ချားလ်စ်ဒါဝင် (Charles Darwin) (၁၈၀၉-၁၈၈၂)ကို ဆင့်ကဲပြောင်းလဲခြင်းဖြစ်စဉ် သီအိုရီ (Evolution Theory) နန့် ပတ်သက်ပြီး ကျော်ဇောထင်ရှားသူဖြစ်ရေ။ ၁၂ ဖေဖော်ဝါရီ ၁၈၀၉ အင်္ဂလန်နိုင်ငံ၊ ရှရူဘူရီ (shrewsbury) တွင်ဖွားမြင်ရေ။ အသက်၁၆နှစ်တွင် အီဒင်ဘတ်တက္ကသိုလ် (Edinburg) တွင် ဆီးပညာကို စတင်သင်ယူရေ။ ယကေလည်း ဆီးပညာနန့် ခန္ဒာဗေဒ (Anatomy) တွင် စိတ်ပါဝင်စားမှု သိပ်မပီးသဖြင့် ကိန်းဘရစ်ချ်တက္ကသိုလ် (Cambridge) သို့ ပြောင်းရွေ့ပြီး ကျမ်းစာသင်ယူရေ။ ယကေလည်း တိစွာအားစိုက်သင်ယူခြင်း မပီးပဲ မြင်းစီး၊ အမဲလိုက် စသည့် အပျော်အပါးတိဖြင့်သာ အချိန်ဖြုန်းနီလီ့ပီးရေဟု ဆိုရေ။ ထို့အတွက် ဖခင်ဖြစ်သူနန့် မကြာမကြာပင် အခြီတင် စကားတိကတ်ရေ။ နောက်မကြာမှီ ဆရာတစ်ဦးအား အပိုင်စည်းရုံးပြီး မိမိအား သဘာဝပညာသျှင် (Nuturalist) အဖြစ်ထောက်ခံချက်ပီးစီရေ။ ထိုထောက်ခံချက်ကို အသုံးပြုကာ ဘီဂဲလ်သင်္ဘော (H.M.S Beagle) ဖြင့် ရေလမ်းစူးစမ်းရှာဖွီရီးခရီးတွင် လိုက်ပါလားခရေ။ ထိုခရီးမှာ ဒါဝင့်အတွက် သာမက သူဧဘဝနောက်ပိုင်း တွေ့ပီးချက်တိကိုပါ အလွန်အကျိုးပီးစီရေကို တွေ့ရရေ။ ၁၈၃၁ ခုနှစ်တွင် စတင်သည့် ထိုခရီးစဉ်တွင်လိုက်ပါခစဉ်က ဒါဝင့်အသက်မှာ ၂၂နှစ်သားသာပီးသေးရေ။
| ချားလ်စ် ဒါဝင် | |
|---|---|
 Darwin, c. 1854, when he was preparing en:On the Origin of Species for publication[1] | |
| မွီးဖွား | ချားလ်စ် ရောဘတ် ဒါဝင် ၁၂ ဖေဖော်ဝါရီ၊ ၁၈၀၉ Shrewsbury, England |
| ဆုံးပါး | ၁၉ ဧပြီ၊ ၁၈၈၂ (အသက် ၇၃) Down, Kent, England |
| ခေါင်းချရာ | Westminster Abbey |
| နယ်ပယ် | သဘာဝသမိုင်း၊ ဘူမိဗေဒ |
| အဖွဲ့အစည်းဌာန | Tertiary education:
Professional institution:
|
| ကြီးကြပ်သူတိ | |
| ကျော်ကြားမှုအရင်းခံ |
|
| သူ့အပေါ် ဩဇာလွှမ်းမိုးသူတိ | |
| သူဧဩဇာလွှမ်းမိုးခံ | Hooker, ဟပ်စလေ, Romanes, Haeckel, Lubbock |
| ထင်ပေါ်ကျော်ကြား ဆုတံဆိပ်တိ |
|
| အိမ်ထောင်ဘက် | Emma Wedgwood (လက်ထပ် Template:Get year) |
| ရင်သွီး(တိ) | ၁၀ |
လက်မှတ်  | |
