Arhitektura je umjetnost gradnje, planiranja, oblikovanja i izrade najrazličitijih objekata sa različitim funkcijama: za življenje, odmor, rekreaciju, obrazovanje, radne djelatnosti i brojne druge aktivnosti, prevashodno onih u kojima obituje i koje koristi covjek. Pojednostavljeno rečeno architektura se bavi projektovanjem i konstrukcijom zgrada i okolisa. Njen sastavni dio su tehnicki i umjetnicki aspekti. Zajedno sa skulpturom, smatra se plastičnim vizuelnim umjetnostima.
Još od kada je čovijek razvio kognitivnu sposobnost da se civilizacijski organizuje, arhitektura je činila dio tog civilizacijskog progresa. Arhitektura se prevashodno razvija kao potreba na odgovor čovjekove zaštićenosti od atmosferskih uticaja, i upravo zbog toga je među disciplinama koje se javljaju i razvijaju u svim civilizacijama. Tek u drugom momentu, sa razvojem podjele rada unutar društava, dolazi do napredovanja osnovnih potreba i dodataka sekundarnih funkcija u sve većem broju.
Sa pojavom prvih karaktera estetike rađa se i arhitektura kao vizuelna umjetnost, koja počinje da razvija i neke sopstvene osobenosti. Reduktivno je pričati samo o estetskim vrijednostima bez pomena arhitekture kao rezultante estetskih vrijednosti i antropološkog uticaja.
Etimologija
editRiječ Arhitektura potiče od imenice arhitekta, termin koji proizilazi iz latinskog latinskog architectus, ali vuče korijene iz grčkog: ἀρχιτέκτων (izgovor architéktōn), riječ sastavljena od ἀρχή (árche) e τέκτων (técton) značenja "građevinar", "glavni graditelj", "prvi stvaratelj" ili "arhitekta"[1].
Prvi termin, ἀρχή – povezan sa ἀρχειν (árchein), “nadgledati”, “naređivati” –, u starom grčkom ima značenje "posao", "polaz", "temelj" o "vodič". Pomenut već od strane Anaksimandra, ἀρχή se nalazi i u Metafizici od Aristotela (V, 1, 1012b-1013a) gdje je prvi put precizno definisan, i ta definicija se održala i do dadans. Aristotel razlikuje makar šest značenja termina, koji se mogu svesti na dva osnovna značenja ἀρχή, prvi po značaju i prvi po vremenskom slijedu. Kada se primat značaja i vremenski poklope, ἀρχή dobija značenje božanskog : Bog kao najviša vrijednost i prvi uzrok svih stvari .
Drugi termin, τέκτων (técton), ima više značenja, među kojima "izmisliti", "stvoriti", "uobličiti", "sagraditi": biti građevinar ali i umjetnik, raditi ručno i biti zanatlija.
Spoj ova dva termina ἀρχιτέκτων nalazimo po prvi put kod Herodota, Priče (III, 60, 4), i želi označiti onoga ko obeybijeđuje racionalnu normu bilo kojoj konstrukciji. Odnos prema građevini nije uopšte eksplicitan; štaviše, ἀρχιτέκτων se u početku tiče koliko je sagradivo uopšteno govoreći. Ova interpretacija je uokvirena sa Vitruvijem koji definiše arhitekturu kao aktivnost koja "nascitur ex fabrica et ratiocinatione", tj stvaralakih kapaciteta spojenih sa teorijskom sviješću.
Svrha i ciljevi arhitekture
editPrema najstarijem očuvanom djelu koje govori o arhitekturi, (Vitruvius-ova) De Architectura, dobra građevina treba imati ljepotu (Venustas), čvrstinu (Firmitas) i korisnost (Utilitas), te se arhitekturu često posmatra kao način pronalaženja odgovarajućeg omjera između ove tri osobine, a da ni jedna ne dominira.
