अयोध्या मण्डल (अयोध्या जिला; अवधी: 𑂃𑂨𑂷𑂡𑂹𑂨𑂰 𑂧𑂝𑂹𑂙𑂪 ) भारतके उत्तरप्रदेश राज्यके एगो मण्डल हे । मण्डलके मुख्यालय अयोध्या हे । अयोध्या पवित्र सरयू नदी तटे स्थित हे । अयोध्या भगवान् रामके जन्मभूमि हे । अयोध्या कोशल साम्राज्यके प्राचीन राजधानी हलै ।[1][2][3][4][5]
अयोध्या मण्डल 𑂃𑂨𑂷𑂡𑂹𑂨𑂰 𑂧𑂝𑂹𑂙𑂪 अयोध्या जिला | |
---|---|
उत्तरप्रदेशके मण्डल | |
| |
Lua error in Module:Wp/mag/Location_map at line 403: देशान्तरला कौनो मान प्रयोग नै कैल गेल. | |
देश |
![]() |
राज्य | उत्तरप्रदेश |
प्रमण्डल | अयोध्या प्रमण्डल |
मुख्यालय | अयोध्या |
तहसील | : अयोध्या, मिल्कीपुर, रुदौली, बीकापुर, सोहावल |
सरकार | |
• लोकसभा निर्वाचन क्षेत्र |
१. अयोध्या (लोकसभा निर्वाचन क्षेत्र)- अयोध्या, बीकापुर, मिल्कीपुर, रुदौली 2. अम्बेडकरनगर (लोकसभा निर्वाचन क्षेत्र)- गोशाईंगञ्ज |
• विधानसभा क्षेत्र | अयोध्या, मिल्कीपुर, रुदौली, बीकापुर, गोसाईंगञ्ज |
क्षेत्रफल | २,५२२ किमी२ (Formatting error: invalid input when rounding वर्गमील) |
इतिहास
edit
वेदमे अयोध्याके ईश्वरके नगर बतावल गेलै हे, "अष्टचक्रा नवद्वारा देवानां पूरयोध्या"[6] आउ एकर सम्पन्नताके तुलना स्वर्गसे कैल गेलै हे । अथर्ववेदमे यौगिक प्रतीकके रूपमे अयोध्याके उल्लेख हे-
- अष्टचक्रा नवद्वारा देवानां पूरयोध्या ।
- तस्यां हिरण्मयः कोशः स्वर्गो ज्योतिषावृतः ॥
(अथर्ववेद -- १०.२.३१) रामायणके अनुसार अयोध्याके स्थापना मनु कैलक हल । ई पुरा सरयूके तटे बारह योजन (लगभग १४४ किमी) लम्बाई आउ तीन योजन (लगभग ३६ किमी) चौड़ाईमे बसल हलै । ढेर शताब्दी तक ई नगर सूर्यवंशी राजाके राजधानी रहलै । स्कन्दपुराणके अनुसार सरयूके तटे दिव्य शोभासे युक्त दोसर अमरावतीके समान अयोध्या नगरी हे । अयोध्या मूलरूपसे हिन्दु मन्दिरके नगर हे । एहाँ आझो हिन्दुधर्मसे जुड़ल अवशेष देखल जा सकहे ।[7][8]
जैनमत अनुसार एहाँ चौबीस तीर्थङ्करमे से पाँच तीर्थङ्करके जन्म होलै हल । क्रमसे पहिले तीर्थङ्कर ऋषभनाथ जी दोसर तीर्थङ्कर अजितनाथ जी चौथा तीर्थङ्कर अभिनन्दननाथ जी पचमा तीर्थङ्कर सुमतिनाथ जी आउ चौदहमा तीर्थङ्कर अनन्तनाथ जी । एकर इलावा जैन आउ वैदिक दुनो मतके अनुसार भगवान् रामचन्द्रो जीके जन्म एही भूमि पर होलै । उक्त सब तीर्थङ्कर आउ भगवान् रामचन्द्र जी सब इक्ष्वाकु वंशसे हलन । एकर महत्त्व एकर प्राचीन इतिहासमे निहित हे काहेकि भारतके प्रसिद्ध एवं प्रतापी क्षत्रिय (सूर्यवंशी) के राजधानी एही नगर रहलै हे। उक्त क्षत्रियमे दाशरथी रामचन्द्र अवतारके रूपमे पूजल जा हथिन । पहिले ई कोसल जनपदके राजधानी हलै । प्राचीन उल्लेखके अनुसार तखनि एकर क्षेत्रफल ९६ वर्गमील हलै । एहाँ पर सतमा शाताब्दीमे चीनी यात्री ह्वेनसाङ्ग ऐलै हल । ओकर अनुसार एहाँ २० बौद्ध मन्दिर हलै आउ ३००० भिक्षु रहहलथिन ।
अयोध्याके इतिहास अत्यन्त गौरवपूर्ण एवं समृद्ध हे । ई प्रभु श्रीरामके जन्म एवं कर्मस्थली अयोध्या मण्डलके एक प्रमुख नगर हे । प्रभु श्रीरामके जन्मस्थली रामजन्मभूमि अयोध्या जनपदे स्थित हे । राम भरत मिलापके पश्चात् भरत खड़ाऊँ लेके अयोध्या मुख्यालयसे १५ किमी दक्षिण सुलतानपुर रोडे स्थित भरतकुण्ड नामक स्थान पर चौदह वर्ष तक रहलन । एहाँ पतित पावनी मैया सरयू नदी रूपमे अवतरित होके सदियोसे मानव कल्याण करहे ।
अयोध्या नगरे फैजाबाद नगरके स्थापना अवधके पहिले नबाव सआदत अली खान १७३० मे कैलक हल। ऊ एकरा अपन राजधानी बनौलक आउ अयोध्याके नाम बदलके फैजाबाद कर देलक किन्तु ऊ एहाँ बड़ी कम समय व्यतीत कर पौलक । तीसरा नवाब शुजाउद्दौला एहाँ रहहल आउ ऊ नदी तटे १७६४ मे एक दुर्गके निर्माण करवौलकै हल । उनकर आउ उनकर बेगमके मकबरा एही नगरे स्थित हे । १७७५ मे अवधके राजधानीके लखनऊ ले जाएल गेलै । १९मा शताब्दीमे अयोध्याके पतन हो गेलै ।
एकरो देखी
editसन्दर्भ
edit- ↑ "Uttar Pradesh in Statistics," Kripa Shankar, APH Publishing, 1987, ISBN 9788170240716
- ↑ "Political Process in Uttar Pradesh: Identity, Economic Reforms, and Governance
Archived 2017-04-23 at the वेबैक मशीन," Sudha Pai (editor), Centre for Political Studies, Jawaharlal Nehru University, Pearson Education India, 2007, ISBN 9788131707975 - ↑ "District Ayodhya - Government of Uttar Pradesh | City Of Lord Rama | India". अभिगमन तिथि 2021-03-09.
- ↑ "Yogi govt renames Faizabad district as Ayodhya, gets everyone talking online". The Indian Express. 2018-11-06. अभिगमन तिथि 2021-03-10.
- ↑ "District Ayodhya - Government of Uttar Pradesh | City Of Lord Rama | India". अभिगमन तिथि 2021-03-10.
- ↑ अथर्ववेद
- ↑ वाल्मीकि रामायण
- ↑ https://archive.org/details/SkandaMahaPuranaIINagPublishers/page/n549/mode/2up