ချက်သမ္မတနိုင်ငံ (အင်္ဂလိပ်: Czech Republic) ရေ ဥရောပအလယ်ပိုင်းမှ ကုန်းတွင်းပိတ်နိုင်ငံတစ်ခုဖြစ်ရေ။ [10] [11] အရှေ့မြောက်ဘက်တွင် ပိုလန်၊ အနောက်ဘက်နန့် အနောက်မြောက်ဘက်တွင် ဂျာမနီ၊ တောင်ဘက်တွင် ဩစတြီးယား၊ အရှေ့ဘက်တွင် ဆလိုဗက်ကီးယား နိုင်ငံရို့နန့် နယ်နိမိတ်ချင်းထိစပ်လျက် ဟိရေ။ ချက်သမ္မတနိုင်ငံရေ ၁၉၉၉ခုနှစ်တွင် နေတိုးအဖွဲ့ဝင်နိုင်ဖြစ်ခပြီး၊ ၂၀၀၄ခုနှစ်တွင် ဥရောပသမဂ္ဂ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံဖြစ်လာခရေ။ ဥရောပလုံခြုံရီးနန့်ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရီးကောင်စီ (Organization for Security and Cooperation in Europe - OSCE) ဧ အဖွဲ့ဝင်လည်း ဖြစ်ရေ။ OSCE ဧ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံဖြစ်ရေကြောင့်လည်း U.S. Helsinki Commission ဧ စည်းမျဉ်းအရ နိုင်ငံတကာအရီးတိတွင် ပါဝင်ပတ်သက်မှုတိကို စောင့်ကြည့်ခြင်းခံရရေ။ ၂၀၀၉ခုနှစ်၊ ဇန်နဝါရီလ (၁)ရက်နိမှ ဇွန်လ (၃၀)ရက်နိအထိ ဥရောပသမဂ္ဂကောင်စီ (Council of the European Union) ဧ ဥက္ကဋ္ဌ တာဝန်ကို ထမ်းဆောင်ခရေ။
| ချက်သမ္မတနိုင်ငံ Česká republika (Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).) | |
|---|---|
ဆောင်ပုဒ်: "Pravda vítězí" (Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).) "Truth prevails" | |
နိုင်ငံတော် သီချင်း:
| |
| မြို့တော် နန့် အကြီးဆုံးမြို့ | ပရက်ဂ်မြို့ |
| ရုံးသုံး ဘာသာစကားတိ | ချက်[1] |
| တရားဝင် အသိအမှတ်ပြုရေ ဘာသာစကားတိ[2][3] | |
| လူမျိုးစု (၂၀၁၁[4]) |
|
| ကိုးကွယ်မှု |
|
| Demonym | Czech |
| အစိုးရ | ပြည်ထောင်စု ပါလီမန် ဖွဲ့စည်းပုံသမ္မတနိုင်ငံစနစ် |
• သမ္မတ | မီလို ဇီမန်း |
| အန်ဒရဲ့ယဲ့ ဘာဘစ်ရှ် | |
| ဥပဒေပြုလွှတ်တော် | ပါလီမန် |
| ဆီးနိတ်လွှတ်တော် | |
| အောက်လွှတ်တော် | |
| တည်ထောင်ခြင်းသမိုင်း | |
| c. ၈၇၀ | |
| ၁၁၉၈ | |
| ၁၉၁၈ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၂၈ ရက် | |
| ၁၉၉၃ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလ ၁ | |
| ဧရိယာ | |
• စုစုပေါင်း | ၇၈,၈၇၁ km2 (၃၀,၄၅၂ sq mi) (အဆင့်: ၁၁၅) |
• ရေထု (%) | ၂.၁၂ (၂၀၂၀ ခုနှစ်အရ)[5] |
| လူဦးရေ | |
• ၂၀၂၁ ခန့်မှန်း |  10,701,777[6] (အဆင့် - ၈၆) |
• ၂၀၁၁ သန်းခေါင်စာရင်း | ၁၀,၄၃၆,၅၆၀[4] |
• သိပ်သည်းမှု | ၁၃၆/km2 (၃၅၂.၂/sq mi) (အဆင့် - ၆၂) |
| GDP (PPP) | ၂၀၂၀ ခန့်မှန်း |
• စုစုပေါင်း |  $၄၃၂.၃၄၆ ဘီလီယံ[7] (အဆင့် - ၃၆) |
• Per capita | $၄၀,၅၈၅[7] (အဆင့် - ၃၄) |
| GDP (nominal) | ၂၀၂၀ ခန့်မှန်း |
• စုစုပေါင်း | $၂၆၁.၇၃၂ ဘီလီယံ[7] (အဆင့် - ၃၆) |
• Per capita | $၂၄,၅၆၉[7] (အဆင့် - ၃၇) |
| Gini (၂၀၁၉) |  ၂၄.၀[8]နိမ့် · ၅ |
| HDI (၂၀၁၉) | ဝ.၉၀၀[9] အမှား။ မရီရာရေ HDI တန်ဖိုး · ၂၇ |
| ငွေကြေး | ချက် ကိုရူနာ (CZK) |
| အချိန်ဇုန် | CET (UTC+1) |
• နွေရာသီ (DST) | CEST (UTC+2) |
| ယာဉ်ကြောစနစ် | right |
