АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)
-
ӏупэ
ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ЩЫӀЭЦӀЭ
ЭТИМОЛОГИЕ
КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ
- IPA ['ʔʷǝpɐ]
ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ
- [Ӏу] + [п] + -э
СКЛОНЕНЭ
Закъуэ бжьыгъэ | Куэд бжьыгъэ | |||
---|---|---|---|---|
Мыбелджылы | Белджылы | Мыбелджылы | Белджылы | |
Именительнэ: | Ӏупэ | Ӏупэр | -- | Ӏупэхэр |
Эргативнэ: | Ӏупэ | Ӏупэм | -- | Ӏупэхэм |
Послеложнэ: | ӀупэкӀэ | ӀупэмкӀэ | ӀупэхэкӀэ | ӀупэхэмкӀэ |
Обстоятельственнэ: | Ӏупэу | Ӏупэрауэ | Ӏупэхэу | Ӏупэхэрауэ |
МЫХЬЭНЭ
- Жьэм щыщу ӀуфакӀэ зэтехьэхэр.
- Зыгуэрым и нэз (п. п. тепщэчым), иӀу (п. п. кхъуэщыным).
ЩАПХЪЭХЭР
- — Ӏупэ зэв джий быхъу. Псалъэжьхэр
ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР
НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР
ИНДЖЫЛЫБЗЭ
- ӏупэ: 1. lip, lips 2. neck; lip, brim (of a container, bottle)
УРЫСЫБЗЭ
- ӏупэ: 1. губа; губы 2. горлышко; края (ёмкости)
псалъафэ зэпыщӀахэр
Ӏупэ пӀащӀэ
1.
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: talkative, communicative, gabby Урысыбзэ: разговорчивый Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
2.
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: loving to gossip Урысыбзэ: любящий сплетничать. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
[И] Ӏупэ Ӏуимыудын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: will not hurt, will not interfere (lit. will not hit you on the lips). Урысыбзэ: не повредит, не помешает (букв. губы не побьёт). Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
[И] Ӏупэм къэсын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: be about to roll off our tongue Урысыбзэ: быть готовым сорваться с языка. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: — Си дежщ Тинэ здэкӀуэр, — жиӀэу кӀиину и Ӏупэм къэсат Лу. Ӏуащхьэмахуэ, журнал (художественный)
Ӏупэм къызэрыхьэсын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: be about to roll off our tongue Урысыбзэ: быть готовым сорваться с языка. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
[И] Ӏупэм тесын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: shut sb’s mouth, tie sb’s tongue. Урысыбзэ: заткнуть рот, связать язык кому-л. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: Махуэ псом лӀыжьым и Ӏупэм тесащ мэлыхъуэр, зыгуэр жиӀэну Ӏэмал иритакъым. Ӏуащхьэмахуэ, журнал (художественный)
[И] Ӏупэр гъэпӀиин
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: take offense, pout. Урысыбзэ: обидеться, надуть губы. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
[И] Ӏупэр зэтежын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: smile happily Урысыбзэ: радостно улыбаться. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Ӏупэр зэтемызэгъэжын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: be happy about sth Урысыбзэ: сильно радоваться чему-л. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Ӏупэр къихун (къигъэхун)
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: envy sb or sth Урысыбзэ: завидовать кому-чему-л. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Ӏупэр фӀызэтежын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: smile happily Урысыбзэ: радостно улыбаться. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
[И] Ӏупэр хузэтемыхьэжын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: be very happy Урысыбзэ: очень сильно радоваться. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: Псом нэхърэ нэхъ насыпыфӀэу зызылъытэр Астемырт, и Ӏупэр хузэтехьэжыртэкъым, гуфӀэщауэ. КӀыщокъуэ Алим
Ӏупэр ӀугъущӀыкӀын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: dry out, go dry — about the lips Си Ӏупэхэр псы щхьэкӀэ ӀугъущӀыкӀат. My lips were dry from thirst. Урысыбзэ: пересохнуть — о губах. Си Ӏупэхэр псы щхьэкӀэ ӀугъущӀыкӀат. Мои губы пересохли от жажды. Псалъэ зэпхахэр: Си Ӏупэхэр псы щхьэкӀэ ӀугъущӀыкӀат. Щапхъэхэр:
Ӏупэхэр къызэтежын
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: smile happily Урысыбзэ: радостно улыбаться. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
БИБЛИОГРАФИЕ
- Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
- БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
- БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
- Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
- Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
- Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
- Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
- Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
- Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.