ချင်ရှီဟွမ် (အင်္ဂလိပ်: Qin Shi Huang Di, (တရုတ်: 秦始皇; စာပီ: "ချင် ဧ ပထမဆုံး ဧကရာဇ်", Template:Wp/rki/Pronunciation;(ဖေဖော်ဝါရီ ၁၈ ရက် ဘီစီ ၂၅၉ မှ စက်တင်ဘာ ၁၀ ရက် ၂၁၀ ဘီစီ ) ရေ ချင်မင်းဆက် ကို တည်ထောင်သူဖြစ်ပနာ တရုတ်ပြည်ထောင် ဧ ပထမဆုံး ဧကရာဇ် ဖြစ်လီရေ။ ငယ်မည် "'ရင်ကျန့်'" (嬴政)(သို့) "'ကျောက်ကျန့်'" (趙政) ဖြစ်ပနာ ချင်ပြည်ထောင်ဧ မင်းသားတစ်ဦးဖြစ်ရေ။ သူရေ အသက် ၁၃ နှစ်တွင် ချင် မင်းကြီး ကျန့် (秦王政) အဖြစ် နန်းတက်ခပြီး ချင်ပြည်ထောင်ရေ အခြားရေ စစ်မက်ဖြစ်ပွားနေသည့် နယ်မြေတိကို သိမ်းပိုက်နိုင်ခပြီး ၂၂၁ ဘီစီတွင် တရုတ်ပြည်ကို ပေါင်းစည်း နိုင်ခခြင်းဖြင့် သက်တော် ၃၈နှစ်တွင် တရုတ်ပြည်ဧ ပထမဆုံး ဧကရာဇ် ဖြစ်လာခလီရေ။[1] ယခင်က ရှန် မင်းဆက် နန့် ကျိုးမင်းဆက်ရို့မှ မင်းဆက်တိ ခေါ်ဝေါ်ခသည့် "မင်းကြီး"(王 (ဝမ်) ဘွဲ့တော်ကို ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းခြင်း မပီးဘဲ သူရေ ၂၂၁ ဘီစီမှ ၂၁၀ ဘီစီအထိ ချင်မင်းဆက်ဧ ပထမဆုံး ဧကရာဇ် (始皇帝) အဖြစ် အုပ်စိုးခရေ။ သူ တီထွင် အသုံးပြုခရေ "ဧကရာဇ်" (皇帝 Template:Wp/rki/Audio) ဟူသည့် ဘွဲ့တော် နန့် အရှေ့တွင် သုံးနှုန်းထားသည့် "ပထမဆုံး"ဆိုရေ စကားရေ နောက် နှစ်ပေါင်း ၂၀၀၀ခန့်အထိ အဆက်ဆက်ရေ တရုတ်ပြည်မင်းဆက်တိ အတုယူ သုံးနှုန်းစရာ ဖြစ်လာခရေ။
သူဧ နန်းစံနှစ်တွင် သူဧ စစ်သူကြီးရို့ရေ တရုတ်ပြည် နယ်မြေတိကို ချဲ့ထွင်ခကတ်ရေ။ ချူ (ပြည်ထောင်) ဧ တောင်ဘက်သို့ စစ်ဆင်နွှဲခြင်းတိ ရေ ဟူနန် နန့် ဂွမ်ဒုန်ပီး ယွဲ့နယ်မြေတိကို တရုတ်လူမျိုးတိဧ ယဉ်ကျေးမှု စက်ကွင်းထဲသို့ ထည့်သွင်းလိုက်ပိုင် ဖြစ်ရေ။ အာရှ အလယ်ပိုင်းတွင် စစ်ဆင်နွှဲမှုတိရေ အော်ဒို ပတ်လမ်းကို ရှူံးနူရို့ထံမှ သိမ်းယူနိုင်ခရေ။ ဒေပိုင် ပြုလုပ်ခြင်းကြောင့် ရှူံးနူရို့ရေ မိုတု ချန်ယုဧ အုပ်စိုးမှုအောက်တွင် ခိုလှုံခြင်းဖြင့် စုစည်းမိကတ်ရေ။
ချင်ရှီဟွမ်ရေ သူဧ အမတ်ကြီး လီစီးနန့် တွဲဖက်ပနာ ရှေး တရုတ်နယ်မြေအသီးသီးတွင် ကျင့်သုံးခသည့် အလေ့အထရို့ကို တညီတညွတ်ထဲဖြစ်စီရန် ရည်ရွယ်ပနာ အဓိကကျသည့် စီးပွားရီးနန့် နိုင်ငံရီးဆိုင်ရာ ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုတိကို ဥပဒေပြဋ္ဌာန်းရန် လုပ်ဆောင်ခရေ။ [1] သေချာစွာ သုံးသပ်ကြည့်ကေ သံသယဝင်ဖွယ်ပီးသည့် အချက်တိကို တွေ့ရကေလည်း ချင်ရှီဟွမ်ရေ စာပေကို တားမြစ်ပိတ်ပင်ခြင်း