АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)
-
лъэдакъэ
ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ЩЫӀЭЦӀЭ
ЭТИМОЛОГИЕ
КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ
- IPA [ɬɐ'dɑ:qʹɐ]
ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ
- [лъ] + -э - [дакъ] + -э
СКЛОНЕНЭ
| Закъуэ бжьыгъэ | Куэд бжьыгъэ | |||
|---|---|---|---|---|
| Мыбелджылы | Белджылы | Мыбелджылы | Белджылы | |
| Именительнэ: | лъэдакъэ | лъэдакъэр | -- | лъэдакъэхэр |
| Эргативнэ: | лъэдакъэ | лъэдакъэм | -- | лъэдакъэхэм |
| Послеложнэ: | лъэдакъэкӀэ | лъэдакъэмкӀэ | лъэдакъэхэкӀэ | лъэдакъэхэмкӀэ |
| Обстоятельственнэ: | лъэдакъэу | лъэдакъэрауэ | лъэдакъэхэу | лъэдакъэхэрауэ |
МЫХЬЭНЭ
- Лъакъуэр зэрытеувэ щӀыбагъ лъэныкъуэр.
- Туфлъэ, къатыр лъэгухэм щӀэукӀа къытелъэгыкӀыр.
- КъэкӀыгъэ лъэдий пыупщӀам и кӀапэ нэхъ гъум лъабжьэм и гъунэгъуу щытыр.
ЩАПХЪЭХЭР
- Абы зэ лъапэкӀэ, зэ лъэдакъэкӀэ теуэу Къэрэжан и пащхьэм зыщегъэуфафэ. ХьэхъупащӀэ Хьэжбэчыр
- Нал зыщӀэукӀа шырыкъу лъэдакъэхэр мэтӀыркъэ ину. Ӏуащхьэмахуэ, журнал (художественный)
- Зы бжэгъу кӀэщӀ щӀым хаукӀэр и лъэдакъэр занщӀэу пыхауэ. Къэбэрдей ӀуэрыӀуатэ, сборник
- Жыг лъэдакъэжь гуэрым тест ар [хъыджэбзыр].. спэмыжыжьэу. Ӏуащхьэмахуэ, журнал (художественный)
ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР
НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР
ИНДЖЫЛЫБЗЭ
- лъэдакъэ: 1. heel (of the foot) 2. heel (of a shoe) 3. the thickened end of a tree trunk or stem
УРЫСЫБЗЭ
- лъэдакъэ: 1. пятка (ноги) 2. каблук 3. толстый конец ствола, стебля
псалъафэ зэпыщӀахэр
ЛъэдакъэкӀэ гъэвэн
Мыхьэнэ:
НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
Инджылыбзэ: severely punish sb (literally, to make sb plough with their heels)
Урысыбзэ: сильно наказать кого-л. (букв. заставить пахать пятками).
Псалъэ зэпхахэр:
Щапхъэхэр:
Лъэдакъэ махуэ къыщынэн
Мыхьэнэ:
НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
Инджылыбзэ: to leave the family house with good fortune (about a young girl who is getting married)
Урысыбзэ: счастливо уйти из родного дома (о выходящей замуж девушке).
Псалъэ зэпхахэр:
Щапхъэхэр:
Лъэдакъэм егъэпхъуэжын
Мыхьэнэ:
НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
Инджылыбзэ: give it sb hot
Урысыбзэ: дать кому-л. жару.
Псалъэ зэпхахэр:
Щапхъэхэр:
УкъыкӀэрымыху, уи лъэдакъэм уезгъэпхъуэжынщ. КӀыщокъуэ Алим
Лъэдакъэм (лъэдакъэпэм) теувэн
Мыхьэнэ:
НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
Инджылыбзэ: catch up with or overtake sb (step on sb’s heels)
Урысыбзэ: наступать на чьи-л. пятки, настигать, догонять кого-л.
Псалъэ зэпхахэр:
Щапхъэхэр:
Лъэдакъэпэр пычын
Мыхьэнэ:
НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
Инджылыбзэ: catch up with or overtake sb (step on sb’s heels)
Урысыбзэ: наступать на чьи-л. пятки, настигать, догонять кого-л.
Псалъэ зэпхахэр:
Щапхъэхэр:
Бажэр ирахужьащ и лъэдакъэпэр пану. Дыщэ кӀанэ, сборник
Псэр лъэдакъэм кӀуэжын
Мыхьэнэ:
НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр
Инджылыбзэ: one’s heart sank to one’s boots, my heart was in my mouth
Урысыбзэ: душа ушла в пятки
Псалъэ зэпхахэр:
Щапхъэхэр:
БИБЛИОГРАФИЕ
- Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
- БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
- БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
- Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
- Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
- Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
- Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
- Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
- Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.