Wp/arn/Chile

< Wp | arn
(Redirected from Wp/arn/Cile)
Wp > arn > Chile

Chile ñi Repüwlika
República de Chile

Ñizol wariaSantiaw
ZugunWigkadungun (de facto)
Tunten mapulen756 102,4 km²
Ñi ce17 819 054 ab. (2017)

Cile (winkazugun mew: Chile) ta pigey kiñe mapu mvlelu wiji pvle Awiayala mew. Tici wvzalmapu Arkentina, Folifia, ka Peru fvlmawkvley, ñi ñidol waria Santiaw pigey.

Kuyfi dungu

edit

Faci mapu ta Wajmapu ñi Gulumapu, ragi ka pikum pvle mvley ti mapuche. Kake ce mvlelu tici mapu ta pu Conoce, Cijwe Wapi ñi wiji püle mvlefulu, fey ka ti Kaweskar ka fey ti Aonekenk. Yagan ka Selknam fvxa wiji pvle kafey. Pikum pvle, ti Kecua konlu, fey puwi Mawle ḻewfv kutv.

Ti wvnen wigka perkefi feychi mapu ta Maqajanes, 1520 xipantu mew. Pewro de Faldifia kontuy ti mapu mew, malotuy, weycatuy ti lof, welu wewgey ka ḻagvmgey. Ti Kilin Koyagtun mew wvzaltukuy ti mapu Fiwfiw bewfv mew wiji pvle.

1810 mew jituy ti Cile ñi kisugvnewvn weycan, wvdalturkey kuyfike ce yem ñi lof, kiñeke rey ñi inkan mew, kake awkangelu ñi inkan mew. Ti awkagelu wewi, fey mew ti wvzalmapu wvlzunguy ñi kisugvnewvn. Welu ti Wallmapu petu felekay Fiwfiw bewfv wiji pvle. Feymew 1880 xipantu mew, Cile ñi soltaw kontuy Wajmapu mew, fey nvy mapuce ñi mapu

Mapu ñi az

edit

Rume wifgey ti wvzalmapu, rume aregey ka agkegey ñi pikum pvle, ragi mew mvley waw, kvmey ketran mapugey. Wiji pvle mvley fenxen wapi. Gulumapu mew mvley kiñe fvxa bafkeh, puel pvle mvley feyci Pire Mawida (Xipanantv mawiza pigey ka)

Ce ñi zugun

edit

Tañi ofisial dungun ta wigkazugun. Mapuzugukey pu mapunce petu. Mvley kecuazungun ka, kake cezungun kafey.

Fij xoy mapu

edit
N.º Troy mapu Waria Mapu Che
XVArika ka ParinacotaArika16 873,3 km²187 348
ITarapakaIkike42 225,8 km²300 301
IIAntofagastaAntofagasta126 049,1 km²561 604
IIIAtakamaCopiapó75 176,2 km²276 480
IVKokimboLa Serena40 579,9 km²698 018
VValparaisoValparaíso16 396,1 km²1 720 588
RMMetropolitanaSantiaw15 403,2 km²6 745 651
VIO'HigginsRankagua16 387,0 km²866 249
VIIMauleTalka30 296,1 km²991 542
VIIIViu ViuKonsepsion37 068,7 km²2 009 549
IXAraukoTemuko31 842,3 km²953 835
XIVLos RíosValdivia18 429,5 km²376 704
XLos LagosPuerto Montt48 583,6 km²815 395
XIAysenKoyaike108 494,4 km²102 632
XIIMagallanes y Antártica Chilena (1)Punta Arenas132 297,2 km²157 574
TOTAL756 102,4 km²16 763 470

Cile ñi iael

edit