တွင်းနက် (အင်္ဂလိပ်: Black Hole) ဆိုစွာ အာကာသအတွင်း အဆန်းကြယ်ဆုံးနန့် စိတ်ဝင်စားစရာ အကောင်းဆုံးရာတိထဲက တစ်ခုဖြစ်ရေ။ သူရို့ရေ သိပ်ရီးဆ ကကောင်းများပြားရေအရာတိ ဖြစ်ရေ။ အိုင်းစတိုင်းဧ့ နှိုင်းရသီအိုရီ (Relativity Theory) အရ သိပ်ရီးဆများလီ ဆွဲငင်အားပိုကြီးလေ ဖြစ်ရေ။ ဒြပ်ဆွဲငင်အားကကောင်းကြီးမားရေကြောင့် စကြဝဠာထဲတွင် အမြန်ဆုံးလို့ဆိုရေ အလင်းတောင် ပြန်မထွက်နိုင်ပေ။[5] တွင်းနက်က ထွက်လာရေ အလင်းမဟိရေကြောင့် တွင်းနက်ကိုလည်း ဘယ်တော့မှ မြင်နိုင်ဖို့ မဟုတ်လီ။ ယကေ အနီးအနားဖို့ဟိရေ ကြယ်တိ၊ ဥက္ကာခဲတိဧ့ဝိသေသလက္ခဏာတိကတဆင့် တွင်းနက်ဧ့တည်ဟိမှုကို သိဟိနိုင်ရေ။
တွင်းနက်တိဧ့ တည်ဟိမှုကို ၁၉၁၆ ခုနှစ်ကတည်းက အဲလ်ဘတ် အိုင်းစတိုင်းက သူဧ့ ဂန္ထဝင် ယေဘုယျနှိုင်းရသီအိုရီတွင် ခန့်မှန်းပြီးသားဖြစ်ရေ။ တွင်းနက် (Black Hole) ဆိုရေ အခေါ်အဝေါ်ကိုမူ ၁၉၆၇ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန်နက္ခတာရာ သိပ္ပံပညာသျှင်တစ်ယောက်ဖြစ်ရေ ဂျွန်ဝီလာ(John Wheeler)က မှည့်ခေါ်ခပြီး တွင်းနက်ကို ၁၉၇၁ခုနှစ်တွင် ပထမဆုံးအကြိမ်အဖြစ် တွိ့ဟိခရေ။
တွင်းနက်အကြောင်းကို ပြောရဖို့ဆိုကေ ကြယ်တိအကြောင်းကို အရင်သိဖို့လိုရေ။ ကြယ်တိသီဆုံးလားရာဖြစ်ပြီးကေ နောက်ဆုံးဖြစ်နိုင်ခြီ သုံးမျိုးဟိရေ။ ပထမတစ်ခုဖို့ ကြယ်ဖြူပု ခေါ် White Dwaf ဖြစ်ပြီး နီဧ ထုထည်ထက် ၁.၂ ဆ အောက်ဖို့ဟိရေ ကြယ်တိသေဆုံးကေ ဖြစ်ပေါ်လာရေ။ အက်တမ်တိကို မယိုယွင်းစီရေ ကွမ်တန်အားတိနန့် ဆွဲငင်အားပြိုပျက်မှုရန်ကနေ ကာကွယ်ပြီးသား ဖြစ်နီရေ ကြယ်လေးတိကို ခေါ်ခြင်းဖြစ်ရေ။ ယင်း ၁.၂ဆ ဆိုရေ ကန့်သတ်ချက်ကို ချန်ဒရေ့စ် ကန့်သတ်ချက် (Chandrasekhar Limit) ဟုခေါ်ပါရေ။
ဒုတိယတစ်ခုကတော့ နယူထရွန်ကြယ် (Neutron Star) ပါ။ နီဧMass ထက် ၁.၂ နဲ့ ၃ ဆအကြားဖို့ဟိရေ ကြယ်တိသေခြင်း ဖြစ်ပေါ်လာခြင်းဖြစ်ရေ။ အက်တမ်ဧ့နျူကလိယက်စ်တိ မပြိုပျက်အောင် လုပ်ပီးထားရေအတွက်ကြောင့်နန့် ဖြစ်ပေါ်လာရရေ ဆိုကေလည်း အတိအကျမဆိုနိုင်ပေ။ ဇာကြောင့်ဆိုကေ သိပ်သည်းမှု ကကောင်းများပြားလွန်းရေ အချိန်ဖို့ဟိရေ နူကလိယအားတိအကြောင်းကို ရရီရရာ မသိရသေးရေအတွက်ကြောင့်ဖြစ်ရေ။ နီဧ Mass ထက် ၃ ဆနန့် အထက်ဟိရေ ကြယ်တိ သေဆုံးကေတာ့ တွင်းနက်တိဖြစ်လားကတ်ပါရေ။ ယင်းပိုင် ကြယ်တိစွာ စကြဝဠာထဲဖို့ အများတည်ဟိနီခြင်းကြောင့် တွင်းနက်တိစွာလဲ အများကြီးဟိပြီးသားလို့ ဆိုနိုင်ရေ။
