉၇၈ ခုနှစ်တွင် ဟင်္သာတမြို့၌ ဒေသကောလိပ်တစ်ခု ထပ်မံဖွင့်လှစ် ပေးခရေ။[6]
အဆင့်မြင့်
edit- ပုသိမ်တက္ကသိုလ်
- ဟင်္သာတတက္ကသိုလ်
- မအူပင်တက္ကသိုလ်
- နည်းပညာတက္ကသိုလ် (ပုသိမ်)
- နည်းပညာတက္ကသိုလ် (ဟင်္သာတ)
- နည်းပညာတက္ကသိုလ် (မအူပင်)
- ကွန်ပျူတာတက္ကသိုလ် (ပုသိမ်)
- ကွန်ပျူတာတက္ကသိုလ် (ဟင်္သာတ)
- ကွန်ပျူတာတက္ကသိုလ် (မအူပင်)
- ပုသိမ်ပညာရေးကောလိပ်
- မြောင်းမြပညာရေးကောလိပ်
- ဘိုကလေးပညာရေးကောလိပ်
- အစိုးရစက်မှုလက်မှုသိပ္ပံ (မအူပင်)
- အစိုးရစက်မှုလက်မှုသိပ္ပံ (ကျိုက်လတ်)
- အစိုးရစက်မှုလက်မှုသိပ္ပံ (လပွတ္တာ)
- မြောင်းမြစိုက်ပျိုးရေးသိပ္ပံ
- အစိုးရနည်းပညာအထက်တန်းကျောင်း (ပုသိမ်)
- အစိုးရနည်းပညာအထက်တန်းကျောင်း (ဟင်္သာတ)
- အစိုးရနည်းပညာအထက်တန်းကျောင်း (မအူပင်)
စိတ်ဝင်စားဖွယ်နီရာတိ
edit- ရွှေမုဋ္ဌောဘုရား
- ငွေဆောင်ကမ်းခြေ အပန်းဖြေစခန်း
- ချောင်းသာကမ်းခြေ အပန်းဖြေစခန်း
- မော်တင်စွန်းဘုရား
- ပြည်တော်ပြန်ဘုရား
- ပြည်လုံချမ်းသာ သာစည်ဘုရား
- ဟိုင်းကြီးကျွန်း
လမ်းပန်းဆက်သွယ်ရေး
editမြန်မာနိုင်ငံဧ့မြောက်ပိုင်း ကချင်ပြည်နယ်၌ မြစ်ဖျားခံသော ဧရာဝတီမြစ်ရေ ကချင်ပြည်နယ်၊ စစ်ကိုင်းတိုင်းဒေသကြီး၊ မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး၊ မကွေးတိုင်းဒေသကြီး၊ ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီးရို့ကို ဖြတ်သန်းကာ မြစ်ခွဲချောင်းခွဲတိစွာ ယှက်ဖြာ ထွက်ပြီး ဧရာဝတီ မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသကို ဖြစ်ပေါ်စေလျက် ကပ္ပလီ ပင်လယ်ထဲသို့ စီးဝင်ရေ။ သို့ဖြစ်၍ ရေလမ်းခရီးရေ ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီးဧ့ အဓိက လမ်းပန်းဆက်သွယ်ရေး ဖြစ်ရေ။ မီးရထားလမ်း ဟူ၍ ကြံခင်း၊ ဟင်္သာတ၊ ပုသိမ်တစ်လမ်းတည်းသာ ဟိရေ။
လမ်းပန်းဆက်သွယ်ရေး ပို၍ချောမောစေရန် ပုသိမ်အနောက် ရှောပြာချောင်းသာ ကားလမ်းမကြီးကို ဖောက်လုပ်ခရေ။ ပုသိမ်မုံရွာကားလမ်းမကြီးရေ ထက်အောက် မြန်မာနိုင်ငံ ကူးလူးဆက်ဆံရေးနန့် ကုန်စည်ပို့ဆောင်ရေးတွင် အလွန်အသုံးကျ အရေးပါရေ။
တံတားတိ
edit- ဗိုလ်မြတ်ထွန်းတံတား (ညောင်တုန်း)
- ဧရာဝတီတံတား (ညောင်တုန်း)
- ဒေးဒလူတံတား (ဖျာပုံ)
- ဒေးဒရဲတံတား
- ဂုံညင်းတန်းတံတား
- ခတ္ထိယတံတား (မအူပင်)
- ဒါးကတံတား (ဒါးက)
- ကျောင်းကုန်းတံတား
- မအူပင်တံတား
- မြောင်းမြတံတား
- နတ်ချောင်းတံတား (ဘိုကလေး)
- ငဝန်တံတား (မြို့ကွင်း)
- ငါးသိုင်းချောင်းတံတား
- ဥတိုတံတား (ချောင်းသာ)
- ဝါးခယ်မတံတား
- ရာဇူဒိုင် အမှတ်-၁ (မော်ကျွန်း)
- ရာဇူဒိုင် အမှတ်-၂ (မော်ကျွန်း)
- ပုသိမ်ကြိုးတံတား
- ပုသိမ်တံတား အမှတ် -၂
စီးပွားရီး