| တယ်လီဖုန်းကုဒ် | +၄၂၀b |
| သူတော်စင် | St. Wenceslaus |
| ISO 3166 ကုဒ် | CZ |
| Internet TLD | .czc |
| |
တစ်ချိန်က ဘိုဟီးမီးယား (Bohemia) ဟု လူသိတိခရေ ချက်နိုင်ငံရေ ၉ရာစုနှစ်တွင် စတင်တည်ထောင်ခပြီး ၁၉၁၈ခုနှစ်အထိ ဘုရင့်နိုင်ငံ ဖြစ်ခရေ။ ၁၃ရာစု၊ ၁၄ရာစုနှစ်တိ၌ ပရီမိုင်ဆလစ် (Přemyslid) နန့် လူဇင်ဘတ် (Luxembourg) မင်းဆက်တိ လက်ထက်တွင် ယင်းဧ ပိုင်နက်နယ်မြေတိ အကျယ်ဆုံးအထိဖြစ်လာခရေ။ ၁၅၂၆တွင် ဖြစ်ပွားခရေ မိုဟက်တိုက်ပွဲ (Battle of Mohács) ပြီးနောက်တွင် ဘိုဟီးမီးယားဘုရင့်နိုင်ငံရေ ဟတ်ဘ်စ်ဘတ်ခ် (Habsburg monarchy) ဘုရင်စနစ်အောက်သို့ ဩစတြီးယား၊ ဟန်ဂေရီနိုင်ငံရို့နန့်အတူ သွတ်သွင်းခံခရေ။ ၁၉၁၈တွင် ပထမကမ္ဘာစစ်ကြီးအပြီး ဩစတြီးယား-ဟန်ဂေရီအင်ပါယာ ပြိုကွဲပြီးနောက် လွတ်လပ်ရေ ချက်သမ္မတနိုင်ငံ ဖြစ်ပေါ်လာရေ။ နာဇီဂျာမနီ၊ ပြင်သစ်၊ ယူနိုက်တက်ကင်းဒမ်း နန့် အီတလီနိုင်ငံရို့ချုပ်ဆိုခရေ မြူးနစ်စာချုပ်အရ ဇောင်လ်ဇီနယ်ကို ပိုလန်သို့ပီးရခြင်း၊ ယင်းနောက် ဂျာမန်ရို့က ချက်ကိုစလိုဗက်ကီးယားကို သိမ်းပိုက်ခြင်းနန့် ဆိုဗီယက်တပ်နီတော်မှ ချက်ကိုစလိုဗက်ကီးယားကို လွတ်မြောက်အောင် လုပ်ဆောင်ပီးခြင်းစသည့် နိုင်ငံရီးဖြစ်စဉ်တိကြောင့် ၁၉၄၆ခုနှစ် ရွေးကောက်ပွဲတွင် ကွန်မြူနစ်ပါတီရေ မဲ (၃၈%) ဖြင့် လူကြိုက်အများဆုံးဖြစ်ခရေ။ [12]
၁၉၄၈တွင် အာဏာသိမ်းမှုဖြစ်ပွားခပြီး ကွန်မြူနစ်နိုင်ငံဖြစ်လာခရေ။ ၁၉၆၈တွင် ကွန်မြူနစ်အစိုးရအပေါ် မကျေနပ်မှုတိတိုးပွားလာကာ ဖြုတ်ချနိုင်ရန်ကြံစည်လာကတ်ရေ။ ၁၉၆၈ ပရာ့ဂ်နွေဦးရာသီ အရီးအခင်းရေ ရိုမေးနီးယားနိုင်ငံမှအပ ဝါဆောစာချုပ်အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံတိက ဝင်ရောက်သိမ်းပိုက်ခြင်းဖြင့် အဆုံးသတ်ခပြီး ၁၉၈၉ ကတ္တီပါတော်လှန်ရီး ( Velvet Revolution) ဖြင့် ကွန်မြူနစ်အစိုးရ ပြုတ်ကျလားသည့်အချိန်အထိ ကြာမြင့်ခရေ။ ၁၉၉၃၊ ဇန်နဝါရီလ (၁)ရက်နိတွင် ချက်ကိုစလိုဗက်ကီးယားနိုင်ငံကို ဖျက်သိမ်းပြီး ချက်နိုင်ငံနန့် ဆလိုဗက်ကီးယားနိုင်ငံရို့အဖြစ် လမ်းခွဲခကတ်ရေ။
ချက်သမ္မတနိုင်ငံရေ ပါလီမန်ဒီမိုကရေစီ ပါတီစုံစနစ်ကိုကျင့်သုံးရေ။ လက်ဟိသမ္မတ ဗားကလက်ကလော့စ် (Václav Klaus) မှာ နိုင်ငံတော်ဧ အကြီးအကဲဖြစ်ပြီး၊ အစိုးရအဖွဲ့အကြီးအကဲမှာ လက်ဟိဝန်ကြီးချုပ် ပီတာနေးကပ်စ် (Petr Nečas) ဖြစ်ရေ။ ပါလီမန်တွင် လွှတ်တော် ၂ရပ်ထားဟိရေ။ Chamber of Deputies နန့် ဆီးနိတ် (Senate) ရို့ဖြစ်ရေ။
ချက်နိုင်ငံရေ စီးပွားရီးပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုတိကို လျင်မြန်စွာ ပြုလုပ်ခရေ။ ပုဂ္ဂလိကပိုင်ပြုလုပ်ရီး (privatization) ကို လျင်မြန်စွာ အကောင်အထည်ဖော်ခရေ။ ၂၀၀၇-၂၀၁၀ ကမ္ဘာ့စီးပွားပျက်ကပ် (global economic crisis) မကျရောက်မီအထိ နှစ်စဉ်စီးပွားရီးမှာ ဂျီဒီပီ ၆% ခန့် ဟိခရေ။ ၂၀၀၆ခုနှစ် ကမ္ဘာ့ဘဏ်ဧ အစီရင်ခံစာအရ ဖွံ့ဖြိုးဆဲတိုင်းပြည် အဖြစ်မှ ဖွံ့ဖြိုးပြီးတိုင်းပြည်အဖြစ် ပြောင်းလဲရန် ရှေ့ဆုံးမှ တာစူနီရေ နိုင်ငံဖြစ်ရေ။ [13] ၂၀၀၉ခုနှစ်တွင် ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံတိထဲတွင် လူသားဖွံ့ဖြိုးမှုညွှန်းကိန်း အနိန်နန့် အလွန်မြင့်မားရေနိုင်ငံတိ (Very High Human Development) စာရင်းထဲသို့ ရောက်ဟိလာခရေ။ [14]
