Wt/kbd/мазэ

АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)

мазэ из

ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ЩЫӀЭЦӀЭ

ЭТИМОЛОГИЕ

КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ

IPA ['mɑ:zɐ]

ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ

[маз] + -э

СКЛОНЕНЭ

	Закъуэ бжьыгъэ		Куэд бжьыгъэ
	Мыбелджылы	Белджылы	Мыбелджылы	Белджылы
Именительнэ:	мазэ	мазэр	--	мазэхэр
Эргативнэ:	мазэ	мазэм	--	мазэхэм
Послеложнэ:	мазэкӀэ	мазэмкӀэ	мазэхэкӀэ	мазэхэмкӀэ
Обстоятельственнэ:	мазэу	мазэрауэ	мазэхэу	мазэхэрауэ

МЫХЬЭНЭ

ЩӀым и гъусэ, дыгъэм и нуркӀэ блэ уафэ пкъыгъуэ.
Илъэсым и Ӏыхьэ пщыкӀутӀанэ.

ЩАПХЪЭХЭР

Зэуэ мазэр пшэ фӀыцӀэм щӀелъафэри дунейм жьапщэу зыкъызыщӀещӀэ. Шортэн Аскэрбий
Зы мазэ хъуауэ а тӀур зыми ямыщӀэу зэрыгъэӀущат мы бжьыхьэ къакӀуэм хьэгъуэлӀыгъуэр ирагъэкӀуэкӀыну.. Къущхьэ СулътӀан
Мазэм къилэжьыр махуэм ирефыж. Псалъэжьхэр

Зэреджэ тхылъхэм къраха щапхъэхэр

Адыгэбзэ, Гугъуэт Л. Т., Зэхъуэхъу Л. Хь,	«Эльбрус» тхылъ тедзапӀэ, Налшык, 1984	нап. 29
адыгэбзэ	урысыбзэ/русский	инджылыбзэ/English
Мазэр изщ.	Луна полная.	The moon is full.
		нап. 31
мазэ из.	полная луна.	a full moon.
		нап. 38
Мис мазэ.	Вот луна.	Here is the moon.
Мазэр изщ.	Луна полная.	The moon is full.
Мазэр нурщ.	Луна светлая.	The moon is bright.
		нап. 90
Ар мазитху нэс къэмыушу мэжей.	Они спят до пяти месяцев не просыпаясь.	They sleep for up to five months without waking.
		нап. 94
ЩӀымахуэр мазищ мэхъу.	Зима длится три месяца.	Winter lasts for three months.

ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР

НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР

ИНДЖЫЛЫБЗЭ

мазэ: 1. moon 2. month

УРЫСЫБЗЭ

мазэ: 1. месяц, луна 2. месяц

НЭГЪУЭЩӀ БЗЭХЭР:

адыгеибзэ (кӀахыбзэ) (ady): 1. мазэ 2. мазэ
азэрбайджаныбзэ (az): 1. ay, qəmər 2. ay
башкирыбзэ (ba): {{{баш}}}
армяныбзэ (ермэлыбзэ) (hy): 1. լուսին 2. ամիս
грузиныбзэ (куржыбзэ, сонэбзэ) (ka): 1. მთვარე 2. თვე
иврит (he): ‎1. יָרֵחַ‎, לְבָנָה‎ 2. חודש ,חֹדֶשׁ
къэрэшей-балъкъэрыбзэ (kbc): 1. ай 2. ай
нэмыцэбзэ (de): 1. Mond 2. Monat
персыбзэ (fa): 1. ماه‎ 2. ماه‎
тыркубзэ (tr): ay, kamer 2. ay
французыбзэ (франджыбзэ) (fr): 1. lune 2. mois
хьэрыпыбзэ (ar): 1. شَهْر 2. قَمَر

псалъафэ зэпыщӀахэр

Зэ зы мазэ

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: at last, in the end, finally
     Урысыбзэ: наконец, в конце концов
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

[И] зыгъазэ зы мазэщ

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: slow, clumsy
     Урысыбзэ: медлительный, неповоротливый
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Зы мазэ енкӀэ

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: a whole month
     Урысыбзэ: целый месяц
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Мазэ зэблэкӀыгъуэ

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: the changing of calendar months
     Урысыбзэ: смена календарных месяцев.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Мазэ из

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: full moon
     Урысыбзэ: полная луна.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Мазэ къэунэхугъуэ

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: birth of a new moon
     Урысыбзэ: нарождение нового месяца.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Мазэ зи изыгъуэ

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: full moon
     Урысыбзэ: полнолуние.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Уафэгум пшэ лъэпкъ телъкъым, мазэ зи изыгъуэм пшэкӀухьхэр иӀэщ.  ХьэхъупащӀэ Хьэжбэчыр

Мазэр еӀэжын (хэӀэжын)

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: be waning – about the moon
     Урысыбзэ: быть на ущербе - о луне.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Мазэр зэрыхэӀэжрэ куэд щӀащ, иджы изыбзэу къыщӀэкӀауэ солъагъу.  Нало Заур

Мазэр иубыдын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: to start – about a lunar eclipse
     Урысыбзэ: наступить - о затмении луны.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Мазэ натӀэ (нэкӀу)

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: moon-faced, with a moon-shaped face
     Урысыбзэ: луноликий.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Лэу-лэу, лэу-лэу къурш лъапэ шырэ, лэу-лэу, лэу-лэу, си мазэ натӀэ.  ЩоджэнцӀыкӀу Алий

Мазэр кӀуэдын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: disappear, vanish – about the moon
     Урысыбзэ: скрыться - о луне.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Мазэр къэунэхун

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: be born – about a young moon
     Урысыбзэ: народиться - о молодом месяце.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Мазэр къиутӀыпщыжын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: finish – about a lunar eclipse
     Урысыбзэ: закончиться - о затмении луны.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Мазэр къыщӀэкӀын

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: appear – about the moon
     Урысыбзэ: появиться - о луне.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

Мазэр къухьэн

  Мыхьэнэ: 
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: vanish, disappear – about the moon
     Урысыбзэ: скрыться - о луне.
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

мазэ балыджэ

  Мыхьэнэ: Балыджэ пасэ, мазэкӀэ хъу балыджэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: early-ripening radish
     Урысыбзэ: редиска-скороспелка
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

мазэ лэжьапщӀэ

  Мыхьэнэ: Мазэм и кӀуэцӀкӀэ пщӀа лэжьыгъэм хуэзэ ахъшэ; улахуэ.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: month’s pay, monthly salary
     Урысыбзэ: месячный заработок, оклад
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:

мазэ ныкъуэ

  Мыхьэнэ: Мазэ имыз, хэӀэжа.
  НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
     Инджылыбзэ: half-moon, crescent moon
     Урысыбзэ: полумесяц
  Псалъэ зэпхахэр:
  Щапхъэхэр:
     Мазэ ныкъуэр пшэхэм ходжэгухь.  Ӏуащхьэмахуэ, журнал (художественный)

БИБЛИОГРАФИЕ

Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.