နပိုလီယန် ဘိုနာပတ် (အင်္ဂလိပ်: Napoleon Bonaparte}}၊ /nəˈpoʊliən ˈboʊnəpɑːrt/၊[2] ၊ အီတလီ: Napoleone) ( ၁၇၆၉ - ၁၈၂၁) ရေ ဥရောပ သမိုင်းကို ပြောင်းလဲစေနိုင်ခသည့် ပြင်သစ် ဘုရင် ဖြစ်ရေ။ ၁၇၆၉ ဩဂုတ် (၁၅) တွင် မွေးဖွားခပနာ ၁၈၂၁ မေ(၅) တွင် သေဆုံးခရေ။ ပြင်သစ်တော်လှန်ရီးတွင် ဗိုလ်ချုပ် တစ်ဦး ဖြစ်ခပြီး ပထမ ပြင်သစ်အင်ပါယာဧ ဧကရာဇ် ဖြစ်ခရေ။
| Napoleon | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 The Emperor Napoleon in His Study at the Tuileries, by Jacques-Louis David, 1812 | |||||
| ပြင်သစ် အင်ပါယာသခင် | |||||
| Template:Wp/rki/ifempty | 18 May 1804 – 6 April 1814 | ||||
| နန်းတက် | 2 December 1804 | ||||
| ယှေ့မင်းဆက် | မင်းဆက်စတင် Napoleon was previously French Consulate (၁၇၉၉–၁၈၀၄) | ||||
| နောက်မင်းဆက် | လူဝီ ၁၈ (ပြင်သစ် ဘုရင်အဖြစ်) | ||||
| Template:Wp/rki/ifempty | 20 March 1815 – 22 June 1815 | ||||
| နောက်မင်းဆက် | ဒုတိယ နပိုလီယန် (အသိအမှတ်မပြုခ) | ||||
| အီတလီ ဘုရင် | |||||
| Template:Wp/rki/ifempty | 17 March 1805 – 11 April 1814 | ||||
| နန်းတက်ချိန် | 26 May 1805 | ||||
| ယှေ့မင်းဆက် | Charles V (King in 1556) နပိုလီယန်ရေ အီတလီနိုင်ငံဧ ယခင်သမ္မတဖြစ်ခရေ (၁၈၀၂–၁၈၀၅) | ||||
| နောက်မင်းဆက် | Victor Emmanuel II (King in 1861) | ||||
| Protector of the Confederation of the Rhine | |||||
| Template:Wp/rki/ifempty | 6 August 1806 – 4 November 1813 | ||||
| ယှေ့မင်းဆက် | Francis II (Held equivalent post as Holy Roman Emperor) | ||||
| နောက်မင်းဆက် | Francis I (Came on to hold equivalent post as President of the German Confederation) | ||||
| မွီးဖွား | ၁၅ ဩဂုတ်၊ ၁၇၆၉ Ajaccio, Corsica, Kingdom of France | ||||
| ကွယ်လွန် | ၅ မေ၊ ၁၈၂၁ (အသက် ၅၁) Longwood, Saint Helena, Saint Helena | ||||
| ထာဝရ အိပ်စက်ရာ နီရာ | Les Invalides, Paris, France | ||||
| အိမ်ထောင်ဖက် | Joséphine de Beauharnais Marie Louise, Duchess of Parma | ||||
| သားသမီးတိ | ဒုတိယနပိုလီယန် | ||||
| |||||
| စံအိမ် | House of Bonaparte | ||||
| ခမည်းတော် | Carlo Buonaparte | ||||
| မယ်တော် | Letizia Ramolino | ||||