ချက်သမ္မတနိုင်ငံဧ နယ်မြေအကျယ်အဝန်းမှာ ၇၈,၈၆၄ စတုရန်းကီလိုမီတာ ဖြစ်၍ လူဦးရေ ၁,ဝ၂,၉၉,ဝဝဝ ဟိရေ။ မြို့တော်မှာ ပရာဟာမြို့ဖြစ်၍ ရုံးသုံးဘာသာစကားအဖြစ်ချက်ဘာသာ စကားကိုပြောကြားရေ။ ထို့ပြင်စလိုဗက် ဘာသာစကားကိုလည်း ပြောကြားမှုဟိရေ။ ပင်မကိုးကွယ်သည့်ဘာသာ မှာ ခရစ်ယာန်ဘာသာဖြစ်ရေ။ ကာကွယ်ရီးတပ်ဖွဲ့အင်အားမှာ ၉ဝ,ဝဝဝ ဟိရေ။ လှည့်ပတ်သုံးစွဲ နီရေငွေကြေးမှာ ကိုရူနာဖြစ်ရေ။
ချက်နန့်စလိုဗက်ဖက်ဒရယ် ပြည်ထောင်စုကြီးအား ဖျက်သိမ်းပြီးနောက် ၁၉၉၃ ခုနှစ်၊ ဇန်နဝါရီလ ၁ ရက်နိတွင် အချုပ်အခြာအာဏာပိုင်သည့် ချက်သမ္မတနိုင်ငံဖြစ်လာခရေ။ ယင်းနေ့မှာပင် စတင်အာဏာ သက်ရောက်ခရေ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြီခံဥပဒေအရ ချက်သမ္မတနိုင်ငံအား တစ်ခုတည်းရေ နိုင်ငံအဖြစ်သတ်မှတ် ပြဋ္ဌာန်းရေ။ ဥပဒေပြုအာဏာမှာအထက်နန့်အောက် လွှတ်တော်နှစ်ရပ်တွင်တည်ရေ။ လေးနှစ်တစ်ကြိမ် ရွီးချယ်တင်မြှောက်သည့် အောက်လွှတ်တော်တွင် အဖွဲ့ဝင် ၂ဝဝ ဦးဟိ၍ ခြောက်နှစ်တစ်ကြိမ် ရွီးချယ် တင်မြှောက်သည့် အထက်လွှတ်တော်တွင် အဖွဲ့ဝင် ၈၁ ဦးဟိရေ။ ငါးနှစ်သက်တမ်းဟိရေ သမ္မတရာထူးကို အောက်လွှတ်တော်က ရွီးချယ်တင်မြှောက်ရေ။ နိုင်ငံဧ အုပ်ချုပ်ရီးအာဏာကို ဝန်ကြီးချုပ်နန့် ဝန်ကြီး အဖွဲ့က ကိုင်တွယ်ကျင့်သုံးလီရေ။ ချက်သမ္မတနိုင်ငံဧသမ္မတမှာ ဗက်ကလပ်ဟာဗဲဖြစ်၍ ဝန်ကြီးချုပ်မှာ ဗက်ကလပ်ကလော့စ်ဖြစ်ရေ။ ဗက်ကလပ်ဟာဗဲအား သမ္မတအဖြစ် ၁၉၉၃ ခုနှစ်၊ ဇန်နဝါရီလ ၂၆ရက်နိတွင် ချက်ပါလီမန်က ရွီးချယ်တင်မြှောက်ခရေ။
နိုင်ငံခြားရီးမူဝါဒဆိုင်ရာ ကော်မတီသစ်
editနိုင်ငံခြားရီးမူဝါဒတိကို ညှိနှိုင်းရန်အတွက် အဖွဲ့ဝင် ၁၁ ဦးပါရေ အများုင်ပင်ခံကော်မတီတစ်ရပ်ကို ညွန့်ပေါင်း အစိုးရအဖွဲ့တွင် ပါဝင်သည့်ပါတီတိ သဘောတူညီမှု ရဟိပြီးနောက် ၁၉၉၃ ခုနှစ်၊ နိုဝင်ဘာ ၃ ရက်နိတွင်ဖွဲ့စည်းခရေ။ ယင်းအဖွဲ့တွင် သမ္မတဗက်ကလပ် ဟာဗဲနန့် ဝန်ကြီးချုပ်ရို့ အပါအဝင်၊ ကာကွယ်ရီးဝန်ကြီး၊ နိုင်ငံခြားရီးဝန်ကြီး၊ နိုင်ငံခြားရီး ဒုတိယဝန်ကြီး နှစ်ဦး၊ ပြည်သူ့ကိုယ်စားလှယ်တိအဖွဲ့ဥက္ကဋ္ဌ၊ နိုင်ငံခြားရီးရာကော်မတီ ဥက္ကဋ္ဌနန့် ညွန့်ပေါင်းပါတီတိမှ ခေါင်းဆောင်တိပါဝင်ကတ်ရေ။
ပြစ်မှုဆိုင်ရာကျင့်ထုံးဥပဒေပြင်ဆင်ချက်ပြဋ္ဌာန်းခြင်း
editသမ္မတဗက်ကလပ်ဟာဗဲရေ ပြစ်မှုဆိုင်ရာ ကျင့်ထုံး ဥပဒေပြင်ဆင်ချက်ကို ၁၉၉၃ ခုနှစ်၊ နိုဝင်ဘာလ ၂၃ ရက်နိ တွင် လက်မှတ်ရီးထိုး ပြဋ္ဌာန်းခ ရေ။ နိုင်ငံတော်အစိုးရနန့် ပါလီမန်ရို့အား ပြစ်မှုကျူးလွန်သူတိအဖြစ်သို့ ရောက်စေပြီးဂုဏ်သိက္ခာကျ ဆင်းစေနိုင်လောက်သည့် ယင်းဥပဒေပါပြဋ္ဌာန်းချက်တိကို ဗက်ကလပ်ဟာဗဲကိုယ်တိုင် ဝေဖန်ခဖူးကေငြားလည်း ဂု သူကိုယ်တိုင် အတည်ပြု ပြဋ္ဌာန်းလိုက်ခြင်းဖြစ်ရေ။ ဟာဗဲက ယင်းပြစ်မှုဆိုင်ရာ ကျင့်ထုံးဥပဒေ ဧပုဒ်မ ၁ဝ၂ နန့် ၁ဝ၃ ရို့ကို ပြန်လည်စဉ်းစားသုံးသပ်ရန် အစိုးကအဖွဲ့အား တောင်းဆိုထားပြီး ဖွဲ့စည်းပုံ အခြီခံဥပဒေဆိုင်ရာ တရားရုံးက ယင်းပုဒ်မတိကို ပယ်ဖျက်သင့်ကြောင်း အကြံပြုရေ။ အများုက်အခံပါတီတိကလည်း ယင်းပုဒ်မတိကို ပြင်ဆင်ရန် သို့မဟုတ် ပယ်ဖျက်ရန်တောင်းဆိုထားရေ။ အများုက်အခံရို့ဧ လှုပ်ရှားမှု တိကို ကန့်သတ်ရန် ယင်းပုဒ်မတိကို အသုံးပြုနိုင်ရေဟု အများုက်အခံပါတီတိက ပြောကြား ကတ်ရေ။
