Wt/kbd/шы

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

• 

  шы

• 

  шы

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ЩЫӀЭЦӀЭ

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

• IPA [ʂǝ]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

• [ш] + -ы

СКЛОНЕНЭ

	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	шы	шыр	--	шыхэр
Эргативнэ:	шы	шым	--	шыхэм
Послеложнэ:	шыкӀэ	шымкӀэ	шыхэкӀэ	шыхэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	шыуэ	шырауэ	шыхэу	шыхэрауэ

		еигъэ формэхэр
сиш	уиш	иш	диш	фиш	яш

МЫХЬЭНЭ

1. Гум щӀащӀэу е тесу къракӀухьу къагъэсэбэп унэ псэущхьэ, Ӏэщ.

ЩАПХЪЭХЭР

• Шы уиӀэмэ, уанэ бгъуэтынщ. Псалъэжьхэр

• Шы щӀакъуэ утесмэ, шы лъэ псэу ухуехь. Псалъэжьхэр

• Зэхэту шы гуп уиӀэ нэхърэ, уи унейуэ зы джэд. Псалъэжьхэр

Зэреджэ тхылъхэм къраха щапхъэхэр

Адыгэбзэ, Гугъуэт Л. Т., Зэхъуэхъу Л. Хь,	«Эльбрус» тхылъ тедзапӀэ, Налшык, 1984	нап. 21
адыгэбзэ	урысыбзэ/русский	инджылыбзэ/English
Маш шым тесщ.	Маш сидит на лошади.	Mash is sitting on a horse.
		нап. 22
Мыр шыщ.	Это - лошадь.	This is a horse.
Умар шым. уанэ трелъхьэ.	Умар ставит седло на лошадь.	Wumar is putting a saddle on the horse.
уанэрэ шырэ	седло и лошадь	a saddle and a horse
шырэ уанэрэ	лошадь и седло	a horse and a saddle
		нап. 23
Нану, уэ шыр нашэ.	Малыш, отведи свою лошадь	Nanu, you lead your horse there!
		нап. 25
Маш, мы шыр шэ!	Маш, веди эту лошадь!	Mash, lead this horse!
Маш шыр ешэ.	Маш ведет лошадь.	Mash is leading the horse.
Умари шыр ешэ.	Умар тоже ведет лошадь.	Wumar is leading his horse, too.
шуи шыи	и всадник и лошадь	both the horseman and the horse
		нап. 26
Шэщым шыр уэ шэ!	Ты веди лошадь в конюшню!	You lead the horse to the stable!
Щам шыр шэщым ишащ.	Щам повел лошадь в конюшню.	Sham has led his horse to the stable.
		нап. 27
Мыр шыщ.	Это лошадь.	This is a horse.
Шыр мэущ.	Шыр мэущ.	The horse is trotting.
Шыр мэщыщ.	Лошадь ржёт.	The horse is whinnying.
Нану и шыр шэщым ишащ.	Малыш повёл свою лошадь в конюшню.	Little One (has) led his horse to the stable.
Нащ, уэри уи шыр шэщым шэ!	Нащ, и ты веди свою лошадь в конюшню.	Nash, you take your horse to the stable, too!
Нащ, шыр шэщым шэ!	Нащ, веди лошадь в конюшню.	Nash, take the horse to the stable.
Шыр мэущ, мэщыщ.	Лошадь бежит рысью и ржёт.	The horse is trotting and neighing.
		нап. 28
Шыр мажэ.	Лошадь бежит.	The horse is running.
		нап. 48
Берд шым шэсащ.	Берд сел на лошадь.	Berd has got onto the horse.
Абы и шыр мажэ.	Его лошадь бежит.	His horse is running.
Берд шым зэпэщу тесщ.	Берд отлично ездит верхом на лошади.	Berd rides well.
Елдар и шыр бом ешэж.	Елдар ведет свою лошадь обратно в конюшню.	Eldar is leading his horse back to the stable.
		нап. 56
Жэмри, шыри, мэлри, бжэнри Ӏэщщ.	Коровы, лошади, овцы, козы – скот.	Cows, horses, sheep and goats are livestock.
Ӏилэ шым, Ӏэзид мэлым пэрытхэщ.	Ила пасет лодадей, а Эзид - овец.	Ila tends horses and Azid tends sheep.
		нап. 88
Шыхъуэр шым пэрытщ.	Табунщик смотрит за лошадьми.	A horse herder looks after horses.
		нап. 109
ХьэматӀ жеӀэ: — Мыр сишщ. УемыӀусэ!	Хамат говорит: --Это моя лошадь. Не трогай!	Hamat says: “This is my horse. Don’t touch it!”

ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР

• Шыр мэщыщ.
• шыфӀ

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ

• шы: horse
• Шыр мэщыщ: the horse is neighing, whinnying
• шыфӀ: a good horse

УРЫСЫБЗЭ

• шы: лошадь, конь
• Шыр мэщыщ: лошадь ржёт.
• шыфӀ: хорошая лошадь

псалъафэ зэпыщӀахэр

Шы дахэ мыжэ

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: appearances can be deceptive; cute outside, but rotten inside; 
     Урысыбзэ: снаружи мило, а внутри гнило.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Шым гъусэ хуэщӀын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: let a horse rest or eat by loosening the cinch
     Урысыбзэ: ослабив подпругу, дать лошади отдохнуть, поесть.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Шы пшэр уанэу сутэкӀын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: be unreliable, unprincipled (about a person)
     Урысыбзэ: быть ненадёжным, беспринципным (о человеке).
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Шы пшэр уанэу къыпыщэтыжын

1.

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: be relieved of duty
     Урысыбзэ: получить отставку.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

2.

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: be left with nothing
     Урысыбзэ: остаться ни с чем.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Шы тхьэкӀумэ дэплъын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: be an expert on horses and riding
     Урысыбзэ: знать толк в лошадях, в наездничестве.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Пщымахуэ нэгъэсауэ зекӀуэлӀт, шы тхьэкӀумэ дэплъат жыхуаӀэм хуэдэт. ӀуэрыӀуатэ, фольклор

шы бадзэ

  Мыхьэнэ: И теплъэкӀэ бадзэ цӀыкӀунитӀэм ещхь хьэдзэбадзэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: a swarm of gnats or midges
     Урысыбзэ: мошкара
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

шы вей

  Мыхьэнэ: Шым къыдэх шаукӀ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: horse manure
     Урысыбзэ: конский навоз
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

шы вей бадзэ

  Мыхьэнэ: Шы вей, вэнвей с. ху. епщӀ бадзэ лӀэужьыгъуэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: a dung fly
     Урысыбзэ: навозная муха
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

шы гъэжапӀэ

  Мыхьэнэ: Шы къыщагъажэ щӀыпӀэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: a racetrack (for horses), a hippodrome
     Урысыбзэ: ипподром
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

шы кӀуафӀэ

  Мыхьэнэ: ФӀыуэ зекӀуэ шы.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: a fast, lively horse
     Урысыбзэ: быстрая, резвая лошадь
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Шы кӀуафӀэ зэпэщ тесу ӀуащхьэмахуэкӀэ зыгуэр къыдэкӀырт. Ӏуащхьэмахуэ, журнал (художественный)

шы лъабжьэ

• 

  шы лъабжьэ

  Мыхьэнэ: Шы лъэбжьанэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: a horse’s hoof
     Урысыбзэ: копыто лошади
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

шы лъэгу вабдзэ

• 

  шы лъэгу вабдзэ

  Мыхьэнэ: Шым и лъэгу щӀагъыр.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: the frog; the area under a horse’s hoof
     Урысыбзэ: подкопытная часть у лошади
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

