Barok je umjetnički pravac koji se javlja krajem XVII i prvih decenija XVIII vijeka. Termin barok doslovno znači „perla nepravilnog oblika“. Baroknu umjetnost karakterišu raskošni oblici puni kontrasta, što je reakcija na simetriju i harmoniju koja je krasila renesansu.
Nastanak
editBarok je nastao u Italiji, tamo đe je renesansa najprije dostigla vrhunac i opadanje. Dok je u doba renesanse centar umjetnosti bila Firenca, u baroku se on prenio u Rim i Bolonju. Iz Italije se širio u suśedne zemlje, Španiju, Portugal, Francusku, na drugu stranu jadranske obale. U onim evropskim zemljama u kojima je nastajao kasnije (npr. u Njemačkoj i u izmijenjenom obliku, trajao je i tokom XVIII vijeka.
Barok u književnosti
editBarok u književnosti označava doba između renesanse i klasicizma i u odnosu na obije ove epohe, u kojima su vladali sklad i red, bio je njihova suprotnost, uznemiren, nesređen, pun kontrasta, kitnjast, razbarušen. Novi stil u umjetničkom izrazu u Italiji naziva se sječentizam ( marinizam prema pjesniku Mariniju), u Španiji gongorizam (prema Luisu de Gongori), u Engleskoj jufjuizam, u Francuskoj preciznost. Sve je ove nazive kasnije objedinio pojam barok. Najznačajniji pisci ove epohe bili su: Luis de Gongora (1561-1627), Đanbatista Marino (1569-1625), Pedro Kalderon de la Barka (1600-1681), Pjer Kornej (1600-1684), Džon Don (1573-1631).
Cilj baroknog pjesnika je bio da začudi. Autori su tokom više od jednog vijeka dar, umješnost i duh stavljali u službu tog cilja. Da bi se on postigao, književno djelo je trebalo da od ideje, sadržine i forme do najsitnijih detalja iznenađuje, zbunjuje, izaziva snažna ośećanja, da se nametne sveukupnim utiscima. Sadržajem baroknih književnih djela obuhvaćene su specifične i određene teme: prolaznost (života, ljepote, mladosti, vremena, slave i dr.), promjenjivost (sreće, moći, uspjeha itd.), nepostojanost ovozemaljskih materijalnih dobara (trošnog ljudskog života, nekadašnjih građevina). U odnosu na renesansu, naročito su bile brojne religiozne i religiozno-refleksivne teme o grijehu i pokajanju, o oholosti i drugim ljudskim porocima.
Bogati i raznorodni književni sadržaji pratili su različite književne vrste: u poeziji - ljubavna, prigodna, satirična, refleksivna, moralno-didaktična, religiozna, religiozno-refleksivna, šaljiva, rodoljubiva i druga lirika; u drami - komedija novog tipa, nastala miješanjem ili spajanjem elemenata dvije vrste renesansnih komedija (eruditne i improvizovane, melodrama i isusovačka drama kao novi žanrovi, tragedija, tragikomedija, balet, oratorijum i dr.; u epskom pjesništvu - veliki klasični ep (istorijsko-romantični, religiozni, hagiografski i dr.) i spjev (religiozno-refleksivni, istorijski, komični, heroikomični itd.). Barokni književni sadržaji, ideje, teme i motivi mogli su da postignu cilj - da začude, iznenade, zbune - samo uz pomoć forme, posebno stilskog izraza. Njemu su barokni autori posvećivali veliku pažnju. Bio je kitnjast do prećeranosti, pun figura koje su naglašavale izuzetnost i neobičnost (hiperbola, gradacija, ponavljanja svake vrste, bizarnih metafora i slika, kontrasta, paradoksa, rogobatnih spojeva riječi i obrta itd.). Važno mjesto u pjesničkim dovijanjima imale su igre riječima i dośetke, koje su postale i simbol tog stilskog izraza (končeto - dośetka, otuda končetizam). Utisak je pojačavan i polimetrijom (kombinovanjem stihova raznih dužina) i neobičnim strofama (nekada su imale likovni oblik strijele, srca i dr.), refrenima, ehom.
Izvori
edit- urednik Dragan Hamović, ISTORIJA KNJIŽEVNOSTI za I razred srednje škole, autori: dr Jovan Deretić, dr Zlata Bojović, dr Marija Mitrović, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004, str. 130.