ချက်ရီပတ်ပလီကင် ပါတီနန့်ဇာရင်နော့ဗ်စကီး
editအစွန်းရောက်လက်ယာဂိုဏ်းဖြစ်သည့် ချက်ရီပတ်ပလီကင် ပါတီအနိန်နန့် ရုရှားနိုင်ငံမှ အမျိုးသားရီးဝါဒီ နိုင်ငံရီးသမားဖြစ်သည့် ဗလာဒီမာဇာရင် နော့ဗ်စကီးအား ချက်သမ္မတနိုင်ငံသို့ လာရောက်လည်ပတ်ရန် ဖိတ်ကြားရီးအတွက် စီစဉ်လျက်ဟိကြောင်းကို ပါတီမှတာဝန်ဟိ ပုဂ္ဂိုလ်တိကပြောကြားခရာ ဝေဖန်မှုတိထွက်ပေါ်လာခရေ။
ရီပတ်ပလီကင်ပါတီရေ ချက်ပါလီမန်တွင် နီရာ (၁၄) နီရာ ရဟိထားသည့်ပါတီဖြစ်ပြီး ချက်နန့် စလိုဗက် ဖက်ဒရယ် ပြည်ထောင်စုကြီးမှ ချက်နိုင်ငံနန့်စလိုဗက်နိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံချင်း သီးခြားစီခွဲထွက်ရီးကို ပြင်းပြင်းထန်ထန် ဆန့်ကျင် တိုက်ခိုက်ခသည့် ပါတီဖြစ်ရေ။
ယင်းပါတီခေါင်းဆောင် မီရိုဆလပ်ဆလာဒက်အား လူနည်းစုမျိုးနွယ်တိနန့် အိမ်ခြီရာခြေမဲ့ရို့ အပေါ်၎င်းဧအမြင် နန့် စပ်လျဉ်းပြီး နိုင်ငံရီးသမားတိနန့် သတင်းဝေဖန်သူတိက လူမျိုးရီးဝါဒီတစ်ဦး၊ ဖက်ဆစ်ဝါဒီတစ်ဦးအဖြစ် ခေါ်ဝေါ်သမုတ်ကတ်ရေ။ ၁၉၉၄ ခုနှစ်၊ ဖေဖော်ဝါရီ ၃ ရက်နိက ထုတ်ပြန်ရေ ရီပတ်ပလီကင်ပါတီဧ ကြေညာချက်တစ်ရပ်တွင် ချက်နိုင်ငံသတင်းစာတိရေ ဇာရင်နော့ဗ်စကီးအား ဝေဖန်တိုက်ခိုက်ရင်း ၎င်းကိုပုံတူပြုကာ ရီပတ်ပလီကင်ပါတီ ခေါင်းဆောင်ဆလာဒက်ကိုလည်း ဝေဖန်တိုက်ခိုက် လျက်ဟိရေဟု ဖော်ပြခရေ။
ချက်နိုင်ငံနိုင်ငံခြားရီး ဝန်ကြီးဌာနကလည်း အစိုးရအနိန်နန့် ဇာရင်နော့ဗ်စကီး ချက်နိုင်ငံအတွင်းသို့ ဝင်ရောက်လာမှုကို တားဆီးနိုင်မည်မဟုတ်ကြောင်း ရိုက်တာသတင်းဌာနသို့ ပြောကြားခရေ။ ရုရှား နိုင်ငံသားတိအနိန်နန့် ချက်နိုင်ငံအတွင်းသို့ဝင်ရောက်ရန် ပြည်ဝင်ခွင့်ဗီဇာမလိုအပ်ချေ။ ရုရှားနိုင်ငံအစွန်း ရောက် အမျိုးသားရီးဝါဒီ လစ်ဘရယ်ဒီမိုကရက်တစ်ပါတီ ခေါင်းဆောင် ဇာရင်နော့ဗ်စကီးက ချက်သမ္မတ နိုင်ငံအနိန်နန့် အနာဂတ်မဟိကြောင်းနန့် ဂျာမနီနိုင်ငံဧဝါးမျိုးခြင်းကို ခံရလိမ့်မည်ဖြစ်ကြောင်းဖြင့် ဝေဖန်ခရေ။ ၎င်းအားဝေဖန် တိုက်ခိုက်ရီး၌ နှုတ်သီးကောင်းလျှာပါး ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးအဖြစ် အများက ယူဆကတ်ရေ။
ဟာဗဲဧ ပထမဆုံးအာရှခရီးစဉ်
editချက်သမ္မတဗက်ကလပ်ဟာဗဲရေ ထိုင်းဘုရင် ဘူမိဗလအတုလျတေဇ နန့် မိဖုရားသီရိခေတ်ရို့ဧဧည့်ရေအဖြစ် ထိုင်းနိုင်ငံ သို့လေးရက်ကြာ လားရောက် လည်ပတ်ခရေ။ ဒေခရီးစဉ်မှာ ချက်သမ္မတတစ်ဦးအနိန်နန့် ဟာဗဲဧပထမဆုံး အာရှခရီးစဉ်ဖြစ်ရေ။ ဟာဗဲ ခေါင်းဆောင်သည့်အဖွဲ့ဝင် (၂၅) ဦးပါဝင်ရေ ကိုယ်စားလှယ်အဖွဲ့တွင်ဟာဗဲဧဇနီးနန့် ဘဏ္ဍာရီးဝန်ကြီး၊ ကုန်သွယ်ရီးဝန်ကြီး၊ စိုက်ပျိုးရီးဝန်ကြီးရို့ ပါဝင်ကတ်ရေ။
သမ္မတဟာဗဲရေ ထိုင်းနိုင်ငံသို့အလား အိန္ဒိယနိုင်ငံ သို့ဝင်ရောက်ခပြီး ၁၉၉၄ ခုနှစ်၊ ဖေဖော်ဝါရီ ၈ ရက်နိတွင် ယခင် ချက်ကိုဆလိုဗားကီးယားနိုင်ငံအတွင်း ဒီမိုကရေစီဖြစ်ထွန်းရီးတွင် ၎င်းပါဝင်ဆောင် ရွက်ကြိုးပမ်းမှုအတွက်၁၉၉၃ အင်ဒီရာဂန္ဒီဆုကို လက်ခံရယူခရေ။
