АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)
ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ЩЫӀЭЦӀЭ
ЭТИМОЛОГИЕEdit
КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭEdit
- IPA [tsǝ]
ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭEdit
- [ц] + -ы
СКЛОНЕНЭ
Закъуэ бжьыгъэ | Куэд бжьыгъэ | |||
---|---|---|---|---|
Мыбелджылы | Белджылы | Мыбелджылы | Белджылы | |
Именительнэ: | цы | цыр | -- | цыхэр |
Эргативнэ: | цы | цым | -- | цыхэм |
Послеложнэ: | цыкӀэ | цымкӀэ | цыхэкӀэ | цыхэмкӀэ |
Обстоятельственнэ: | цыуэ | цырауэ | цыхэу | цыхэрауэ |
еигъэ формэхэр | |||||
---|---|---|---|---|---|
сиц | уиц | иц | диц | фиц | яц |
МЫХЬЭНЭ
- Псэущхьэхэм фэр щӀихъумэу къатекӀэ щабэхэр.
ЩАПХЪЭХЭРEdit
Зэреджэ тхылъхэм къраха щапхъэхэр
Адыгэбзэ, Гугъуэт Л. Т., Зэхъуэхъу Л. Хь, | «Эльбрус» тхылъ тедзапӀэ, Налшык, 1984 | нап. 102 |
---|---|---|
адыгэбзэ | урысыбзэ/русский | инджылыбзэ/English |
Мэлым цы къытрах. | Шерсть стригут с овец. | Wool is shorn from sheep. |
Бжьыхьэм къаща цыр лъэкӀыхьщ икӀи щабэщ. | Шерсть, постриженная осенью длинноволокнистая и мягкая. | Wool shorn in autumn is long-fibred and soft. |
Цыр цыджанэу, цыхъару зэӀуащэ. | Из шерсти ткут свитеры и шарфы. | Wool is woven into sweaters and scarves. |
Цым щэкӀ къыхащӀыкӀ. | Из шерсти готовят ткань. | Cloth is made from wool. |
Адыгэ цейри къызыхащӀыкӀыр цыщ. | Кабардинская черкеска готовится из шерсти. | Circassian coats are also made of wool. |
ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР
- Цы Ӏув къытекӀэн.
НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР
ИНДЖЫЛЫБЗЭ
- цы: wool; hair
- Цы Ӏув къытекӀэн: grow, become covered with (thick hair)
УРЫСЫБЗЭEdit
- цы: шерсть; волос
- Цы Ӏув къытекӀэн: покрываться (гостыми волосами)
псалъафэ зэпыщӀахэр
И циш тхъунEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: be extremely worried Урысыбзэ: сильно переживать Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: [Джэдум:] - Абы [Бабыху] мы си тхъэгъуэр илъэгъуамэ, и цищ тхъунт. Борыкъуей ТӀутӀэ
Цы джынEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: spin wool Урысыбзэ: прясть шерсть. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Цы зытемынэжын (къызытемынэжын)Edit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: to hell with you, may you be damned Урысыбзэ: чтоб ему было пусто. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: Уи адэм бэуапӀэ имыгъуэтыжу и бгъэр якудэри къаутӀыпщыжащ нэмыцэу цы зытемынэжыным. Елгъэр Кашиф
Цы къытемынэнEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: give sb hell Урысыбзэ: показать, где раки зимуют кому-л. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Цы пхынEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: card or comb wool Урысыбзэ: чесать шерсть. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: Цы пхын жари дыкъашэ, Дыкъэзышэри имыс, исхэр къыдэмыгугъу... ӀуэрыӀуатэ, фольклор
Цы пщӀынEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: clean wool with your hands, removing the rough part Урысыбзэ: очищать шерсть руками, отделяя грубую часть. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: Мы цыр пщӀы, пхы, джыжи лъеипхъэу зэӀупщауэ сыкърегъэхъэлӀэж, - жиӀащ анэнэпӀэсым. Адыгэ таурыхъхэр, сборник
Цы удэнEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: clean wool with a carding bow Урысыбзэ: взбивать шерсть смычком. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Цы щӀэджэжынEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: twist, spin wool Урысыбзэ: сучить шерсть. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Цым бжьэхуц хэджэнEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: mix everything up, in a single pile Урысыбзэ: все смешать, все в одну кучу Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Цым и кӀуапӀэмкӀэ телъэщӀэн (еуэн)Edit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: please someone, stroke someone's fur. Урысыбзэ: угождать кому-л., гладить по шерсти кого-л. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Цыр гъэпцӀэнEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: wool rolling Урысыбзэ: валять шерсть. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
[И] цыр тхъунEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: worry too much Урысыбзэ: сильно переживать. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
[И] цыр уэнEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: become discouraged, lose heart, fade Урысыбзэ: упасть духом; поблекнуть. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: Си цыр уауэ зыстӀэщӀыжри сыгъуэлъыжащ. Жейри пӀэри сфӀэӀэфӀыжтэкъым. Къэрмокъуэ Хьэмид
Цыр хуэщынEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: make it hot for sb, show who’s boss, show sb a thing or two, give sb hell Урысыбзэ: показать, где раки зимуют кому-л. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Цыри щӀэпри зэхэджэнEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: mix everything up, in a single pile Урысыбзэ: всё смешать; всё в одну кучу. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Цыуэ къимыдзэн (къыщымыхъун)Edit
1.
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: be totally unconcerned, not give a damn Урысыбзэ: и в ус не дуть Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
2.
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: not acknowledge, be disdainful of sb, scorn sb Урысыбзэ: не признавать, ни во что не ставить кого-что-л. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
3.
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: easy to do; not be difficult Урысыбзэ: не составлять труда сделать что-л. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
цы вакъэEdit
Мыхьэнэ: Цей сыт хуэдэхэм къыхэщӀыкӀа, фэ лъэгу зыщӀэда гъэмахуэ вакъэ. НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: footwear from wool broadcloth with leather soles. Цы вакъэкӀэ унэм щӀэтын. wear woolen shoes at home Урысыбзэ: обувь из шерстяного сукна на кожаной подошве Цы вакъэкӀэ унэм щӀэтын. носить дома шерстяную обувь Псалъэ зэпхахэр: Цы вакъэкӀэ унэм щӀэтын. Щапхъэхэр:
цы джэхуEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: whitish (usually about hair) Урысыбзэ: белёсый (обычно о волосах) Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
цы топEdit
Мыхьэнэ: Цы Ӏуданэ хъурейуэ зэтеша. НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: a ball, skein of wool Джэдур цы топым ироджэгу. The cat is playing with a ball of wool. Урысыбзэ: клубок шерсти Джэдур цы топым ироджэгу. Кошка играет клубком шерсти. Псалъэ зэпхахэр: Джэдур цы топым ироджэгу. Щапхъэхэр:
цы ӀуданэEdit
Мыхьэнэ: Цым къыхэщӀыкӀа Ӏуданэ, Ӏуданэу ухуэна цы, цы джа. НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: woolen yarn, thread Урысыбзэ: шерстяная нить Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: Цы Ӏуданэ плъыжькӀэ [удым] и нэр хуэдэщ къэдыхьам. Нало Заур Цы Ӏуданэм вы егъэлъэпэрапэ. Псалъэжьхэр
БИБЛИОГРАФИЕEdit
- Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
- БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
- БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
- Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
- Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
- Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
- Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
- Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
- Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.