ထိုမှစတင်ပြီးခရီးထွက်ရာ (၅) နှစ်လုံးလုံး တောင်အမေရိကတိုက်ကမ်းခြီတိ၊ အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ နန့် တောင်ဘက် အတ္တလန်တိတ်ဒေသတိတွင် အေးအေးလူလူ လေ့လာခွင့်ရရေ။ ယင့်ချင့်အပြင် လူသူမနီးသည့် ကျွန်းတိ၊ လူရိုင်းဆန်ဆန်မျိုးနွယ်စုတိ (တိုးတက်မှုတိစွာမပီးသေးသည့် ရှေးကျကျန်ရစ်သည့် လူမျိုးနွယ်စုတိ) (Primitive tribes)၊ ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်း (Fossil)၊ အပင်တိ၊ သတ္တဝါတိကို အမျိုးစုံလင်အောင် တွေ့ပီးကာ လေ့လာခွင့်ရခရေ။ တွေ့ပီးချက်မှန်သမျှကို စာအုပ်တိတွင် မှတ်တမ်းမှတ်ရာအစုံအလင် ရီးမှတ်ထားခရေ။ ထိုမှတ်စုတိမှာ နောင်တစ်ချိန်တွင်ရီးသားမည့် ကျမ်းတိအတွက် အရီးပါသည့် အရင်းအနှီးတိ ဖြစ်လီရေ။
၁၈၃၆ ဒါဝင် အိမ်ပြန်ရောက်ပြီးနောက်တွင် မိမိဧတွေ့ပီးချက်တိကို အခြီခံကာ သတ္တဝါနန့် အပင်တိရေ မည်သည့်နည်းနန့်မျှ မပြောင်းမလဲပဲ တပုံစံတည်း တည်ပီးမနေနိုင်ကြောင်း နားလည်ခရေ။ ယကေလည်း ထိုအချက်အား မည်သူ့ကိုမှ ပြောပြခခြင်း၊ သျှင်းပြခခြင်း မပီးခပေ။ အကြောင်းမှာ အတိက ကန့်ကွက်မည်မှာ သေချာလီရေ ဖြစ်ရေကြောင့်ပင်။ ယကေလည်း ဘူမိဗေဒ သဘောအရ တောင်တိ၊ ချိုင့်ဝှမ်းတိ၊ ပင်လယ်တိ၊ ကုန်းမြေတိ အားလုံးရေ အချိန်ကာလနန့် အခြီအနေတိအရ ပြောင်းလဲမြဲဖြစ်သပိုင် သတ္တဝါတိ၊ အပင်တိတွင်လည်း ထိုပိုင်ပင်ဖြစ်မည်ကို သက်သေပြနိုင်ရန် အကြီးအကျယ်ပင် လုံ့လထုတ်တော့ရေ။ သို့ဖြင့် ပညာသျှင်တိ အသိုင်းအဝန်းကြားတွင် ဒါဝင်ဧနာမည်မှာ ထင်ရှားလာခရေ။ ၁၈၃၈ တွင် ရေမက်စ်မားလ်သပ်စ်ဧ လူဦးရေ အခြီခံသဘောတရားအကြောင်း နာမည်ပီး စာအုပ်ကို ဖတ်ရှုမိပြီးနောက် မိမိစိတ်ကူးကို မည်သို့သက်သေပြရဖို့ကို အတွေးရလားခရေ။ သို့ဖြင့် သဘာဝအလိုက် ရွီးချယ်ခြင်း အခြီခံ သဘောတရား (Principle of natural selection) ကိုရီးသားခပြီး ဖြန့်ဝေခြင်းမပြုပဲ သက်သေပြနိုင်ရန် အထောက်အထားတိကို စုဆောင်းနေခရေ။ ပြီးမှ စနစ်တကျထုတ်ဝီတင်ပြနိုင်ရန် မူကြမ်း(Hypothesis) ကို စီစဉ်ရေ။