ပုပ်ရဟန်းမင်းကြီးဧ တောင်းဆိုချက်
editသမ္မတဗက်ကလပ်ဟာဗဲရေ ၁၉၉၄ ခုနှစ်၊ မတ်လ ပထမပတ်ထဲတွင် ပထမဆုံးအလည်အပတ်ခရီးအဖြစ် ဗက်တီကင်မြို့တော်သို့ လားရောက်ခရာ ပုပ်ရဟန်းမင်းကြီးဂျွန်ပေါနန့် တွိ့ဆုံခရေ။ ပုပ်ရဟန်းမင်းကြီးက သမ္မတဟာဗဲအား တောင်းဆိုမှုတစ်ခု ပြုခရေ။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ် ပြီးဆုံးပြီးနောက် ကွန်မြူနစ်စနစ်လက်အောက်တွင် သိမ်းယူခရေ ခရစ်ယာန်နန့်ဂျူးရို့ဧ ပစ္စည်းဥစ္စာတိ ပြန်လည်ပီးအပ်ရီးကို မြန်မြန်ဆန်ဆန် ဆောင်ရွက်ပီးပါရန် ပုပ်ရဟန်းမင်းကြီးက တိုက်တွန်းခရေ။
ပုပ်ရဟန်းမင်းကြီးက ဘုရားသခင်မဟိဟု အယူအဆဟိသူ တိတ္တိရို့က မတရားအတွက်နန့်သိမ်းယူခရေ ဂျူးညီအစ်ကို နောင်ရင်းတိ၊ ခရစ်ယာန်ဂိုဏ်းတိအပါအဝင် ကတ်သလစ် ဘုရားကျောင်းမှ ပစ္စည်းတိပြန်လည်ပီးရီးကိစ္စကို ၎င်းအနေ ဖြင့် အလေးအနက်ထားပြောကြားလိုရေဟု ဟာဗဲအားပြောကြား ခရေ။ ဆက်လက်ပြီး ပုပ်ရဟန်းမင်းကြီးက ပြိုလဲကျဆုံးလားပြီ ဖြစ်ရေ ကွန်မြူနစ်နိုင်ငံတိအနိန်နန့် ဘာသာတရားဧ တန်ဖိုး ကိုမသိဘဲ နီရာမပီးပါက လူမှုရီးအရှုပ်အထွေးပြဿနာတိ ဖြစ်ပေါ်စေလိမ့်မည်ဟုပြော ကြားခရေ။
အခြား အရှေ့ဥပရောနိုင်ငံတိနည်းတူ ချက်နိုင်ငံတွင် လည်း သိမ်းယူခရေ ပစ္စည်းတိပြန်လည်ပီးအပ်ရီးမှာ ဖြေသျှင်းရန် ရူပ်ထွီးသည့်ကိစ္စတစ်ရပ် ပြဿနာတစ်ရပ်ဖြစ် နေရေ။ အကြောင်းမှာ ကွန်မြူနစ်ရို့ သိမ်းယူခရေ မြေတိ နန့် အဆောက်အအုံ အများအပြားကို အခြားအသုံးအဆောင် အဖြစ် ပြောင်းလဲအသုံးချ ခရေကြောင့်ဖြစ်ရေ။ သဘောထား အယူအဆကွဲလွဲသူ တစ်ဦးအနိန်နန့် ဟိခစဉ်က ဟာဗဲကိုယ်တိုင် ထိန်းသိမ်းထားခြင်းခံရရေ ပရာဟာမြို့ဟိ အကျဉ်းစခန်းမှာ ကွန်မြူနစ်ရို့အာဏာရဟိခသည့် ၁၉၄၈ ခုနှစ် တိုင်အောင် သီလသျှင်ကျောင်းတကျောင်းဖြစ်ခရေ။ ဂုအခါ ဟိုတယ် တခု ဖြစ်နီပြီဖြစ်ရေ။
အကြီးမားဆုံးဆန္ဒပြမှုတစ်ခု
edit၁၉၉၄ ခုနှစ်၊ မတ်လ ၂၂ ရက်နိတွင် ဆန္ဒပြသူ ၂ဝ,ဝဝဝ ကျော်ရို့က အလုပ်သမားနန့် ပင်စင်ဥပဒေတိတွင် ပြင်ဆင်ရန် အဆိုပြုချက်တိကို ပရာဟာမြို့လယ်ခေါင်တွင် ဆန္ဒပြု ကန့်ကွက်ခကတ်ရေ။ ဒေဆန္ဒပြမှုမှာ ၁၉၈၉ ခုနှစ် နှောင်းပိုင်း ကွန်မြူနစ်အုပ်ချုပ်မှု ပြိုလဲကျဆုံးပြီးနောက်ပိုင်း ချက် နိုင်ငံတွင် အကြီးမားဆုံးဆန္ဒပြပွဲတစ်ခုဖြစ်ရေ။
ဆန္ဒပြသူတိက နိုင်ငံတော်လုပ်ငန်းတိတွင် ကုန်သွယ် ရီးသမဂ္ဂတိကို တားမြစ်ပိတ်ပင်ရန်၊ ကာလတိုကန်ထရိုက်စနစ် ဖြင့် အလုပ်သမားတိငှားရမ်းအသုံးပြုရီးကို ခွင့်ပြုရန်နန့် တရားဝင်အငြိမ်းစား ယူသည့် သက်တမ်းတိုးမြှင့်ရန် အစိုးရဧ အစီအစဉ်တိကို ကန့်ကွတ်ခကတ်ရေ။ ပါလီမန်အနိန်နန့်သမဂ္ဂ တိဧ သဘောထားအမြင်တိကို ပေါင်းစုလေ့လာပြီးနောက်မှ သာ ဥပဒေကြမ်းတိကို စဉ်းစားဆုံးဖြတ်ရန် တောင်းဆိုထား သည့် မေတ္တာရပ်ခံချက်ကိုလည်း ဆန္ဒပြသူတိက ချမှတ်ခ ရေ။
အလုပ်သမားနန့်ပင်စင်ဆိုင်ရာ ဥပဒေကြမ်းအရ အမျိုးသားတိအတွက် အငြိမ်းစားယူသည့် အသက်ကို ၆ဝနှစ်မှ ၆၂ နှစ်အထိ တိုးမြှင့်ထားပြီး အမျိုးသမီးတိအတွက် သားသမီး ဦးရေပေါ်မူတည်၍ နောက်ထပ် လေးနှစ်အထိ တိုးမြှင့်ထား ရေ။