နန့် တိစွာရေ စာအုပ်တိကို မီးရှို့ဖျက်ဆီးစေခြင်း နန့် စာပေပညာသျှင်တိကို သတ်ဖြတ်ကွပ်မျက်ခြင်းတိ ပြုလုပ်ရေဟု ပြောဆိုခြင်း ခံရရေ။[2] သူဧ လူသိသျှင်ကြား လုပ်ဆောင်ချက်တိတွင် ပြည်နယ်ရို့အနှံ့ ပြန့်ကျဲနေခရေ တံတိုင်းတိကို တရုတ်ပြည်ဧ မဟာတံတိုင်းကြီး တစ်ခုအဖြစ် စုစည်းစေခြင်း၊ ကြီးမားလှသည့် နိုင်ငံတော် အဆင့် လမ်းမကြီးတိ ဖွဲ့စည်းခြင်း၊ မြို့တော်တစ်မျှကြီးမားလှသည့် ဂူသင်္ချိုင်းကြီးနန့် ၎င်းကို စောင့်ကြပ်နေရေ လူသဖွယ် ရွှံ့ရုပ်စစ်တပ်ကြီးရို့ပင် ဖြစ်တော့ရေ။ [3] သူရေ တရုတ်ပြည်အရှေ့ပိုင်းကို လှည့်လည်ကြည့်ရှုစဉ် ၂၁၀ ဘီစီ၌ ကွယ်လွန်ရေအထိ တိုင်းပြည်ကို အုပ်ချုပ်ခလီရေ။
ဧကရာဇ်ဖြစ်ကေ ယခင် ကျိုမင်းဆက်လက်ထက်ပိုင် ပဒေသရာဇ်ရို့ တဖန်အင်အားကောင်းလာမည်ကို မလိုလားသဖြင့် ပြုပြင်ပြောင်းလဲရီးလုပ်ရေ။ နယ်စား၊ ဘုရင်ခံရို့ ကို တစ်နယ်တည်း အတည်တကျမထားပဲ အလှည့်ကျရွှေ့ပြောင်းစီရေ။ ၎င်းရို့ဧ မိသားစုတိကိုလည်း နေပြည်တော်တွင် ချန်ရစ်စီရေ။ လမ်း၊ တံတား အစပီးသည့် ဆက်သွယ်ရီးစနစ်တိ ကိုတိုးတက်ကောင်းမွန်အောင် ပြုပြင်ရေ။ အလေး၊ တင်းတောင်း၊ အချိန်အတွယ်၊ အတိုင်းအတာရို့ကို တစ်ပြေးညီ သတ်မှတ်ပီးရေ။ ဘီစီ ၃၁၂ တွင် ကွန်ဖြူးရှပ် ကျမ်းစာတိ အပါအဝင် တရုတ်အမျိုးသားရီးဆိုင်ရာ ကျမ်း၊စာပေ အစပီးရေရို့ကို မီးရှို့ဖျက်စီးစေသဖြင့် လူအတိကြောက်ရွှံထိတ်လန့်ရရေ။ ယကေလည်း ကျမ်းတစ်စောင်စီကိုမူ နန်းတွင်းမော်ကွန်းတိုက်သို့ပို့ကာ သိမ်းဆည်းစေခရေ။ နောက် ကွန်ဖြူးရှပ်ကျမ်းဆောင်ပုဂ္ဂိုလ်တိက နှုတ်ဖြင့်ဆက်လက်ပြန့်ပွားအောင် လုပ်ရေဟု စွပ်စွဲကာ အသျှင်လတ်လတ် မြေမြုပ်သတ်စီရေ။
ဂနိတရုတ်နိုင်ငံမျှ မကြီးမားသည့် တရုတ်ပြည်နယ်နိမိတ်ကို အဘက်ဘက်သို့ချဲ့ထွင်ရန်ကြိုးပမ်းခရေ။ တောင်ဘက်တွင် ဆက်တိုက်သိမ်းသွင်းပြီး အရယူထားကေလည်း၊ အနောက်ဘက်နန့် မြောက်ဘက်တွင်မူ အနိုင်တိုက်ခကေလည်း ခြီကုတ်မယူနိုင်ခပေ။ ယင့်ချင့်အပြင် ထိုအနောက်ဘက်နန့်မြောက်ဘက် တစ်လွှားမှ ရန်သူ (လူမျိုးစုအတိအပြား)ဧ ရန်မှကာကွယ်ရန် မဟာတံတိုင်းကြီး ဂရိတ်ဝေါလ် (Great -Wall) ကိုတည်ဆောက်ခရေ။ ပြည်တွင်းစစ်ဒဏ်ကြောင့် လူရို့ဆင်းရဲတွင်းနက်ပြီးရေမှ မကြာသေးချိန်တွင် ထိုပိုင်ကြီးမားလှသည့် စီမံကိန်းကြီးကို လူအင်အားသုံး ဖော်ဆောင်ခြင်းမှာ ဂနိခေတ်အမြင်တွင်မှမဟုတ် ရှေးလူရို့အတွက် အလွန်မှ ရက်စက်လီရေဖြစ်သဖြင့် အနယ်နယ်အရပ်ရပ်တွင် ပုန်ကန်ထကြွမှုတိကို