သီအိုရီ အကျဉ်းချုပ်ကို ၁၈၄၂ စောစောကပင် ရီးသားပြီးစီးခပြီးနောက် အကျယ်ကို ၁၈၄၄ တွင်ပြီးစီးရေ။ ယင်းပိုင် အကျယ်ရီးနေချိန်အတွင်း အရှေ့အင်ဒိစ် (ဂနိ အင်ဒိုနီးရှား) သို့ ရောက်ပီးနေသည့် အဲဖရက်ရပ်ဆဲလ်ဝေါလေ့စ် (Alfred Russel Wallace) ထံမှ ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ် သီအိုရီ နန့်ပတ်သက်သည့် စာမူကြမ်းတစ်ခု ရောက်လာသဖြင့် တိုက်ဆိုင်စစ်ဆီးရာ နှစ်ဦးသားဧ တွေ့ပီးတိမှာ အဓိက အကြောင်းအရာအနိန်နန့် အတော်တိတိ တူညီမှုပီးကြောင်း တွေ့ရရေ။ နှစ်ဦးသားအနိန်နန့် တူညီသည့် အကြောင်းအရာ တစ်ခုအတွက် မည်သူကအလျင်တွေ့ပီးရေကို ငြင်းခုံရတော့မယ့် အခြီအနေသို့ ရောက်နေရပြီဖြစ်ရေ။
ယကေလည်း ဒါဝင်က ထိုအခြီအနေသို့ အရောက်မခံတော့ပဲ နှစ်ဦးလုံးဧ စာမူတိကို သိပ္ပံအဖွဲ့ကြီးတစ်ခုသို့ ပို့ပြီးတင်ပြလိုက်ရေ။ ထိုတင်ပြချက်တိအား မည်သူမျှ အရီးတယူ ပြောဆိုဆွေးနွေးခြင်း မပီးခကေလည်း ၁၈၅၉တွင် ဒါဝင်ဧ မျိုးရိုးဗီဇတိ (The 0rigin of Species) ကိုပုံနှိပ်ထုတ်ဝီရေအခါတွင်မူ ပညာသျှင်အသိုင်းအဝန်းကြားတွင်သာမက အရပ်သားတိကြားတွင်ပါ အကြီးအကျယ် ပွက်လောညံလားခရေ။ ယင့်ချင့်အပြင် ၁၈၇၁ တွင် လူဆင်းသက်လာပုံနန့် လိင်အလိုက် ရွီးချယ်ပုံ"' (The Descent of Men and Selection to Sex) ကို ထပ်မံထုတ်ဝီရေအခါတွင်လည်း အကြီးအကျယ် အငြင်းပွားကြပြန်ရေ။ ထိုနောက် လူရေ လူဝံ (Ape) ပိုင် ရေသတ္တဝါမျိုးမှ ဆင်းသက်လာရေ ဟူကေ အဆိုပြုချက်ကို ဖတ်ရရေအခါ လောင်နေသည့် မီးတောက်ထဲသို့ ဆီလောင်းထည့်လိုက်ပိုင်ပင် ဖြစ်တော့ရေ။
ဒါဝင်ရေ သူဧသီအိုရီနန့် ပတ်သက်ပြီး ငြင်းခုံကြသည့် ပွဲတိတွင် ကိုယ်တိုင်ပါဝင်လေ့မပီးပေ။ အကြောင်းမှာ
- ဘီဂဲလ်သင်္ဘောဖြင့် ခရီးလိုက်ပါစဉ်က၊ လေ့လာစူးစမ်းစဉ်က အမေရိကတွင် အဆိပ်ပီးပိုး အကိုက်ခံရသဖြင့် ရှာဂါရောဂါ(Chaga' Diseaes) ဖြစ်ခဖူးပြီး ခရီးပန်းသည့်ဒဏ်တိကြောင့် အတော်ပင် ကျန်းမာရီးချို့တဲ့ရှာရေကြောင့် အပြင်ထွက်လေ့မပီးရေက တစ်ကြောင်း၊
- သူဧသီအိုရီတိနန့် ပက်သတ်ကေ အလွန်ရှေ့နေအလိုက်ကောင်းရေဟု ပြောကြသည့် ရေမက်စ် အိတ်ချ် ဟက်စ်လေ(Thomas H. Huxley) ပီးနေရေကြောင့် တစ်ကြောင်းဖြစ်ရေ။
