Pule Fakamotu
Ko e kakano he Pule Fakamotu ke takitaki ni mo e uta ni he tau tagata Niue e fakaholoaga mo e talagaaga he tau pulega ke lata mo e motu ha lautolu ko Niue. Ko e vaha fakamua mole atu e magahala ne hohoko mai e tau misonale ki Niue, ne ole atu a Niue ke he kautu ko Pelitania Lahi he tau 1900 ke fakalago mai haana lima malolo ke puipui mo e lagomatai a Niue ha kua to lahi e loga e tau toga kaiha tagata gahua fakatupa ne fa ahiahi mai ki Niue. Kua talia ai e Pelitania Lahi e ole nei ha Niue, hoko ke he tau 1901 ne kua tukuage e Pelitania Lahi a Niue ke he levekiaga ha Niusilani ha kua tata a Niusilani ki Niue.
Ne pule mo e leveki ai a Niusilani kia Niue tali mai he 1901, ko e Hukui ha Niusilani ne nofo i Niue ko ia e takitaki ke he fakaholoaga he Fakatufono Niue. Ne haha i ai foki e komiti gahua ne fai hukui mai he tau maaga taki taha i Niue. Ko e magahala 1970 ne kua malolo lahi e tau manatu he Komiti Gahua ke Lata mo e Tutokotaha he tau Motu(KGTM), ko e matakau nai ne fakatu he Matakau Kaufakalataha he Lalolagi ha ko e lali ke lagomatai e tau motu ne kua nonofo hifo ki lalo he pule he falu motu, ke lali ke moua e tutokotaha. Ko e Takittaki he KGTM ko ia ko e pulotu ko Salim, ko e higoa nei ne fakahigoa aki e Fale Fono ko Salim i Mutalau Ululauta, ha kua hafagi ai e fale nei he tau magahala ia. Ko e magaaho ne mole atu ai e tau fakatutalaaga mo e kua tuku atu e tau matakupu ne 3 ke he fifiliaga he viliaga lahi. Ko e tau matakupu tolu ia, taha ko e fakatumau a Niue ke nofo hifo ke he pule ha Niusilani, ua ko e Pule Fakamotu, tolu ko e tu tokotaha a Niue. Kua laulahi ni a lautolu ne vili ke fifili e Pule Fakamotu.
Ko e Aho 19 Oketopa 1974 ne moua ai e Niue e lakaaga foou ia Ko e Fakatufono Pule Fakamotu. Ne tokologa e tau palemia mo e tau takitaki mai he falu motu he Pasifika ne kua uiina mo e fakalataha mai ke fiafia auloa mo Niue ha kua moua e Fakatufono Pule Fakamotu. Ko e magahala na ko e laulahi he tau Faahi Gahua Fakatufono na takitaki ni he tau papalagi mai i Niusilani. Ne kamata mai he magaaho na ke fakagahua e Pule Fakamotu ke kotofa e tau tagata pulotu Niue ke takitaki e tau faahi gahua, ko e magaaho nei ko e tau faahi gahua oti he fakatufono kua takitaki ni he tau tagata Niue. Ko e Palemia ha Niue he magahala ne moua ai e Pule Fakamotu ha Niue ko e Lilifu ko Misi Leki, ko e tagata Avatele ne fai hoana ai mo e nofo ke he maaga ko Alofi Toga.