တွင်းနက်တိကို အမျိုးအစား (၄)မျိုးခွဲခြားနိုင်ရေ။
- စတယ်လာတွင်းနက် (Stellar Black Holes)
- မစွာတွင်းနက်ကြီး (Supermassive Black Holes)
- အလယ်အလတ်တွင်းနက် (Intermediate Black Holes)
- အသေးစားတွင်းနက် (Miniature Black Holes)
စတယ်လာတွင်းနက်
editကြယ်တစ်လုံးစွာ သူ့ဧ့လောင်စာတိကုန်အောင် လောင်ကျွမ်းပြီးလားရာဆိုကေ သူ့အလိုလို ပြိုပျက်လာပါလိမ့်မေ။ ယင်းပိုင်ကြယ်တိပြိုပျက်မှုစွာ အရွယ်အစားအားဖြင့် ကကောင်းသေးငယ်ကေလည်း သိပ်ရီးဆဖို့တော့ခါ ကကောင်းကြီးမားနီပြီးကေ နီဧအလေးချိန်ထက် ၃ ဆလောက်ဟိရေ ကြယ်တိစွာ တွင်းနက်ဖြစ်လားရင် သာမန် ရန်ကုန်မြို့ အရွယ်အစားလောက်ရာ ဟိပါလီရာ။ ယင်းချင့်ကြောင့် ယင်းပိုင် သိပ်ရီးမှုကြောင့်ဖြစ်ပေါ်လာရေ ဆွဲငင်အားစွာ သူ့ပတ်ဝန်းကျင်မှာဟိရေ အရာဝတ္တုတိကို အသည်းအသန်ဆွဲယူပါရေ။ သူရို့စွာ သူရို့ပတ်ဝန်းကျင်ဖို့ဟိရေ ဓာတ်ငွေ့တိ၊ အာကာသာဖုန်မှုန်တိကို ဝါးမြိုပြီး သူရို့ဧ့အရွယ်အစားစွာ တဖြည်းဖြည်းကြီးမားလာရေ။ ယင်းချင့်ကြောင့် စတယ်လာတွင်းနက်တိစွာ သေးငယ်ရေ၊ ယကေလည်း အန္တရာယ် အရမ်းဟိရေ။
တွင်းနက်ကြီး
editသေးငယ်ရေတွင်းနက်တိက စကြဝဠာအတွင်းမှာ အများအပြားဟိပြီးကေ စိတ်ဝင်စားဖို့ ကောင်းပါရေ။ ယကေလည်း သူရို့ဧ့ဘိုးအေကြီးလို့ ဆိုနိုင်ရေ ကြီးမားတွင်းနက်တိကတော့ စကြဝဠာကြီးကို အုပ်စိုးကတ်ရေ။ ကြီးမားတွင်းနက်ကြီးတိစွာ ဂလက်ဆီရို့ဧ့ ပင်မဖြစ်ကတ်ပြီး အကျွန်ရို့ နီထက် အဆပေါင်း သန်းကုဋေကုဋာချီ လေးလံပြီးကေ သာမန်ကြယ်တစ်လုံးဧ့ အရွယ်အစားလောက်ရာ ဟိနေတက်ပါရေ။ ယင့်ချင့်ကြောင့် သိပ်သည်းမှုစွာ ကကောင်းကြီးမားပြီး ဂလက်ဆီတိဧ့ အလယ်ဗဟိုကို ဇာပိုင်ကြည့်ကြည့်မမြင်နိုင်ရခြင်း ဖြစ်ရေ။ ဇာကြောင့်ဆိုကေ ဗဟိုနန့်နီးလီ ကြယ်တိစွာ ပိုပြီးကေ သိပ်သည်းထူထပ်လာကာ နှမ်းဖြူးထားပိုင် သူရို့ဧ့တခြားတစ်ဖက်ဖို့ဟိရေ မြင်ကွင်းကိုပါ ဖုံးလွှမ်းလားကတ်ရေ။ နီအပါအဝင် ကြယ်တိအားလုံး သူရို့ဧ့အသီးသီး ဂလက်ဆီရဲ့ဗဟိုကို လှည့်ပတ်နီကတ်ရေ။ ယင်းချင့်ကြောင့် ယင့်အလယ်ဗဟိုမှာ ကကောင်းကို ဆွဲငင်အားကောင်းရေ အရာတစ်ခုဟိရေလို့ ဆိုလိုခြင်း ဖြစ်ရေ။ ကြီးမားတွင်းနက်ကြီးတိစွာ ယင်းအလယ်ဗဟိုမှာ တည်ဟိနီရေလို့ ခန့်မှန်းချက်ထုတ်ထားလျက်ဟိရေ။