ချက်နိုင်ငံဧလူနေမှု အဆင့်အတန်းမှာ အခြားရေ အရှေ့ဥရောပနိုင်ငံတိထက် ကောင်းမွန်မြင့်မား ရေဟုဆိုရပေ မည်။ ၁၉၉၃ ခုနှစ်တွင် ချက်နိုင်ငံဧ အလုပ်လက်မဲ့နှုန်းမှာ ၃ ဒသမ ၇ ရာခိုင်နှုန်းဟိ၍ငွေ ကြေးဖောင်းပွမှုနှုန်းမှာ ၉ ဒသမ ၇ ရာခိုင်နှုန်းဟိခရေ။
သို့ရာတွင် ချက်နိုင်ငံသားအများစုမှာ ယခင်ကွန်မြူနစ် စနစ်က လုပ်ဆောင်ပီးခရေ လူမှုဖူလုံရီး ခံစားခွင့်ကို ကျင့်သားရဟိခရေဖြစ်ရာ အစိုးရပိုင်လုပ်ငန်းကြီးတိမှ အလုပ် သမားတိရေ မိမိရို့ဧလုပ်ငန်းတိကို ပုဂ္ဂလိကပိုင်ပြုလုပ် သည့်အခါတွင် အလုပ်လက်မဲ့ဖြစ်ပွားမည့်အရီးကို စိုးရိမ်လျက်ဟိ ကတ်ရေ။
နယ်စပ်တလျှောက် ပြည့်တန်ဆာလုပ်ငန်းနန့် စွန့်ပစ်ခံကလေးမွေးဖွားမှု ကြီးထွားလာခြင်းပြဿနာ
editဂျာမနီနန့် ချက်နှစ်နိုင်ငံ နယ်စပ်တလျှောက် ဖြတ်သန်းရာဒေသတိတွင် ပြည့်တန်ဆာလုပ်ငန်းဟိနေမှုကြောင့် စွန့်ပစ်ခံ ကလေးမွေးဖွားမှု ပြဿနာကြီးထွားလာခရာ ချက်အာဏာပိုင်တိ ခေါင်းခဲခရရေ။ စွန့်ပစ်ခြင်းခံရသည့် ကလေးသူငယ် ၁,၇ဝဝ ကျော်ရို့အား ချက်နိုင်ငံကလေးသူငယ်ဂေဟာတိတွင် စောင့်ရှောက်ထားကြရရေ။ ယင်းကလေးသူငယ် အများစုမှာ ချက်နိုင်ငံနယ်စပ်ဘက်တွင် ပြည့်တန်ဆာအဖြစ် အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းပြုသည့် နိုင်ငံခြားသူမိခင်တိမှ မွေးဖွားသူတိ ဖြစ်ကတ်ရေ။
ယခင် ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စုဟောင်းတွင် ပါဝင်ခသည့်နိုင်ငံတိမှ ရာပေါင်းများစွာရေ အမျိုးသမီးတိရေ ဂျာမနီနိုင်ငံမှ ရောက်ဟိလာကြသည့် ကမ္ဘာလှည့်ခရီးရေတိ အဝင်အထွက်ဟိရာ ချက်နိုင်ငံဘက်ဟိ နယ်စပ်ဒေသတိသို့ လာရောက်ပြီး ပြည့်တန်ဆာလုပ်ငန်း လုပ်ကိုင်ကတ်ရေ။ ၁၉၉၃ ခုနှစ်တွင် ချက်နိုင်ငံသို့ နိုင်ငံခြားသား ၇၁ သန်းကျော် လာရောက်လည်ပတ်ခရာ အများစုမှာ အနောက်ဥရောပမှ ဖြစ်ရေ။
ပရာဟာနန့် ဒရက်စ်ဒင်ဆက်သွယ်ထားရာ အဝီးပြေးလမ်းမကြီးကို အီး ၅၅ ဟု နာမည်ပီးထားရေ။ ယင်းအဝီးပြေးလမ်းမကြီး တစ်လျှောက်တွင် လူမျိုးစုံ ပြည့်တန်ဆာတိကို တွိ့ဟိရလီရေ။ ယင်းရို့ရေ နယ်စပ်ဒေသမြို့တစ်မြို့ ဖြစ်သည့် တက်ပ်လစ်အနီး ဒူဘီမြို့တွင် ကျက်စားလျက်ဟိရာ ယင်းနယ်စပ်မြိုမှာ ပြည့်တန်ဆာလုပ်ငန်းကြီးထွားရာ အချက်အချာဒေသ တစ်ခုဖြစ်လာခရေ။
ဒေသဆိုင်ရာချက်အာဏာပိုင်တိက ပြည့်တန်ဆာလုပ်ငန်းကြောင့် ပေါ်ပေါက်လာခရသည့် စွန့်ပစ်ခံ ကလေးသူငယ်တိကို အီး -၅၅ ကလေးတိဟု ကင်ပွန်းတပ်မှည့်ခေါ်ရေ။ ယင်းကလေးသူငယ် အများစုမှာ စလိုဗက်ဇာတိဖြစ်ကတ်ရေ။ စလိုဗက်ပြည့်တန်ဆာတိရေ ချက်ကိုစလိုဗက်ကီးယား ပြည်ထောင်စုကြီး ပြိုကွဲပြီး လွတ်လပ်ရေ ချက်နိုင်ငံနန့် စလိုဗက်နိုင်ငံဟူ၍ အသီးသီး ပေါ်ပေါက်လာကတ်ပြီးနောက် အထက်ပါနယ်စပ်ဒေသသို့ ပြောင်းရွှေ့လာခကတ်ရေ။
ဂုအခါ စလိုဗက်မိခင်တိမှ မွေးဖွားခသည့် စွန့်ပစ်ခံ ကလေးသူငယ်တိကို စလိုဗက်လူမျိုးရို့ကသာ မွေးစားနိုင်လီရေ။ သို့ဖြစ်လင့်ကစား ကလေးသူငယ်တိ မွေးစားရီးလျှောက်ထားရန် ချက်နိုင်ငံ အပါအဝင် ဥရောပဟိနိုင်ငံတိမှ ကလေးမွေးစားလိုသူ မိသားစုတိ နယ်စပ်ဒေသ တက်ပ်လစ်မြို့သို့ စုရုံး ရောက်ဟိခကတ်ရေ။