| ကိုးကွယ်မှု | ရိုမန် ကက်သလစ်[1] | ||||
| လက်မှတ် |  | ||||
2.svg)
ငယ်ဘဝ
editကော်စီကာ ကျွန်းတွင် မိခင်မုဆိုးမမှမွေးဖွားခပြီး မမွေးဖွားမှီ ၁၅လ အလိုတွင်မှ ကော်စီကာကို ပြင်သစ်ရို့က သိမ်းပိုက်ခခြင်းဖြစ်ရေ။ ငယ်စဉ်က အခြားရေ ကော်စီကာ မျိုးချစ်တိနည်းတူ ပြင်သစ်ရို့ကို တော်လှန်ရန် ဆန္ဒပီးခဖူးရေဟုဆိုရေ။ ယကေလည်း အသက် ၁၆ နှစ် အရွယ်တွင် ပြင်သစ်ဗိုလ်သင်တန်းတက်ရောက် ပြီးနောက်တွင် ပြင်သစ် အမြောက်တပ်တွင် အရာပီးအဖြစ် အမှုထမ်းခရေ။ ပြင်သစ်မြေကို အင်္ဂလိပ်ရို့လက်မှ ပြန်လည်တိုက်ယူသည့် နာမည်ကျော် ၁၇၈၃ တိုးလုံတိုက်ပွဲတွင် ၎င်းဧအမြောက်တပ်ကို ဦးဆောင်ပြီး အသက်ငယ်ငယ်နန့် ကောင်းစွာအစွမ်းပြနိုင်ပနာ ဗိုလ်မှူးကြီးရာထူးသို့ တိုးမြှင့်ခန့်ထားခံရပြီးနောက် နာမည်ရလာခရေ။
တိုက်ပွဲတိ
edit၁၇၉၆ အီတလီကိုသိမ်းပိုက်ရန်ချီတက်သည့် တပ်ကိုအုပ်ချုပ်ရန် အသက် ၂၇အရွယ်နပိုလီယန်က ဦးဆောင်ရရေ။ ထိုအချိန်မှစကာ နောင်ဥရောပတွင်တိုက်သည့် စစ်ပွဲတိကို လက်တွဲတိုက်မည့် စစ်ဗိုလ်ချုပ်တိနန့် စတင်ကာတွဲဖက်မိခြင်းဖြစ်ရေ။ အီတလီတိုက်ပွဲတိတွင်လည်း စွမ်းစွမ်းတမံ ဦးဆောင်သဖြင့် ပိုပနာနာမည်ကျော်ကြားလာရေ။
အီတလီမှပြန်လာပြီးနောက် ၁၇၉၈တွင် အီဂျစ်နိုင်ငံကိုတိုက်ခိုက်ရန် ချီတက်လားပြန်ရေ။ ယကေလည်း မှန်းချက်နန့် နှမ်းထွက်မကိုက်ပဲ စစ်နိုင်ကေနိုင်ငြား အကျိုးမပီးသည့်အပြင် တိစွာရေ စစ်ရေရို့မှာ ပြင်းထန်ဆိုးရွားရေ အီဂျစ်ဧရာသီဥတု၊ ရောဂါဘယ နန့် ရေတပ်တွင် အင်အားကြီး အင်္ဂလိပ်ရို့ရန် အစပီးရေရို့ကြောင့် အကျအဆုံးတိခရရေ။ အခြီအနေမဟန်သည့် နပိုလီယန်လည်း တစ်ကိုယ်တည်း ကိုယ်လွတ်ရုန်းကာ သင်္ဘောတစ်စင်းတည်းဖြင့် ပြင်သစ်သို့ပြန်လာရရေ။ ပြင်သစ်ရောက်ကေ ပါရီလူထုက အီဂျစ်မှ အရှုံးကိုလျစ်လျှူရှုပြီး အီတလီမှအောင်မြင်မှုရို့ကိုသာ တဖွဖွပြောပြီး သူရဲကောင်းသဖွယ် ချီးမြှောက်သဖြင့် နိုင်ငံရီးလောကတွင်ပါ နီရာရလာပြီး ပြင်သစ်တော်လှန်ရီး နန့် အာဏာသိမ်းပွဲတိအပြီးတွင် နိုင်ငံ့ဦးဆောင်ဒါရိုက်တာ တစ်ဦးဖြစ်လာတော့ရေ။ မကြာမှီတွင် ပြိုင်ဖက်တိကို ဖယ်ရှားပြီး အသက် ၃၀ အရွယ်တွင် ဦးဆောင်ဒါရိုက်တာဖြစ်လာရေ။ ပြင်သစ်တော်လှန်ရီးတွင် လူထုတောင်းဆိုရေ လိုလားချက်တိကို အခြီခံဥပဒေ ရီးဆွဲရာတွင် ထည့်သွင်းပီးထားနိုင်သည့် အတွက် နပိုလီယန်ကို အာဏာသျှင်ဟု မမြင်နိုင်ပဲ သူရဲကောင်းအဖြစ်သာ ဆက်လက်ကိုးစားခကတ်ရေ။ အာဏာရပြီးနောက်တွင် တိုင်းပြည်ကို