ကြီးမားတွင်းနက်တိ ဇာပိုင်ဖြစ်ပေါ်လာရေ ဆိုစွာကို သိပ္ပံပညာသျှင်တိ ဂုထက်တိုင်မသိဟိသေးပဲ ခန့်မှန်းချက်ကတော့ သေးငယ်ရေခတွင်းနက်တိ စုပေါင်းဖြစ်တည်မှုကနီတဆင့် ဖြစ်ပေါ်လာရေလို့ ယူဆလျက်ဟိရေ။ နောက်ထပ်ခန့်မှန်းချက်တစ်ခုကတော့ ဓာတ်ငွေ့တိမ်တိုက်တိ တဖြည်းဖြည်း ပေါင်းစည်းမိလာရေအခါမှာ ကြယ်အဆင့်ကိုကျော်ပြီးကေ တွင်းနက်အဆင့်ကို တန်းရောက်လားစွာ ဖြစ်နိုင်ရေလို့ ဆိုရေ။ နောက်တစ်ချက်ကတော့ ကြယ်အချင်းချင်းတိုက်မိမှုမှ ဖြစ်လာစွာလို့ဆိုကတ်ရေ။
အလယ်အလတ်တွင်းနက်
edit
သိပ္ပံပညာသျှင်တိက တွင်းနက်တိစွာ အရွယ်အစားအရမ်းကြီးမားရေ တွင်းနက်နဲ့ သေးငယ်ရေတွင်းနက် ဒေနှစ်မျိုးရာ ဟိနိုင်ရေလို့ အရခါချိန်က တွက်ချက်ခကတ်ကေလည်း မကြာသိမ်းခင်ကခါ ပြန်လည်တွက်ချက်မှုတိအရ တွင်းနက်တိစွာ အလယ်အလတ်အရွယ်အစားဖို့လဲ ဟိနေနိုင်ရေ။ သူရို့စွာ ကြယ်တိ အစုအပြုံလိုက် ကွင်းဆက်တိုက်ခိုက်မှုတိကတဆင့် ဖြစ်ပေါ်လာကတ်ရေ။ဒေအလယ်အလတ်တွင်းနက်တိစွာ အနီးအနားမှာ ဟိနီဖို့ဆိုကေ သူရို့စွာ ပေါင်းစပ်ပြီး ဂလက်ဆီဧ့အလယ်ဗဟိုကို ကျရောက်ပနာ နောက်ထပ်တွင်းနက်တိ ထပ်ဖြစ်ပေါ်လာနိုင်ရေ။
တွင်းနက်တိစွာ ဆွဲငင်အားကကောင်းအားကောင်းရေကြောင့် အနီးအနားမှာဟိရေအရာတိအကုန် ဝါးမြိုခံရပြီး အလင်းတောင် ပြန်မထွက်နိုင်ရေအတွက်နန့် တွင်းနက်ထဲသို့ ဝင်လားရေအရာတိကို ဇာခါလည်း မြင်နိုင်ဖို့ မဟုတ်။ သူ့အနီးအနားမှာဟိရေ ဝိသေသလက္ခဏာတိကတဆင့် သူရို့တည်ဟိနီမှုကို ပြောဆိုနိုင်ရေ။ အာကာသဖုန်မှုန့်တိနန့် ဓာတ်ငွေ့တိစွာ ယင်းဆွဲငင်အားပြင်းလှရေ တွင်းနက်ထဲကို ဆက်တိုက်ကျရောက်နီပြီးကေ တွင်းနက်အနားမှာဟိရေ ဓာတ်ငွေ့တိမ်တိုက်တိနန့် ကြယ်တိ ဧ့ဖြာထွက်မှု (Radiation) တိစွာ တွင်းနက်ဟိရာ နီရာကိုသာ ဦးတည်နီပါရေ။
တွင်းနက်တစ်ခုကို အလွှာသုံးလွှာ ခွဲခြားလိ့လာနိုင်ရေ။ 'အပြင်ဘက် တွင်းနက်နယ်နိမိတ်'၊ အတွင်းဘက် နယ်နိမိတ်'၊ 'အမှတ်ထူး(Singularity)' ရို့ဖြစ်ရေ။