Arhitektura je multidiscliplinarna, jer objedinjava matematiku, nauku, umjetnost, tehnologiju, društvene nauke, politiku, istoriju, filozofiju i druge nauke. Kako kaže Vitruvius, "Arhitektura je nauka, koja potiče od mnogih drugih nauka, i koja je ukrašena s mnogim i raznim učenjima; pomoću je napravljena procjena onih radova koji su rezultati drugih umjetnosti". On takođe misli da bi arhitekt trebao dobro poznavati muziku, astronomiju itd. Filozofija je vrlo važna među njima. Govoreći o pristupu jednog arhitekta, često se govori o njegovoj "filozofiji".
Teorija i praksa
editVažnost teorije u formiranju prakse ne može biti prenaglašena, iako mnogi arhitekti izbjegavaju teoriju. Vitruvius kaže: "Praksa i teorija su roditelji arhitekture. Praksa je često i nastavljeno razmišljanje o metodima u kojima je proveden bilo koji rad: za pretvaranje materijala na najbolji i najbrži način. Teorija je rezultat tog razumijevanja koja prikazuje i objašnjava da je upotrijebljeni materijal bio primijenjen tako da bi se dostigao željeni cilj. Tako sâm arhitekt-praktičar ne može da imenuje dovoljno razloga za formu koju je osnovao, a ni arhitekt-teoretičar ne uspijeva, hvatajući sjenu umjesto supstancu. Onaj koji je i teoretičar i praktičar, je prema tome dvostruko naoružan; sposoban ne samo da dokaže ispravnost njegovog dizajna, nego da ga i ostvari."
Arhitektura i zgrade
editRazlika između primjera arhitekture i obične zgrade je pitanje velike rasprave. Prema Nikolaus Pevsneru, Evropskom istoričaru iz ranog dvadesetog vijeka, "Stada za bicikl je zgrada, Linkon katedrala je primjer arhitekture". U modernom mišljenju, razlika nije tako jasna. Što više idemo unatrag u istoriji, sve veče je mišljenje šta arhitektura jeste i nije. Ako, kao Vitruvius mi smatramo da je arhitektura "dobra" zgrada, da li to znači da loša arhitektura ne postoji? Da bi se riješila ova rasprava arhitektura se može definirati kao rad arhitekta. Tako je najznačajniji razvoj arhitekture i arhitekta kroz doba istorije.
Istorija
edit
Arhitektura se prvi put pojavlja kao rezultat dinamike između potreba (zaklon, sigurnost, vjera) i sredstva (prisutni materijali za izgradnju i vještina. Preistorijska i primitivna arhitektura sačinjava ova rana doba. Što su ljudi napredovali i znanje se širilo zbog čuvanja tradicija, arhitektura postaje zanat. Ovdje se prvo pojavljuje proces pokušaja i grešaka, i kasnije, improvizacija i ponavljanje uspjeha. Arhitekt nije jedini važan lik, on je samo dio nastavljene tradicije.
Rana ljudska naselja bila su ruralna. Kad je suvišna izrada počela, ruralni narodi su postali urbani i gradovi su nastali. U mnogim starim civilizacijama kao kod Egipćana, arhitektura i[urbanizacija prikazuje konstantnu interakciju sa duhovnim i nadprirodnim. Međutim, arhitektura i urbanizacija klasičnih civilizacija, kao kod Grka i Rimljanja, nastala je od građanskih ideja, i mnoge nove vrste zgrada su se prvi put pojavile. Arhitekturski stilovi su nastali i počeli su se pisati teksti o arhitekturi, i od njih zakoni i običaji. Neki primjeri od ovih zakona su radovi Vitruviusa, Kaogonđi stare Kine, i Vastu Šastra u staroj Indiji.
U Evropi tokom klasične ere i srednjog vijeka, zgrade nisu bile pripisivani određenim arhitektima, koji su ostali bezimeni. Kasnije, složenost i broj vrsta zgrada se je povečao. Rad sa građane, kao putevi i mostovi, su se počeli praviti. Mnoge nove vrste zgrada, kao naprimjer škole ili bolnica, su se pojavile. Sa renesansom i njenim poticanjem individualnosti i čovječanstvu umjesto vjere, i sa svim njenim uspjehima i napredovanju, novo pogavlje u istoriji arhitekture je početo. Zgrade su određeni posebnim arhitektima poput Mikelanđela, Bruneleskija, i Leonarda da Vinčija.
