Wt/kbd/пхъэ

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

пхъэ (1)
пхъэ (2)

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ЩЫӀЭЦӀЭ

ЭТИМОЛОГИЕ

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

IPA [pχɐ]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

[пхъ] + -э

СКЛОНЕНЭ

	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	пхъэ	пхъэр	--	пхъэхэр
Эргативнэ:	пхъэ	пхъэм	--	пхъэхэм
Послеложнэ:	пхъэкӀэ	пхъэмкӀэ	пхъэхэкӀэ	пхъэхэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	пхъэу	пхъэрауэ	пхъэхэу	пхъэхэрауэ

МЫХЬЭНЭ

Псэуалъэ, пхъащхьэ къыхахыну паупщӀа жыг.
Гъэсын хьисэпу паупщӀа, якъута жыг.

ЩАПХЪЭХЭР

Пхъэ зыӀущӀым къуэщӀий егъуэт. Псалъэжьхэр

Пхъэр сымэ, Ӏугъуэ пех. Псалъэжьхэр

Зэреджэ тхылъхэм къраха щапхъэхэр

Адыгэбзэ, Гугъуэт Л. Т., Зэхъуэхъу Л. Хь,	«Эльбрус» тхылъ тедзапӀэ, Налшык, 1984	нап. 89
адыгэбзэ	урысыбзэ/русский	инджылыбзэ/English
Елдар пхъэ икъутащ.	Елдар рубил дрова.	Yeldar chopped wood.

ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР

Пхъэр зэгуэхын.
Пхъэр зэпыхын.

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ

пхъэ: 1. wood, lumber, board (as a building material) 2. firewood
Пхъэр зэгуэхын: saw a board lengthways
Пхъэр зэпыхын: saw firewood

УРЫСЫБЗЭ

пхъэ: 1. лес (как стройматериал) 2. дрова
Пхъэр зэгуэхын: пилить доску вдоль
Пхъэр зэпыхын: пилить дрова

псалъафэ зэпыщӀахэр

Пхъэ зэгуэгъэзам дэгъэплъын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: to tame, force to obey sb
     Урысыбзэ: укротить, заставить подчиниться кого-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Пхъэ идзэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: hold a lottery, cast lots, draw straws
        Пхъэ ирадзэри абы и пхъэ къикӀащ: they drew straws and he won
     Урысыбзэ: устроить жеребёвку, бросить жребий.
        Пхъэ ирадзэри абы и пхъэ къикӀащ: они бросили жребий и он выиграл.
  Псалъэ зэпхахэр:
     Пхъэ ирадзэри абы и пхъэ къикӀащ.
  Щапхъэхэр:

Пхъэ зэтеупщӀэн

Пхъэ зэтеупщӀэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: build a log cabin
     Урысыбзэ: изготовить, сделать сруб.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] пхъэ къикӀын

1.

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: be lucky
     Урысыбзэ: повезти кому-л.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

2.

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: win in a lottery
     Урысыбзэ: выиграть по жребию.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Зи пхъэ къикӀар зы кӀапэкӀэ ягъэуври, къыкӀэлъикӀыр кӀэлъагъэувурэ ягуэш.  ӀуэрыӀуатэ, фольклор

пхъэ вакъэ

пхъэ вакъэ

  Мыхьэнэ: Пхъэм къыхэщӀыкӀа вакъэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: wooden shoes, sabots, clogs
     Урысыбзэ: деревянные башмаки, сабо
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

пхъэ гуахъуэ

  Мыхьэнэ: ЖьитӀ зыгуэт пхъэ дыкъуакъуэм къыхэщӀыкӀа гуахъуэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: wooden hayfork
        Пхъэ гуахъуэр мэкъум хэӀун: stick a wooden fork into the hay
     Урысыбзэ: деревянные вилы
        Пхъэ гуахъуэр мэкъум хэӀун: вонзить деревянные вилы в сено
  Псалъэ зэпхахэр:
     Пхъэ гуахъуэр мэкъум хэӀун.
  Щапхъэхэр:

пхъэ дакъэ

1.

  Мыхьэнэ: КӀэщӀу зэпыха, зыпыуда пхъэ гъум.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: piece of a log
     Урысыбзэ: кусок бревна
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Сэ си щӀакӀуэ щӀагъым пхъэ дакъэ ин щӀэслъхьащ. Къэбэрдей таурыхъхэр, сборник

2.

пхъэ дакъэ

  Мыхьэнэ: Жыгыр паупщӀа нэужь щӀым къыхэнэ лъабжьэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: tree stump
     Урысыбзэ: пень
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

пхъэ дакъэжь

1.

  Мыхьэнэ: Пхъэ гъум кӀэщӀ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: tree stump
     Урысыбзэ: обрубок дерева.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Лъэныкъуабэ зищӀауэ Вильяминовыр гуанабэ пхъэ дакъэжьым тест. Шортэн Аскэрбий

2.