ဂျူးလူမျိုးပိုင်ပစ္စည်းတိ ပြန်လည်ပီးရီးဆိုင်ရာ ဥပဒေ နာဇီဂျာမန်ကျူးကျော်သူတိနန့် ယခင် ချက်ကိုစလိုဗက်ကီးယားနိုင်ငံ အုပ်စိုးသူကွန်မြူနစ်တိက သိမ်းယူခရေ ဂျူးလူမျိုးတိပိုင်ပစ္စည်းတိ ပြန်လည်ပီး ရီးဆိုင်ရာဥပဒေကို ချက်ပါလီမန်က အတည်ပြုချမှတ်ခရေ။ လက်ဟိတည်ဆဲဖြစ်ရေ ပြန်လည်ပီးရီး ဥပဒေတိအရ ၁၉၈၉ ခုနှစ်တွင် ကွန်မြူနစ်အုပ်ချုပ်မှု ပြိုလဲကျဆုံးပြီးနောက် ချက်နိုင်ငံသား ထောင်ပေါင်း များစွာရို့ရေ အသိမ်းခံပစ္စည်းတိ ပြန်လည်ရဟိခကတ်ရေ။ သို့ရာတွင် အဆိုပါဥပဒေ တိအရ ၁၉၄၈ ခုနှစ်၊ နောက်ပိုင်းကာလသာ အကျုံးဝင်လီရေ။
ဂုပြဋ္ဌာန်းလိုက်ရေ ဥပဒေသစ်အရ ဂျူးလူမျိုးရို့ဧ မြေနန့်အဆောက်အအုံ ၂ဝ၂ ခုကို ပြန်လည် လွှဲပြောင်း ပီးအပ်နိုင်မည်ဖြစ်ရေ။ ယင်းရို့အနက်အများစုမှာ ဂျူးလူမျိုးရို့ဧ ဘာသာရီးဆိုင်ရာ အဆောက်အအုံတိဖြစ်ကတ်ပြီး ယင်းပစ္စည်းတိကို ဂျူးလူမျိုးအဖွဲ့အစည်းက ၁၉၃၉ ခုနှစ်တွင် ချက်ကိုစလိုဗက်ကီးယားနိုင်ငံအား နာဇီဂျာမနီရို့ သိမ်းပိုက်ခြင်းမပြုမီ ကာလကတည်းကပင် ပိုင်ဆိုင်ခကတ်ရေ။ ဂု ဥပဒေသစ်ရေ ၁၉၉၄ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ ၁ ရက်နိတွင် တရားဝင်အကျိုးသက်ရောက်မည်ဖြစ်ရေ။ ချက်နိုင်ငံတွင် ဂျူးလူမျိုး ၃ဝဝဝ နန့် ၅ဝဝဝ ကြားဟိမည်ဟု ခန့်မှန်းထားရေ။
ကိုးကား
edit- ↑ "Czech language". Czech Republic – Official website. Ministry of Foreign Affairs of the Czech Republic. Archived from the original on 6 November 2011. Retrieved 14 November 2011.
{{cite web}}: More than one of|accessdate=and|access-date=specified (help); More than one of|archivedate=and|archive-date=specified (help); More than one of|archiveurl=and|archive-url=specified (help) - ↑ Citizens belonging to minorities, which traditionally and on a long-term basis live within the territory of the Czech Republic, enjoy the right to use their language in communication with authorities and in courts of law (for the list of recognized minorities see National Minorities Policy of the Government of the Czech Republic Archived 7 June 2012 at the Wayback Machine., Belarusian and Vietnamese since 4 July 2013, see Česko má nové oficiální národnostní menšiny. Vietnamce a Bělorusy Archived 8 July 2013 at the Wayback Machine.). Article 25 of the Czech Charter of Fundamental Rights and Basic Freedoms ensures the right of the national and ethnic minorities to education and communication with the authorities in their own language. Act No. 500/2004 Coll. (The Administrative Rule) in its paragraph 16 (4) (Procedural Language) ensures that a citizen of the Czech Republic who belongs to a national or an ethnic minority, which traditionally and on a long-term basis lives within the territory of the Czech Republic, has the right to address an administrative agency and proceed before it in the