နည်းတိမဆို ရင်ဆိုင်ရတော့ရေ။ ၎င်းသက်ပီးထင်ရှားပီးစဉ်တွင် ကောင်းစွာနှိမ်နှင်းနိုင်သဖြင့် မစိုးရိမ်ရကေလည်း ၎င်းနတ်ရွာစံသည့် ဘီစီ ၂၁၀ နောက် ဒုတိယသား အဲ့ရှီဟွမ်တီ(Second of Premier Emperor) ဘွဲ့ဖြင့်နန်းတက်လာပြီးနောက်တွင် ကောင်းစွာ အုပ်ချုပ်နိုင်ခြင်းမပီး၊ ပုန်ကန်ထကြွမှုတိကိုလည်း ဖခင်ပိုင် ကောင်းစွာမနှိမ်နှင်းနိုင်သဖြင့် ၄နှစ်အတွင်း သတ်ဖြတ်ခံရကာ ချင်မင်းဆက်လည်း အချိန်တိုအတွင်း ပျက်သုဉ်းရရေ။ ရှီဟွမ်တီဧ ကြီးကျယ်ခန်းနားသည့် အုတ်ဂူကြီးမှာလည်း ဖျက်ဆီးခြင်းခံရရေ။
ရှီဟွမ်တီကို နှောင်းခေတ်လူရို့က ကွန်ဖြူးရှပ်စ်ဝါဒအား နှိပ်ကွပ်ရေကိုအကြောင်းပြုပြီး မုန်းတီးစိတ်အခံကြောင့် မျိုးမစစ်၊ လင်ကောင်မပေါ်ပဲမွေးသည့်သား အစပီးသဖြင့် ပြောဆိုရှုံ့ချကြသပိုင်၊ ကွန်မြူနစ်ရို့က တိုးတက်ရေအမြင်ပီးသူဟု ဆိုကာ ချီးမြှောက်ကတ်ရေလည်းပီးရေ။ ရှီဟွမ်တီ ထူထောင်သည့် တရုတ်အင်ပါယာ မှာ ဩဂတ်စတက်ဆီဇာ (Augustus Ceasar) ထူထောင်သည့် ရောမအင်ပါယာ (Roman Empier) နန့် နှိုင်းယှဉ်ကေ အကျယ်အဝန်း၊ လူဦးရေ မကွာလှပေ။ ယကေလည်း ရောမအင်ပါယာက ပြိုကွဲပြီး တရုတ်အင်ပါယာမှာ တရုတ်နိုင်ငံအဖြစ်နန့် သမိုင်းတလျှောက်ရပ်တည်နေနိုင်ရေမှာ ရှီဟွမ်တီဧ အစွမ်းကြောင့် ဟုဆိုနိုင်ရေ။
နာမည်ဧ အရင်းအမြစ်ကို ရှာဖွီခြင်း
editဂနိတွင် ချင်ရှီဟွမ်ဧ နာမည်မှာ ရင်ကျန့် ဖြစ်ပြီး မျိုးရိုးနာမည်အဖြစ် ရင် (嬴) စာလုံးနန့် ကျန့် (政) စာလုံးရို့ကို ပေါင်းထားရေဟု အရင်းအမြစ်တိအရ မကြာမကြာ ဆိုကတ်ရေ။ ရှေးတရုတ်ပြည်တွင်မူ နာမည်ပီးပုံမှာ ကွဲပြားရေ။ ကျောက် (趙) ကို မျိုးရိုးနာမည်အဖြစ် သုံးပါရေ။
ချင် ပြည်ထောင်ကို အုပ်ချုပ်သူတိရေ မိမိရို့ကိုယ်ကို မင်းကြီးတိအဖြစ် သမုတ်ကတ်ရေမှာ ၃၂၅ဘီစီမှ မင်းကြီး ဟွေ့ဝမ်း လက်ထက်ကတည်းက ဖြစ်ရေ။ နန်းတက်ရေအခါ ကျန့်ရေ ချင် မင်းကြီး [4][5](သို့မဟုတ်) ချင် မင်းကြီး ကျန့်အဖြစ် လူသိတိရေ။[6][7] ထိုဘွဲ့တော်ရေပင် ရှန် မင်းဆက် နန့် ကျိုးမင်းဆက် ရို့မှ အုပ်စိုးသူတိနန့် အဆင့်အတန်းတူသပိုင် ဖြစ်စေခရေ။
ချီ ပြည်ထောင်ဧ လက်နက်ချခြင်းကို လက်ခံပြီးနောက် ၂၂၁ ဘီစီတွင် မင်းကြီး ကျန့်ရေ ယခင် ကျိုး တိုင်းပြည်ဧ နယ်မြေရို့ကို ပြန်လည်စုစည်းမိပြီးဖြစ်ဧ။ သူဧ ဘွဲ့တော်ကို မင်းကြီးဟု ခေါ်တွင်ခြင်း မပြုဘဲ [8] ဟွမ်တီ (ဧကရာဇ်)ဘွဲ့တော်ကို တီထွင်ပနာ မိမိကိုယ်ကို သမုတ်ခရေ။