သို့နန့် ချားလ်စ်ဒါဝင်ကွယ်လွန်သည့် ၁၈၈၂ တွင် သူဧသီအိုရီတိမှာ အမှန်ဖြစ်ရေဟု အတိကလက်ခံယုံကြည်သည့် အခြီအနေသို့ ရောက်ပီးနေပြီဖြစ်ရေ။ အမှန်ဆိုရကေ ဆင့်ကဲပြောင်းလဲခြင်းဖြစ်စဉ် သီအိုရီကို စတင်ဖော်ထုတ်သူမှာ ဒါဝင်တစ်ဦးတည်း မဟုတ်ပေ။ ရှေ့တွင်လည်း လက်ဦးက ပြောဆိုနေမှုတိ ပီးနေပြီးဖြစ်ရေ။ (ထိုသူတိထဲတွင် ဒါဝင့်အဖိုးကိုယ်တိုင်ပါဝင်ရေ။) ယကေလည်း မည်သူကမှ လက်မခံခပေ။ အကြောင်းမှာ ဒါဝင်ပိုင် အချက်အလက် သက်သေခိုင်ခိုင်ဖြင့် မတင်ပြနိုင်ရေကြောင့်ဖြစ်ရေ။
နောက်နှစ် ၂၀ အကြာတွင် ပေါ်ပေါက်လာသည့် ဂရီဂိုမန်ဒဲလ် (Gregor Mendel) ဧ မျိုးရိုးဗီဇ အမွေဆက်ခံခြင်း နိယာမ(Law of Genetic Ingeritance) က ဒါဝင်ဧသီအိုရီကို ပိုပြီးကေအားကောင်း ခိုင်မာလာစီရေဟု ဆိုရဖို့ဖြစ်ရေ။ ဒါဝင်ဧ သဘာဝရွီးချယ်ခြင်း သီအိုရီကို သိပ္ပံပညာရပ်တော်တော်တိတိတွင်သာမက နိုင်ငံရီး၊ ဘောဂဗေဒ အစပီးသည့် ဘာသာရပ်တိတွင်လည်း အလျဉ်းသင့်ပိုင် အသုံးချကြသေးရေ။ ဘာသာရီးအနိန်နန့်ကြည့်ကေ ဘာသာမဲ့ဖြစ်သူ ဒါဝင်ဧ သီအိုရီကို ဘာသာရီးသမားတိ၊ လေးနက်ယုံကြည်သူတိက အတော်ပင်စိုးရွံခကတ်ရေဟုဆိုနိုင်ရေ။ ဇာကြောင့်ဆိုကေ ထာဝရဘုရား အယူဝါဒအရ "အရာရာကို ဘုရားသခင်က ဖန်ဆင်းရေ။"ရေယုံကြည်မှုကို အကြီးအကျယ်ပင် ခြိမ်းခြောက်နေရေကြောင့်ပင် ဖြစ်ရေ။
သို့နန့် ဘဝရပ်တည်ရီးအတွက် ရုန်းကန်ဆဲနန့် အတော်ဆုံးနိန်ပြီးကေ ကျန်ရစ်ဖို့။ ရေစကားမှာ လူသားရို့အတွက် သတိပီးစကားဖြစ်လာခကာ သိပ္ပံ၊ မနုဿနန့် ဇီဝဗေဒ ဆိုင်ရာတိတွင် ဒါဝင်ဧ သီအိုရီတိမှာ မပီးမဖြစ်ဆိုပိုင် အသုံးပြုနေရရေကြောင့် ဒါဝင်ဧကျေးဇူးမှာ ခေတ်လူသားရို့အပေါ်တွင် တိစွာတင်ပီးနေရေဟု ဆိုရတော့မည်ဖြစ်ရေ။[5]
ရည်ညွှန်းကိုးကား
edit- ↑ Freeman 2007, p. 76.
- ↑ "Charles Darwin's personal finances revealed in new find". 22 March 2009. Archived from the original on 19 October 2017 – via www.telegraph.co.uk.
- ↑ "Search Results: Record – Darwin; Charles Robert". catalogues.royalsociety.org. 20 June 2015. Retrieved 2 December 2021.
- ↑ "Darwin Endless Forms » Darwin in Cambridge". Archived from the original on 23 March 2017.
- ↑ ကျော်စွာ(၁၀၀)-ဒေါက်တာသန်းထွန်း