Sa akumulacijom znanja u novim naukama, poput inženjeringa, i rastom novih materijala i tehnologija, sam arhitekt je počeo da gubi tehničke aspekte zgrade. Tad je on umjesto toga počeo da se više bavi as estetikom. Nastao "gospodin arhitekt", koji je obično radio sa bogatim klijentima i koji se je u glavnom bavio sa vidljivim kvalitetima, koji su bili izvađeni iz istorijskih prototipa. U devetnestom vijeku naprimjer, u školama arhitekture u Francuskoj, studenti su bili naučeni da prave brze nacrte ljepih zgrada bez brige o kontekstu.
Industrijske revolucije je dopustila masovnu konzumaciju i etetika je postala kriterij čak za srednju klasu zbog jeftinig proizvoda mašinske produkcije. Međutim, takvi proizvodi nisu imali ljepotu i iskrenost asocirana sa izrazom procesom u ranijim proizvodima. Nezadovoljnost sa takvim rješenjem tokom početka dvadesetog vijeka je rezultiralo u mnogim novim filozofijama o arhitekturi koki su bili preci moderne arhitekture. Tad su neki potpuno izbacili istoriju i počeli da gledaju na arhitekturu kao kombinaciju umjetnosti, zanata, i tehnologije.
U početku, moderna arhitektura je bila eksperimentalni pokret sa moralnim, filozofijskim, i estetičkim korenjima. Istina je bila zatražena uz odbacivanje istorije i prihvatanje funkcije kao osnova forme. Arhitekti su postali važne ličnosti i bili su poznati kao "majstori". Moderna arhitektura je kasnije prihvatila masovnu produkciju zbog njene jednostavnosti i, ponajviše, zbog ekonomskih razloga. No šezdesetih godina dvadesetog vijeka ljudi su uočili nedostatke takvog stila. Zamjerao joj se nedostatak karaktera, ružnoća, i uniformnost.
Arhitekti su brzo reagovalina ovaj problemu, pokušavajuči da naprave više populističku arhitekturu na vidljivom nivou. Ovaj pokret je poznat kao postmoderni. Logika je bila da je čak "ukrašena stada" (obična zgrada koja je izgrađena za funkciju iznutra, i za ukras izvana) bolja nego zgrada čija je forma i funkcija jedno te isto. Drugi su pokušali da poprave to što su oni smatrali korenj problema. Oni su se osječali da arhitektura nije privatna filozofijska ili estetička provedba, nego je trebala da sa bavi sa svako dnevnim potrebama običnih ljudi i pokušati da upotrjebi tehnologiju da napravi što bolje uvjete za življenje.
Kako su mnoge druge brige počele da se priznaju i složenost zgrada povećala, arhitektura je postajala sve multidisciplinarnija. Za projektovanje je danas potreban tim profesinalaca, a arhitekt je samo deo tima, jednak je među jednakima, nekad vođa a nekad ne. Takvo je stanje profesije danas. Iindividualnost je, međutim, i dalje na cijeni.
Zaključak
editZgrade su najvidljivi proizvodi čovječanstva ikad. Međutim, mnoge od njih su dizajni običnih ljudi, u zemljama u razvoju, ili kroz standardiziranu produkciju u razvijenim zemljama. Arhitekt se još uvijek nalazi po strani od izgradnje zgrada. Vještine arhitekta su tražene samo u izgradi komplikovanih zgrada ili onih koje se smatraju kulturnim ili političkim simbolima. I to je što publika smatra arhitekturom. Uloga arhitekta, iako se mijenja, nije bila centralna, a nikad samostalna. Uvijek postoji dijalog između arhitekta i društva. I to što postaje od ovog dijaloga se može zvati arhitektura - kao proizvod i disciplina.
Vrste Arhitekture
editArhitektura po naciji ili regiji
editTakođe pogledajte
editSpoljašnje veze
edit- Tolomeus - Art around you Architecture VR panoramas by Tolomeus Template:Wp/cnr/Simboli jezika
- Queer arhitektura
- ↑ Giacomo Devoto, Etimološki riječnik