မွေးဖွားခြင်း နန့် မိဘတိ အကြောင်း
editချင်မင်းကြီး အဖြစ် အုပ်စိုးခြင်း
editရင်ခွင်ပိုက်အုပ်ချုပ်ခြင်း
edit
လော်အိုင်းမှ ပုန်ကန်ရန် ကြိုးစားခြင်း
editပထမအကြိမ် လုပ်ကြံခံရခြင်း
edit
ဒုတိယအကြိမ် လုပ်ကြံခံရခြင်း
editတရုတ်ပြည်ကို ပေါင်းစည်းခြင်း
edit
ချင်ဧ ဧကရာဇ် အဖြစ် အုပ်စိုးခြင်း
editအုပ်ချုပ်စီမံရီးတွင် ပြုပြင်ပြောင်းလဲခြင်း
edit
စီးပွားရီးဆိုင်ရာ ပြုပြင်ပြောင်းလဲခြင်း
editအတွေးအခေါ် ဝါဒ
editချင်ရှီဟွမ်ရေ ဓာတ်ငါးပါးအတွေးအခေါ်ကျောင်းဧ မြေကြီး၊ သစ်သား၊ သတ္တု၊ မီး နန့် ရေရို့ကို အခြီခံသည့် အတွေးအခေါ်ကိုလည်း လိုက်နာရေ။ (五德終始說) ကျောက်ကျန့်ဧ ဓာတ်ရေ ရေဓာတ် ဖြစ်ပနာ ထိုဓာတ်ရေပင် အနက်ရောင် နန့် ဆက်စပ်နေရေ။ ထိုစဉ်က အယူပီးရေမှာ ယခင် ကျိုးအိမ်တော်ရေ မီးဧ စွမ်းအနိန်နန့် ဒွန်တွဲနေပြီး အနီရောင်သဘောပီးရေ။ ယင့်ချင့်ကြောင့် လာမည့် ချင်မင်းဆက်ရေ စာရင်းအရ နောက်ထပ်ဓာတ် ဖြစ်ရေ ရေဓာတ်၊ အရောင်အနိန်နန့်လည်း အနက်ရောင်ဖြစ်ရဖို့။ အနက်ရောင်ကို ကျောက်မျက်ရတနာတိ၊ အလံတိ၊ တံခွန်ကုက္ကားတိတွင် အသုံးပြုလာစီရေ။ [9]အခြားအယူတိမှာ မြောက်ဘက်ရေ အရပ်လေးမျက်နှာ အဝင်ဖြစ်ခြင်း၊ ဆောင်းရာသီဖြစ်ခြင်း နန့် နံပါတ် ၆ ကို ကိုယ်စားပြုခြင်း ရို့ဖြစ်ရေ။[10]
တတိယအကြိမ် လုပ်ကြံခံရခြင်း
editလူသိတိသည့် လုပ်ဆောင်မှုတိ
editမဟာ တံတိုင်းကြီး
editလင်းချူ တူးမြောင်း
editမသေဆီးကို ရှာဖွီခြင်း
editကွယ်လွန်ခြင်း နန့် သေဆုံးခြင်းဧ နောက်ကွယ်မှ အဖြစ်အပျက်တိ
edit
ဒုတိယ ဧကရာဇ်တင်မြှောက်ခြင်းတွင် အရှုပ်အထွေးတိ ပေါ်ပေါက်ခြင်း
editမိသားစု
editရည်ညွှန်းကိုးကား
edit- ↑ 1.0 1.1 Duiker, William J. & al. World History: Volume I: To 1800, 5th ed., p. 78. Thomson Higher Education Publishing, 2006. ISBN 0-495-05053-9.
- ↑ Ren Changhong & al. Rise and Fall of the Qin Dynasty. Asiapac Books PTE Ltd., 2000. ISBN 981-229-172-5.
- ↑ Cite error: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedFirsteselect - ↑ Cite error: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namednianfang - ↑ 司马迁 [Sima Qian]. 《史记》 [Records of the Grand Historian], 秦始皇本纪第六 ["§6: Basic Annals of the First Emperor of Qin"]. Hosted at 國學網 [Guoxue.com], 2003. Accessed 25 Dec 2013. Template:Wp/rki/Zh icon