အရီးပါသည့် ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုတိ တရစပ်ဆောင်ရွက်ရေ။ ဗဟိုဘဏ်နန့် တက္ကသိုလ် ကိုတည်ထောင်ပီးရေ။ အလွန်ထင်ရှားသည့် ပြောင်းလဲမှုမှာ နပိုလီယန်ဥပဒေ (Code Napoleon) ဖြစ်ရေ။ ဂနိတိုင် ဥရောပနိုင်ငံတိတွင် ထိုဥပဒေကို မှီငြမ်းနေစဲဖြစ်ရေ။ ပြင်သစ်နယ်နိမိတ်ကို ကျော်ကာ ဥရောပ နိုင်ငံတိကို သိမ်းယူရေ။ တိုက်တိုင်းနိုင်သဖြင့် ပြင်သစ်တပ်ကို ယှဉ်နိုင်သူမပီးတော့ပေ။ ယင့်ချင့်ကြောင့် နှစ်တဖဲ့ချေအတွင်း ဥရောပ မြေပုံတွင် ပြင်သစ်ပိုင်နယ်ကျယ်ပြန့်လာရေ။
ဧကရာဇ် နပိုလီယန်
edit၁၈၀၄တွင် မိမိကိုယ်ကို ဧကရာဇ်အဖြစ်ကြေညာကာ ညီအစ်ကိုတိကို ဥရောပ ၃ နိုင်ငံတွင် ဘုရင်ခံအဖြစ် ခန့်အပ်ခရေ။ တော်လှန်ရီးဧအနှစ်အရသာတိကို မထိခိုက်ဟု အတိက ထင်မြင်ယုံကြည်သဖြင့် သမ္မတနိုင်ငံထူထောင်လိုသူတိက အရီးတယူ မကန့်ကွက်ဝံ့ကတ်လီ။ ပြည်တွင်းတွင် ဆန့်ကျင်သူမပီးကေလည်း ပြည်ပတွင်မူ သိမ်းပိုက်နယ်မြေတိမှာ ငြိမ်သက်လီရေမပီးပေ။ အမြဲပင် ပုန်ကန်ရန်ကြိုးပမ်းနေကတ်ရေ။ ၁၈၀၂တွင် အင်္ဂလန်နန့် အေမီယန်စာချုပ် ချုပ်ဆိုကာ စစ်ပြေငြိမ်းရေ။ တစ်နှစ်သာ ခံပြီးအင်္ဂလန်နန့် မဟာမိတ်တိက ပြင်သစ်ကို စစ်ကြေညာကြပြန်ရေ။ ကြည်းတပ်တွင် အစဉ်အလာအတိုင်း နပိုလီယန်ဧ ပြင်သစ်တပ်တိ ချိမ့်ချိမ့်ရီး အောင်ပွဲခံကေလည်း ပင်လယ်တွင် ရေတပ်အင်အား တောင့်တင်းသည့် အင်္ဂလန်ရို့အား ၁၈၀၅ ထရော်လဖာတိုက်ပွဲတွင် အကြီးအကျယ်ရှုံးရရေ။ နောက်ခြောက်ပတ်တွင် ဩစတီးယား နန့်ရုရှားနှစ်နိုင်ငံ တပ်ပေါင်းစုကို ဩစတာလစ်တွင် နိုင်ကေလည်း အကျိုးမထူးတော့ပေ။ အဘယ့်ကြောင့်ဆိုကေ ပင်လယ်ပြင်တွင် အင်္ဂလန်ရို့ ဗိုလ်စွဲပြီးဖြစ်သဖြင့် ပြင်သစ်ရို့မှာ တိစွာနစ်နာရလီရေ။ ၁၈၀၈တွင် အိုဗေရီယန်ကျွန်းသို့ မလိုအပ်ပဲပြင်သစ်တပ်တိကို ပို့ပြီးတပ်စွဲထားစေခြင်းဖြင့် အမှားတစ်ရပ်ကို ကျူးလွန်လိုက်သေးရေ။ ယင့်ချင့်အပြင် အရီးပါသည့် သမိုင်းဖြစ်ရပ်တစ်ခုမှာ အမေရိကပီး ပြင်သစ်ပိုင် လူဝီစီယားနားပြည်နယ်ကို အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုထံ ရောင်းချပစ်ခရေ။
အရှုံးတိ
