АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)
ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ЩЫӀЭЦӀЭ
ЭТИМОЛОГИЕEdit
КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭEdit
- IPA [ɮǝ]
ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭEdit
- [л] + -ы
СКЛОНЕНЭ
Закъуэ бжьыгъэ | Куэд бжьыгъэ | |||
---|---|---|---|---|
Мыбелджылы | Белджылы | Мыбелджылы | Белджылы | |
Именительнэ: | лы | лыр | -- | лыхэр |
Эргативнэ: | лы | лым | -- | лыхэм |
Послеложнэ: | лыкӀэ | лымкӀэ | лыхэкӀэ | лыхэмкӀэ |
Обстоятельственнэ: | лыуэ | лырауэ | лыхэу | лыхэрауэ |
еигъэ формэхэр | |||||
---|---|---|---|---|---|
сил | уил | ил | дил | фил | ял |
МЫХЬЭНЭ
- Ӏэщ (псэущхьэ) яукӀам и пкъым щыщ Ӏыхьэхэу шхын папщӀэу ягъэхьэзырыр.
- Псэущхьэ Ӏэпкълъэпкъым щыщу фэмрэ къупщхьэмрэ я зэхуакум дэлъыр.
ЩАПХЪЭХЭРEdit
- Муратрэ Зырамыкурэ гупым къащыхыхьэжам удзыпцӀэм хэлъ чийхэм лы гъэвари, лы гъэжьари, мырамысэ убзытахэри ятелът. Теунэ Хьэчим
- Сымаджэм и лъакъуэр къутащ, къупщхьэ дзакӀэ жаным лыр къызэпиупщӀри и щӀыӀум къэкӀуащ. ХьэхъупащӀэ Хьэжбэчыр
Зэреджэ тхылъхэм къраха щапхъэхэр
Адыгэбзэ, Гугъуэт Л. Т., Зэхъуэхъу Л. Хь, | «Эльбрус» тхылъ тедзапӀэ, Налшык, 1984 | нап. 51 |
---|---|---|
адыгэбзэ | урысыбзэ/русский | инджылыбзэ/English |
Хьэм абы лы ирет. | Он дает собаке мясо. | He gives some meat to the dog. |
нап. 100 | ||
Ар лы гъэжьами шэми докӀу. | Она подходит жареному мясу и молоку. | It goes well with roasted meat and milk. |
ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР
НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР
ИНДЖЫЛЫБЗЭ
- лы: 1. meat (used as food) 2. meat, flesh (muscle tissue)
УРЫСЫБЗЭEdit
- лы: 1. мясо (употребляемое в пищу) 2. мясо (мышечная ткань)
псалъафэ зэпыщӀахэр
Лы зытелъхьэнEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: gain, put on weight, grow fat (about animals) Урысыбзэ: набирать вес, жиреть (о животных). Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: Щынэхэм фӀыуэ заужьащ: лышхуэ зытралъхьащ. Ӏуащхьэмахуэ, журнал (художественный)
Лы щабэEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: soft, soft-bodied (about a person) Урысыбзэ: мягкотелый (о человеке). Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Лы щӀынEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: gain, put on weight, grow fat (about animals) Урысыбзэ: набирать вес, жиреть (о животных). Псалъэ зэпхахэр: Къущхьэхъу дахуа Ӏэщхэм лы ящӀащ. Щапхъэхэр:
Лыр гъэузынEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: bother, trouble, worry sb Урысыбзэ: беспокоить, тревожить, волновать кого-л. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Лыр къищынEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: wear rags, be dressed in rags Урысыбзэ: ходить в отрепьях. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Лыр узын (щӀэузыг)Edit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: worry about sb, be concerned about sb; support, feel anxious about Урысыбзэ: беспокоиться, болеть душой за кого-что-л. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: Шагъырокъуэм и лыр нэхъ узрэ ди колхозым щхьэкӀэ? Щомахуэ Амырхъан
[И] лыр шхын (къэшхын)Edit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: to make fun of sb, tease sb; make sb nervous or anxious Урысыбзэ: издеваться над кем-л., заставить кого-л. нервничать, переживать. Псалъэ зэпхахэр: Иджыри къэс щхьэ къызжомыӀарэ, сил мыгъуэр пшхай? Щапхъэхэр:
лы гъэгъуаEdit
Мыхьэнэ: МафӀэм, дыгъэм ирагъэууэрэ гъур ящӀа лы. НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: jerky, dried meat Урысыбзэ: сушёное мясо Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
лы гъурEdit
Мыхьэнэ: МафӀэм, дыгъэм ирагъэууэрэ гъур ящӀа лы. НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: jerky, dried meat Урысыбзэ: сушёное мясл Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: Бысым гуащэм лы гъур гъэжьа Ӏэнэм къытригъэуващ. ӀуэрыӀуатэ, фольклор
лы цӀынэEdit
1.
Мыхьэнэ: ЗэраукӀрэ куэд мыщӀа Ӏэщым ил; лы мывэ е мыжьэ. НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: fresh meat, rare meat Лы цӀынэр упӀэн. cut fresh meat in layers Лы цӀынэр шыун. salt fresh meat Урысыбзэ: свежее, парное мясо Лы цӀынэр упӀэн. разделать свежее мясо пластами Лы цӀынэр шыун. солить свежее мясо Псалъэ зэпхахэр: Лы цӀынэр упӀэн. Лы цӀынэр шыун. Щапхъэхэр: 2. Мыхьэнэ: Фэ темылъу, зэӀухауэ къаплъэ уӀэгъэ. НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: an open wound Урысыбзэ: открытая рана Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр: Къупщхьэм телъ лы цӀынэр щызгъэкъабзэм, щӀалэр аргуэру къыхокӀиикӀ. ХьэхъупащӀэ Хьэжбэчыр
лы шыуаEdit
Мыхьэнэ: Ӏей мыхъун папщӀэ яупӀэу шыгъу зыщахуа, шыгъушыпсым халъхьа лы. НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: salted meat, corned beef Урысыбзэ: засоленное мясо, солонина Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
ЛыкӀэ зэгухьэн (гухьэн)Edit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: be a blood relation, be a consanguine relative Урысыбзэ: быть в кровном родстве с кем-л. Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
БИБЛИОГРАФИЕEdit
- Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
- БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
- БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
- Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
- Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
- Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
- Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
- Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
- Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.