- ↑ Sima Qian translated by William Nienhauser Jr. & al. as The Grand Scribe's Records, Vol. 1 The Basic Annals of Pre-Han China, isaacthekidRS123 p. 123.
- ↑ Sima Qian. 《史记》 [Records of the Grand Historian], 秦本纪第五 ["§5: Basic Annals of Qin"]. Hosted at 國學網 [Guoxue.com], 2003. Accessed 25 Dec 2013. Template:Wp/rki/Zh icon
- ↑ Wilkinson, Endymion. Chinese History: A Manual, pp. 108 ff. Harvard University Press (Cambridge), 2000. ISBN 0-674-00247-4. Accessed 26 Dec 2013.
- ↑ Cite error: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedwood - ↑ Murowchick, Robert E. (1994). China: Ancient Culture, Modern Land. University of Oklahoma Press, 1994. ISBN 0-8061-2683-3. p. 105.
- ကျော်စွာ(၁၀၀)-ဒေါက်တာသန်းထွန်း
ပိုပြီးကေလေ့လာလိုကေ
edit- Bodde, Derk (1987). "The State and Empire of Ch‘in". In Twitchett, Denis; Loewe, Michael (eds.). The Cambridge history of China. Vol. 1. Cambridge: Cambridge Univ. Press. pp. 20–103. ISBN 0-521-21447-5.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Clements, Jonathan (2006). The First Emperor of China. Sutton Publishing. ISBN 978-0-7509-3960-7.
- Cotterell, Arthur (1981). The first emperor of China: the greatest archeological find of our time. New York: Holt, Rinehart, and Winston. ISBN 0-03-059889-3.
- Guisso, R.W.L.; Pagani, Catherine; Miller, David (1989). The first emperor of China. New York: Birch Lane Press. ISBN 1-55972-016-6.
- Yu-ning, Li, ed. (1975). The First Emperor of China. White Plains, N.Y.: International Arts and Sciences Press. ISBN 0-87332-067-0.
- Portal, Jane (2007). The First Emperor, China's Terracotta Army. British Museum Press. ISBN 978-1-932543-26-1.
- Qian, Sima (1961). Records of the Grand Historian: Qin dynasty. Burton Watson, trans. New York: Columbia Univ. Press.
- Yap, Joseph P (2009). Wars With the Xiongnu, A Translation From Zizhi tongjian. AuthorHouse. ISBN 978-1-4490-0604-4.