editအကြီးဆုံးရေ ပြင်သစ်ရို့ဧ ဆုံးရှုံးမှုနန့် နပိုလီယန်ဧ အမှားမှာ ရုရှားနိုင်ငံသို့ချီတက်ခြင်းဖြစ်ရေ။ ၁၈၀၇တွင် ရုရှားဇာဘုရင်နန့် ချစ်ကြည်ရီးစာချုပ် ချုပ်ဆိုထားကေလည်း ၁၈၁၂တွင် ရုရှားကိုတိုက်ရေ။ ရုရှားတပ်တိက နပိုလီယန်တပ်ကို ရင်ဆိုင်တိုက်ရေမပီးပဲ ရှောင်ရှားလားကတ်ရေ။ ယင့်ချင့်ကြောင့် ပြင်သစ်တပ်တိမှာ မော်စကိုမြို့ထိ အခက်အခဲကြီးကြီးမားမား တစ်စုံတစ်ရာမတွေ့ပဲ ချီတက်လားနိုင်ခရေ။ ယကေလည်း မော်စကိုမှာ ရုရှားရို့မီးတိုက်ကာ ချန်ခသဖြင့် အကြီးအကျယ် ဒုက္ခရောက်တော့ရေ။ မော်စကိုတွင် တပ်ချကာ ရုရှားမှစစ်ပြေငြိမ်းရန် ကမ်းလှမ်းရေကို ငါးပတ်တိတိ စောင့်ကေလည်း အကျိုးမထူးတော့သဖြင့် တပ်ခေါက်ပြန်ရန် ဆုံးဖြတ်ရေ။ ယကေလည်း အချိန်နှောင်းလေပြီ။ ရုရှားတပ်တိ၊ ရုရှားဆောင်းတွင်း၊ ရိက္ခာမလုံလောက်သည့် ဒဏ်တိကို မရှုမလှခံစားရကာ ပြင်သစ်ပြန်အရောက်တွင် စစ်ရေ ၁၀ရာခိုင်နှုန်းသာ ကျန်တော့ရေ။ ဩစတြီးယား၊ ပရပ်ရှား အစပီးသည့် သိမ်းပိုက်ခံတိအနိန်နန့်လည်း ဂုအချိန်ရေ ပြင်သစ်ရို့ကို တော်လှန်ရန် အချိန်ကောင်းဖြစ်ကြောင်း နားလည်သည့်အလျှောက် တော်လှန်ကတ်ရေ။ ယင်းပိုင်ဖြင့် နှစ်ဖက် ရင်ဆိုင်တိုက်သည့် လိုက်ပဇ်တွင် ပြင်သစ်တပ်တိ ထပ်မံအရီးနှိမ့်သဖြင့် အင်အားနည်းကြောင်း သိသာစွာ ပေါ်လွင်ရေ။ တစ်နှစ်အကြာတွင် ရာထူးမှ နုတ်ထွက်ကာ အီတလီအနီးပီး အယ်လာဗ်ကျွန်းသို့ အကျယ်ချုပ်ဖြင့် အပို့ခံရရေ။
ထိုကျွန်းမှ ၁၈၁၅တွင် ထွက်ပြေးလာကာ ပြင်သစ်ပြန်ရောက်ကေ ပြည်သူရို့က ဝမ်းပမ်းတသာကြိုဆိုပြီး အာဏာပြန်အပ်ကတ်ရေ။ အာဏာရသည့်နန့် အခြားဥရောပနိုင်ငံတိကို စစ်ကြေညာရေ။ အာဏာရပြီး ရက်တစ်ရာတွင် တိုက်ခိုက်ကြသည့် ဝါးတာလူးတိုက်ပွဲတွင် ရှုံးသဖြင့် ဗြိတိသျှရို့ ဖမ်းဆီးခေါ်ဆောင်လားပြီးနောက် စိန့်ဟယ်လင်နာ ကျွန်းသို့ ပို့ဆောင်ခံခရရေ။ စိန့်ဟယ်လင်နာကျွန်းတွင်ပင် အကျဉ်းသားအဖြစ် နေထိုင်လားခရပြီး ကင်ဆာရောဂါဖြင့် ၁၈၂၁ တွင် ကွယ်လွန်ရှာရေ။
သေဆုံးခြင်းအကြောင်း
editအစာအိမ်ကင်ဆာဖြင့် သေဆုံးရေဟု နပိုလီယန်ဧ ဆရာဝန်ဧ ခွဲစိတ်စစ်ဆီးမှုမှတ်တမ်းတွင် ဖော်ပြထားရေ။ နောက်ပိုင်းတွင် အာဆင်းနစ်အဆိပ်ဖြင့် အသတ်ခံရရေဟု ယူဆလာကတ်ရေ။ အကြောင်းမှာ နပိုလီယန် သေဆုံးခါနီးဆံချည်ရို့တွင် အာဆင်းနစ်ပါဝင်နှုန်း အဆမတန် မြင့်မားနေခြင်းကြောင့်ဖြစ်ရေ။ ၂၀၀၇ နန့် ၂၀၀၈ တွင် ပြုလုပ်ခရေ လေ့လာမှုတိအရ နပိုလီယန်ရေ ကလေးဘဝတည်းက သဘာဝအလျောက် အာဆင်းနစ်ဓာတ်သင့်နှုန်း တိပြားခပြီး အစာအိမ်ကင်ဆာဖြင့် သေဆုံးခကြောင်း အတည်ပြုခရေ။
ရည်ညွှန်းကိုးကား
edit- ↑ E. Hales, "Napoleon and the Pope", (London:1962) pg 114
- ↑ "Napoleon", "Bonaparte". Random House Webster's Unabridged Dictionary.
- ကျော်စွာ(၁၀၀)-ဒေါက်တာသန်းထွန်း