မိုးကုတ်စက်ကွင်း ဆိုစွာကတော့ ပြင်ညီအပြား ပုံသဏ္ဌာန်ဟိဖို့ဖြစ်ပြီး တွင်းနက်ဧ့ဘေးတစ်ဝိုက်ဖို့ တည်ဟိရေ။ အလင်းစွာ လွတ်မြောက်နိုင်စွမ်း စတင်ဆုံးရှုံးရေနီရာလည်း ဖြစ်ရေ။ မိုးကုတ်စက်ကွင်း ချပ်ပြားလွှာတစ်လျှောက် ဆွဲငင်အားစွာ ပုံသေတစ်သတ်မှတ်ထဲ တည်ဟိရေ။ တွင်းနက်ဧ့အလယ်ဗဟို တည့်တည့်ဖို့တော့ အမှတ်ထူး တည်ဟိပြီး ဟင်လင်းပြင်ကို အကွေးညွတ်ဆုံး ဖြစ်စီနိုင်ရေ နီရာလည်းဖြစ်ရေ။ တွင်းနက်တစ်ခုလုံးဧ့အလေးချိန်အားလုံး စုပုံတည်ဟိနီရေနီရာလိုလည်း ဆိုနိုင်ရေ။
အရင်တွက်ချက်မှုတိအရ တွင်းနက်ထဲ ဝင်ရေအရာအားလုံးစွာ ထာဝရပျောက်ဆုံးလားရေလို့ဆိုရေ။ ယကေ ဂုနောက်ပိုင်းဖို့တော့ ကွန်တမ်မက္ကန်းနစ်တချို့ကို ညီမျှခြင်းထဲ ထည့်တွက်လိုက်ရေအခါ ကွန်တမ်မက္ကန်းနစ်အရ အမှုန်တိုင်းဖို့ ဆန့်ကျင်ဘက်အမှုန်ဆိုစွာဟိရေ လို့ဆိုခြင်းကြောင့် အမှုန်ဆန့်ကျင်ဘက် အမှုန်အတွဲစွာ တွင်းနက်ဧ့မိုးကုတ်စက်ဝိုင်းအတွင်းကို ကျရောက်လာရာဆိုကေ တစ်ခုစွာ အထဲကို ဆွဲသွင်းဝါးမြိုခံရကေလည်း အခြားတစ်ခုကတော့ တွန်းထုတ်ခံရနိုင်ရေ။ ယင်းနောက်ဆက်တွဲအဖြစ် တွင်းနက်ကို ကျုံ့စီပြီးပနာ ကြာလာကေ ယိုယွင်းလားစီရေ။ ဒေဖြစ်ရပ်ကတော့ ရှေးရိုးမက္ကန်းနစ်နဲ့ အကျုံးမဝင်ရေ ဖြစ်ရပ်ဖြစ်ရေ။
ဂုအချိန်ထိ တွင်းနက်တိ ဇာပြုမှုဆောင်ရွက်ကတ်ရေဆိုစွာကို သိဖို့အတွက် သိပ္ပံပညာသျှင်တိ ကြိုးစားလျက်ဟိတုန်းဖြစ်ရေ။
အခြားကြည့်ရန်
editကိုးကား
edit- ↑ Oldham, L. J. (March 2016). "Galaxy structure from multiple tracers - II. M87 from parsec to megaparsec scales". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 457 (1): 421–439. doi:. Bibcode: 2016MNRAS.457..421O.
- ↑ Overbye၊ Dennis။ "Black Hole Picture Revealed for the First Time - Astronomers at last have captured an image of the darkest entities in the cosmos - Comments"၊ The New York Times၊ 10 April 2019။ 10 April 2019 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
- ↑ The Event Horizon Telescope Collaboration (10 April 2019). "First M87 Event Horizon Telescope Results. I. The Shadow of the Supermassive Black Hole". The Astrophysical Journal Letters 87. Retrieved on 10 April 2019.
- ↑ Landau၊ Elizabeth။ "Black Hole Image Makes History"၊ NASA၊ 10 April 2019။ 10 April 2019 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
- ↑ Wald 1984, pp. 299–300