language of the minority. If the administrative agency has no employee with knowledge of the language, the agency is bound to obtain a translator at the agency's own expense. According to Act No. 273/2001 (Concerning the Rights of Members of Minorities) paragraph 9 (The right to use language of a national minority in dealing with authorities and in front of the courts of law) the same also applies to members of national minorities in the courts of law.
- ↑ The Slovak language may be considered an official language in the Czech Republic under certain circumstances, as defined by several laws – e.g. law 500/2004, 337/1992. Source: http://portal.gov.cz Archived 10 April 2005 at the Wayback Machine.. Cited: "Například Správní řád (zákon č. 500/2004 Sb.) stanovuje: "V řízení se jedná a písemnosti se vyhotovují v českém jazyce. Účastníci řízení mohou jednat a písemnosti mohou být předkládány i v jazyce slovenském ..." (§ 16, odstavec 1). Zákon o správě daní a poplatků (337/1992 Sb.) "Úřední jazyk: Před správcem daně se jedná v jazyce českém nebo slovenském. Veškerá písemná podání se předkládají v češtině nebo slovenštině ..." (§ 3, odstavec 1). http://portal.gov.cz
- ↑ 4.0 4.1 "Public database: Census 2011". Czech Statistical Office. Retrieved 2 June 2021.
- ↑ "Public database: Land use (as at 31 December)". Czech Statistical Office. Retrieved 2 June 2021.
- ↑ "Population of Municipalities – 1 January 2021". Czech Statistical Office. 30 April 2021.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 "World Economic Outlook Database, October 2019". IMF.org. အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ငွေကြေးရန်ပုံငွေအဖွဲ့. Retrieved 2 November 2019.
- ↑ "Gini coefficient of equivalised disposable income - EU-SILC survey". ec.europa.eu. Eurostat. Archived from the original on 20 March 2019. Retrieved 3 July 2020.
- ↑ "Human Development Report 2020" (PDF). ကုလသမဂ္ဂ ဖွံ့ဖြိုးမှု အစီအစဉ်. 10 December 2019. Retrieved 10 December 2019.
- ↑ Oxford English Dictionary, second edition, Oxford University Press, 1989.
- ↑ "UN.org" (PDF). Archived from the original (PDF) on 22 December 2009. Retrieved 2010-04-25.
- ↑ Libri.cz Archived 20 June 2008 at the Wayback Machine. (in ချက်)
- ↑ Velinger, Jan (2006-02-28). "World Bank Marks Czech Republic's Graduation to 'Developed' Status". Radio Prague. Retrieved 2007-01-22.
- ↑ "UNDP.org" (PDF). Retrieved 2010-04-25.
- ↑ မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၂)