Melanau nopo nga tinaru mogiigiyon mantad id Sarawak om milo kategori sabaagi Austronesia. Kaum Melanau nogi ngaa mogiigiyon id ponongsuang Sarawak do gulu. Morris (1991) minoboros do yolo nopo nga haro piromutan linguistik om sosial miampai do suku Kajang. Mantad di kosa ilmu diti, milo rumuson do suku Melanau nopo nga mantad koiyonon hulu i poingiyon om misombol miampai do suku Kayan, kenyah, Kajang, Bidayuh om toisonon boros ii songkerabat.
| ||||
| Languages | ||||
|---|---|---|---|---|
| Melanau, Inggeris, Melayu (Melayu Sarawak) | ||||
| Religion | ||||
| majoriti Islam om Kristian om nogi piipiro i kikotumbayaan do Animisme (A-Likou) | ||||
| Related ethnic groups | ||||
| Tulun Ulu, Kayan, Kenyah, Kajang, Bidayuh om suusuai po | ||||
Miagal do tinaru Iban, tulun Melanau nga poingiyon nogi id walai tanaru it akawas torigi.Nga baino, mamasok Malanau nga nokosimban nogi kopoposion diolo miagal do tulun Dusun it momuwalai om poingiyon id kokompungan. Otumbayaan nogi yolo do rogon toi pambaya-baya pungaranan do Ipok.
Tinaru do Malanau poingiyon id pintingisan do rahat miagal id kinoyonon karanaan koibutan Bawang Rajang, Igan, Mukah, Oya, om Bintulu. Tinimpuunon do niyonon do mamasok id Sarawak nopo nga Mukah.
Karamayan Kaul Bansa Melanau:
Karamayan Kaul nopo nga iso ii taandakon i kaanu popokito jari diri toinsanan suku kaum Melanau id Sarawak. Karamayan dii nopo nga simbolik montok popiiso kaum ii kikomoi.
Koonunuan ekonomi
Koonunuan do toguangon diolo monikid tadau nopo nga monginsada mantad rahat om mororobuat do ranahon montok di poingiyon id pisuk. Haro nogi diolo it monoguang do sagu. Puun sagu nopo nga sumuni id paya. Puun sagu milo do tagadon kalapas do hopod toun. Tapung sagu toi lomantak aanu mantad do guas sagu pungaranan do ripo. Posidangan it ripo gisom do otuuh pogulu do owonsoi do lomantak. Sarawak nopo nga momomonsoi do sagu di poingga-gayo no id Malaysia.
Kiwaa nogi kopoosilan do tusi maya komersil id koulunan Melanau sabaagi poomitanan id kampung Patoh ii nosiliu do koubasanan i potungkusan miagal i pinosuat di James Brooke ontok toun 1849.
Koubasanan
Karamayan Kaul ramayon do tulun Malanau ontok tulan kotolu toi kaapat monikid toun tumanud do tulan id kalindo Malanau. Karamaian diti ramayon do monsubak di katambaig rahat toi ipok. Kinoponsubakan diti nopo nga mooi do kaanu do ninsadaan di togumu om otingoligan no daa yolo maso id rahat om kopoinsodu nogi mantad do tongoruol. Karamaian diti popoilo do nopupusan nodi mogompus om tumimpuun nodi timpu mongisada. Ontok tadau diti, posubakon ot sorahang montok do ipok. Sorahang winonsoi mantad roun do poring om roun do nipah miampai do sinuangan do bertih, tontolu do manuk, pulut tosilou, kirai om daing. Karamaian diti opupusan miampai do koimayaan.
Suai ko Karamayan Kaul ii taandakon do monikid toun nga kiwaa nogi koubasanan i kakal po pohoroon do koulunan Melanau poimbida id kinapatayon puru paganakan. Sundung do ingkaa, koubasanan dii nopo nga tumanud do watas om kampung. Montok koulunan Melanau nopo nga poingiyon id watas Matu, i baino nopo dii koubasanan kokomoi kinapatayon nopo nga narahung do ugama Islam. Kopongo do majlis momolisok, puru paganakan nopo nga tumounda montok upacara "sare" miagal ko walai poingukab solinaid turu tuong tikid tadau rumikot. Walai paganakan di notongkiadan nopo nga rikoton do tompinai ngaawi om koulunan id koiyonon. Sundung do ingkaa, nga narahung miampai ugama Islam om noruhangan do majlis tahlil, mambasa yassin, sumambayang jemaah om konduri arwak. Ii nopo nga fenomena toomod no montok sampaganakan Melanau di molohing dau kiugama tradisional om tangaanak ii kiugama do Islam om Kristian.
Minsingilo boros Malanau
| Bunduliwan | Boros Malanau |
|---|---|
| kosuabon | song, badik, su |
| akan | keman |
| inum | tuteng |
| waig, vaig | nya'am, anum |
| isai, sai | sai, yai |
| kou | mo, ka'au, nou, kan |
| ngaran, ngaan | ngadan, radan |
| lamin, hamin, walai | lebok, lebuk, kubou |
| nunu, nu | inou, nau |
| kokuroon (abal) | dengah |
| osonong, avasi | da'au, dao |
| soira, songian | pidan, paya |
| nokuro, nokuo | inauhal, wakno |
| odop | tudui, tudoi |
| panau | sibal, makau |
Loghat/Kawo Melanau tumanud koiyonon
Kaum Melanau nopo nga abaagi tumanud boogian id Sarawak;
- Melanau Mukah
- Melanau Dalat
- Melanau Oya
- Melanau Igan
- Melanau Matu-Daro
- Melanau Belawai-Rajang
- Melanau Ba'ie (Bintulu)
- Melanau Balingian
- Melanau Miri
Sajara
Id suang sajara nopo, ngaran Melano nopo nga gunoon montok do koiyonon tradisi koulunan Melanau id boogian tanga negeri Sarawak i baino nopo nga nointutunan sabaagi do Mukah, Dalat, Oya, Igan, Matu, Daro, Bintulu, Rajang, Tatau om suai-suai. Pogulu abad ko-19 dudumagang mantad labus nopo nga morujuk koiyonon diti sabaagi pogun Malano miampai towud-towud i nokosuat om peta laid. Di pogulu po, momolohou o tulun-tulun Melanau do tinan diolo sondii sabaagi do a-likou. A-likou nopo nga pamalahawan montok tulun Melanau mantad do Sultan Brunei di gulu po soira nokokito do tiyonon tulun-tulun melanau ii mogiigiyon id pesisiran pantai. Baino nopo dii nga, au no asaru olohou iyolo diti tu lobi gumu do momoguno melanau sabaagi idontiti diolo.
Abad ko-7
Koimbulayan politik di gulu nopo kopio nga nointutunan id muara baang Rejang ii kingaran do Kin-li-fo-che (Kin-fo) tumanud ponuatan I-Tsing ii nointutunan ontok abad ko-7. Tumanud JL Moens, ii nopo nga kopuli id soboogian do Sabah, Sarawak om Brunei.
Tanjung Sirik (Baino nopo nga nointutunan sabaagi Pulau Bruit) nopo nga kubu pertahanan montok do Melanau id timpu diti.
Noputan poinlabus