  Мыхьэнэ: Жыгыр паупщӀа нэужь щӀым къыхэнэ лъабжьэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: tree stump
     Урысыбзэ: пень
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

пхъэ закъуэ лъэмыж

  Мыхьэнэ: Лъэсхэр зэрызекӀуэ лъэмыж бгъузэ дыдэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: a bridge made from a single log.
     Урысыбзэ: мост из одного бревна
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Уфафэу пхъэ закъуэ лъэмыжымкӀэ икӀын хуей хъуащ. Хъуэжэ и таурыхъищэ

пхъэ кумылэ

пхъэ кумылэ

  Мыхьэнэ: Пхъэм ику дыдэ, нэхъ и щабапӀэ дыдэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: the core or heartwood of a tree
     Урысыбзэ: сердцевина (дерева)
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

пхъэ къутапӀэ

1.

пхъэ къутапӀэ

  Мыхьэнэ: Пхъэ щакъутэкӀэ зытраубыдэ пхъэ дакъэ, теӀущӀыкӀыпӀэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: a stump on which wood is chopped.
     Урысыбзэ: чурбан, на котором колют дрова.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Пхъэ къутапӀэмкӀэ зигъазэри [ПӀытӀу] пхъэ зыкъутэ щӀалэм еджащ. Жаным Борис

2.

  Мыхьэнэ: Пхъэ щакъутэу пщӀантӀэм иӀэ щӀыпӀэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: place in the yard where wood is chopped
        Пхъэ къутапӀэр пхъэнкӀын: sweep up the place in the yard where wood is chopped.
     Урысыбзэ: место во дворе, где рубят дрова
        Пхъэ къутапӀэр пхъэнкӀын: подмести место в дворе где рубят дрова
  Псалъэ зэпхахэр:
     Пхъэ къутапӀэр пхъэнкӀын.
  Щапхъэхэр:

пхъэ къутахуэ

пхъэ къутахуэ

  Мыхьэнэ: Пхъэкъутахуэ, пхъэупсахуэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: wood chips
     Урысыбзэ: щепка
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

пхъэ лъакъуэ

пхъэ лъакъуэ

  Мыхьэнэ: Лъакъуэ зыпымытыжхэр иризекӀуэу Ӏэпкълъэпкъым щымыщ пкъыгъуэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: wooden leg, pegleg
     Урысыбзэ: протез ноги
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

пхъэ пэгун

пхъэ пэгун

  Мыхьэнэ: Пхъэм къыхэщӀыкӀа пэгун.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: wooden bucket
     Урысыбзэ: бадья, бадейка
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

пхъэ пшынэ

пхъэ пшынэ

  Мыхьэнэ: ШыкӀэпшынэ теплъэ зиӀэу ӀэпэхэмкӀэ пшынэбзэм еуэурэ макъамэр къызрагъэкӀыр.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: a balalaika (Russian musical instrument)
     Урысыбзэ: балалайка
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

пхъэ тыкъыр

  Мыхьэнэ: КӀэщӀу зэпыха, зыпыуда пхъэ гъум.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: piece of a log
     Урысыбзэ: кусок бревна
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Хъуэжэ зы пхъэ тыкъыр иӀэти, къэпым ирилъхьэри къихьащ. Хъуэжэ и таурыхъищэ

пхъэ хъурей

пхъэ хъурей

  Мыхьэнэ: Пхъэ зэгуэмыха.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: timber that hasn’t been sawed up into lumber
        Пхъэ хъурейхэр пхъэзэгуэхым шэн: haul timber to the sawmill.
     Урысыбзэ: кругляк (нераспиленный лес, как материал)
        Пхъэ хъурейхэр пхъэзэгуэхым шэн. везти кругляк на лесопилку.
  Псалъэ зэпхахэр:
     Пхъэ хъурейхэр пхъэзэгуэхым шэн.
  Щапхъэхэр:

пхъэ цӀыб

пхъэ цӀыб

  Мыхьэнэ: Фэндыращхьэ, бошкӀащхьэ сыт хуэдэхэр зэрагъэбыдэ пхъэ тыкъыр.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: a bung, a wooden cork or stopper for a barrel.
     Урысыбзэ: деревянная пробка (от бочки)
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

пхъэ цӀыцӀ

  Мыхьэнэ: Пхъэ зэгуэмыха.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: timber that hasn’t been sawed up into lumber
     Урысыбзэ: кругляк (нераспиленный лес, как материал)
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

пхъэ Ӏунэ

пхъэ Ӏунэ

  Мыхьэнэ: Пхъэм къыхэщӀыкӀа Ӏунэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: wooden nails or pegs
        Пхъэ Ӏунэ щӀын: make wooden nails (pegs)
        Пхъэ Ӏунэ етын: hammer in a wooden nail (peg)
     Урысыбзэ: деревянные гвозди
        Пхъэ Ӏунэ щӀын: делать деревянные гвозди.
        Пхъэ Ӏунэ етын. забить деревянную гвоздь
  Псалъэ зэпхахэр:
     Пхъэ Ӏунэ щӀын.
     Пхъэ Ӏунэ етын.
  Щапхъэхэр:

БИБЛИОГРАФИЕ

Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.