Šćepan Mali (nepoznatog porijekla, umro 22. septembra 1773.) je bio vladar Crne Gore šest godina, od 1767. do 1773. godine. Tvrdio je za sebe da je ruski car Petar III. Bio je vrsni vojskovođa te se iskazao u borbi protiv Turaka. Ubio ga je lični sluga, Grk, plaćen od strane Turaka po nalogu skadarskog paše Bušatlije.
Porijeklo
editČetiri godine nakon vijesti o smrti ruskog cara Petra III kojeg je 1762. godine u dvorskoj uroti ubila supruga, kasnije ruska carica Katarina II, u Crnoj Gori se javlja Šćepan Mali tvrdeći za sebe da je ruski car Petar III koji je uspio pobjeći iz tamnice. Kako nema nikakvog istorijskog dokumenta o tome, pretpostavlja se da je Šćepan Mali došao sa područja Dalmacije u Crnu Goru 1766. godine. Kako je ličio na Petra III, tako se među Crnogorcima brzo proširila vijest da je ruski car došao u Crnu Goru. Tome svemu je jako negodovala Rusija i Crnogorci nijesu pošli u bitku 1768. god. protiv Turaka na poziv Rusa, zbog neprijateljskog stava prema Šćepanu Malom.
„Car“ i knjaževina
editŠćepan Mali je došao u Crnu Goru u doba vladavine vladike Sava Petrovića Njegoša (1735.-1781.), miroljubivog vladike koji se pouzdao u diplomatiju i savez sa velikim silama koristeći njihove sukobe. Suvladar sa vladikom Savom je bio Vasilije Petrović Njegoš (1750-1766), koji je bio ratoboran i oslanjao se na na plemena i njihove starješine. Nakon smrti Vasilija Petrovića Njegoša, Šćepan Mali preuzima vlast u Crnoj Gori na Opštecrnogorskom zboru, te 17. oktobra 1767. godine na Cetinju biva izabran za gospodara Crnogorskog i proglašen za „cara“. Malo kasnije na oduševljenje Crnogoraca 1768. godine sa Crnogorskom vojskom odbranjuje Crnu Goru u boju protiv Turaka u Ostružskom klancu.
- U djelu Lažni car Šćepan Mali Petar II Petrović Njegoš napisao je za Šćepana: „Ja sam uprav rodom Dalmatinac, plemenom se zovem Raičević. Ako ovo ne bude istina, prost vi život - vi me kamenujte.“
Reformator države
editŠćepan Mali, stvarni ruski car ili ne, svakako je modernizovao crnogorsku državu. Učvrstio je centralnu vlast kojoj se protivila Austrougarska, Turska, Rusija, Mletačka republika te uspješnim ratovanjem uzdigao Crnu Goru u značajnu regionalnu silu. Razdvojio je svjetovnu od crkvene vlasti, što predstavlja prekid u vladavini dinastijske kuće Petrović Njegoš, a to prvi kroz zakon uvodi knjaz Danilo u Zakoniku Danila I, knjaza i gospodara slobodne Crne Gore i Brda iz 1855. Šćepan Mali je uspio suzbiti ratobornost među crnogorskim plemenima i strogim kaznama potisnuti krvnu osvetu. Godine 1771. formira prvi stalni sud koji sastavlja od 12 plemenskih starješina. Takođe, prvi uvodi ličnu stražu, zaštitu. Napravio je prvi popis stanovništva 1773. godine i uveo porez (u naturi). Šćepana Maloga nasljeđuje Petar I Petrović Njegoš.
Šćepan Mali u umjetnosti
edit- Otpjevao ga je najveći crnogorski pjesnik Petar II Petrović Njegoš (vladika Rade) u djelu Lažni car Šćepan Mali na osnovu dokumenta i narodnog prepričavanja.
- 1955. je snimljen prvi crnogorski igrani film u Crnoj Gori Lažni car (produkcija Lovćen-film, reditelj Velimir Stojanović, scenarista Ratko Đurović)
- 1979. u režiji Veljka Bulajića snimljen je fantazijski film Čovjek koga treba ubiti ili Legenda o lažnom caru Šćepanu Malom (koprodukcija Studio film – Titograd, Jadran film – Zagreb i Croatia film – Zagreb).
Izvori
edit- "Lažni car Šćepan Mali", Petar II Petrović Njegoš
- Radovan Samardžić: Jugoslavenski narodi pod tuđinskom vlašću, XVI-XVIII vek", u: Opšta enciklopedija Larousse", 3. tom, Beograd: Vuk Karadžić, 1973, str. 471-472.
- Opša enciklopedija JLZ, Zagreb, 1977-1982. (Članci Šćepan Mali, Crna Gora idr.)