editမြေဆီဩဇာကြွယ်ဝသော မြေနုကျွန်းပေါ်ဒေသဖြစ်၍ စပါး၊ မြေပဲ၊ ဂုန်လျှော်၊ ဆေး၊ ငရုတ်၊ ကြက်သွန်၊ ပဲမျိုးစုံရို့ စိုက်ပျိုး အောင်မြင်ဖြစ်ထွန်းရေ။ လယ်ယာလုပ်ငန်းရေ အဓိကစီးပွားရီးလုပ်ငန်း ဖြစ်၍ မြန်မာနိုင်ငံ၌ စပါးထွက်အကောင်းဆုံးသော တိုင်းဒေသကြီးတစ်ခု ဖြစ်ရေ။ ဂုန်လျှော်အတိဆုံး ထွက်သောတိုင်းလည်းဖြစ် ရေ။ အုန်းသီး၊ ငှက်ပျောသီး အထွက်နှုန်းလည်း အလွန်ကောင်းရေ။ တိုင်းအတွင်း၌ ကျွန်းနန့် သစ်မာထုတ်လုပ်မှု အတော်အသင့်ဟိ၍ သစ်နန့် မီးသွေး ထုတ်လုပ်နိုင်သော လမု၊ ကနစို စသော ဒီရေတောတိလည်းဟိရေ။
ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီးဧ့ နာမည်ကြီးသော အခြားလုပ်ငန်းတစ်မျိုးမှာရေထွက်ပစ္စည်း လုပ်ငန်း ဖြစ်ရေ။ မြစ်ချောင်းအင်းအိုင် အတိအပြားဟိ၍ သားငါးပုစွန်ပေါပေါတိတိ ထွက်သဖြင့် ငါးပိ၊ ငါးခြောက်၊ ပုစွန်ခြောက်လုပ်ငန်းတိလည်း အကြီးအကျယ် လုပ်ကိုင်ကတ်ရေ။ ရေချိုငါးဖမ်းလုပ်ငန်းအပြင် ပင်လယ်ငါးဖမ်း လုပ်ငန်းကိုလည်း ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် လုပ်ကိုင်ကတ်ရေ။ ကြက်၊ ဘဲမွေးမြူရီး လုပ်ငန်းတိလည်း ဖွံ့ဖြိုးရေ။ လပွတ္တာမြို့နယ်မှ ငါးပိ၊ငါးခြောက်၊ပုစွန်ခြောက်လုပ်ငန်းအပြင် ဆားလုပ်ငန်းကိုလည်း ကြီးကြီးကျယ်ကျယ်လုပ်ကိုင်ကတ်ရေ။
ချည်ထည်လုပ်ငန်း၊ သင်ဖြူး၊ သင်ဖျာလုပ်ငန်းတိလည်း ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီးအတွင်း လုပ်ကိုင်ကတ်ရေ။ ပုသိမ်မြို့မှ ပုသိမ်ထီးလုပ်ငန်းကလည်း နိုင်ငံခြားဧည့်ရေတိ စိတ်ပါဝင်စားသော လုပ်ငန်းတစ်ခုဖြစ်ရေ။ မြန်အောင်ရေနံလုပ်ငန်းနန့် ကြံခင်းဘိလပ်မြေစက်ရုံစီမံကိန်းရို့ရေ အောင်မြင်လျက်ဟိရေ။ ပုသိမ်မြို့တွင် မှန်ပြားစက်ရုံလုပ်ငန်း တည်ဆောက်ထားရေ။ တိုင်းအတွင်း စက်ရုံ၊ အလုပ်ရုံ ၅၀ နီးပါးဟိရာဆန်စက် နန့် လျှပ်စစ်ဓာတ်အားပီးစက်တိက အတိစုဖြစ်ရေ။
ကိုးကား
edit- ↑ Census Report. The 2014 Myanmar Population and Housing Census. Vol. 2. Naypyitaw: Ministry of Immigration and Population. May 2015. p. 17.
- ↑ "Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab". hdi.globaldatalab.org. Retrieved 2018-09-13.
- ↑ "History". ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး အစိုးရအဖွဲ့.
- ↑ "အချက်အလက်တိ". အထွေထွေအုပ်ချုပ်ရေး ဦးစီးဌာန. Archived from the original on 19 May 2022.
- ↑ တိုင်းဒေသကြီး/ပြည်နယ်တိနန့် နေပြည်တော်ကောင်စီအတွင်းဟိ ခရိုင်၊ မြို့နယ်၊ မြို့၊ ကျေးရွာအုပ်စုနန့် ကျေးရွာဦးရေ စာရင်းချုပ်(၁၆−၁၀−၂၀၁၉)
- ↑ စွယ်စုံကျမ်းနှစ်ချုပ်(၁၉၇၉)
- ↑ စွယ်စုံကျမ်းနှစ်ချုပ်(၁၉၇၈)
- ↑ စွယ်စုံကျမ်းနှစ်ချုပ်(၁၉၈၂)