шы тесыкӀэ

  Мыхьэнэ: Шым зэрытес щӀыкӀэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: the manner or ability to remain seated on a horses back, riding skill
        Шы тесыкӀэ дахэ. able to ride well
     Урысыбзэ: манера, умение держаться на лошади
        Шы тесыкӀэ дахэ. Красивая манера держаться на лошади
  Псалъэ зэпхахэр:
     Шы тесыкӀэ дахэ.
  Щапхъэхэр:

шы фащэ

  Мыхьэнэ: Уанэшым ирахьэлӀэхэр (уанэ, шхуэ, къамышы с. ху.).
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: a set of harness, gear or tack for a saddlehorse 
     Урысыбзэ: комплект снаряжения для верховой лошади
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     - Шы фащэм нэсу ухуеин хъумэ, бгъуэтынщ, си щӀалэ, иджы шыпсафэщ уздэкӀуэр, - жиӀащ анэм. Нартхэр

шы фӀэдзапӀэ

  Мыхьэнэ: Шур зэпсыха уанэшым и шхуэмылакӀэр фӀадзэн папщӀэ къагъэсэбэп пхъэлъантхъуэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: a hitching post
     Урысыбзэ: коновязь (для привязывания лошадей)
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     ПщӀантӀэм дыхьэри и Джэмыдэжьыр шы фӀэдзапӀэм фӀидзэри езыр [Щэуей] унэм щӀыхьащ. Нартхэр

шы Ӏэдэж

  Мыхьэнэ: Шум Ӏэдэжу ишэ шым зэреджэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: a horse lead on a halter by the rider
        Шы Ӏэдэж Ӏыгъын. take a horse by the reins
     Урысыбзэ: лошадь, ведомая всадником на поводу
        Шы Ӏэдэж Ӏыгъын. взять лошадь за узды.
  Псалъэ зэпхахэр:
     Шы Ӏэдэж Ӏыгъын.
  Щапхъэхэр:

шы Ӏэжьэ

  Мыхьэнэ: Шы зыщӀащӀэ Ӏэжьэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: horse sled, sledge or sleigh
     Урысыбзэ: сани (куда впрягают лошадей)
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

шы ӀумпӀэ

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: halter (for a horse)
        Шы ӀумпӀэр убыдын. Hold a horse by the halter
     Урысыбзэ: повод (для лошади)
        Шы ӀумпӀэр убыдын. Держать лошадь за повод
  Псалъэ зэпхахэр:
     Шы ӀумпӀэр убыдын.
  Щапхъэхэр:

шы Ӏус

  Мыхьэнэ: Шыхэм я шхын.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: horse feed, fodder
     Урысыбзэ: фураж
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

шы Ӏусыпхъэ

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ:
     Урысыбзэ: horse feed, fodder
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

БИБЛИОГРАФИЕ

• Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
• БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
• БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
• Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
• Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
• Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
• Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
• Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
• Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.

Panamanian_Brothers_%288627444206%29.jpg|къуэшитӀ Wt/kbd/шы

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ЩЫӀЭЦӀЭ

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

• IPA [ʂǝ]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

• [ш] + -ы

СКЛОНЕНЭ

	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	шы	шыр	--	шыхэр
Эргативнэ:	шы	шым	--	шыхэм
Послеложнэ:	шыкӀэ	шымкӀэ	шыхэкӀэ	шыхэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	шыуэ	шырауэ	шыхэу	шыхэрауэ

		еигъэ формэхэр
сиш	уиш	иш	диш	фиш	яш

МЫХЬЭНЭ

1. Зы адэ-анэм къалъхуа, е адэкӀэ, е анэкӀэ зы щӀалэхэм (къуэхэм) зыр адрейм зэрыхущыт.
2. Ныбжьэгъу пэж, акъылэгъу.

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ

• къуэш: 1. brother 2. close friend, “brother”

УРЫСЫБЗЭ

• къуэш: 1. брат 2. брат, собрат

БИБЛИОГРАФИЕ

• Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
• БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
• БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
• Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
• Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
• Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
• Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
• Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
• Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.