АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)
ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ГЛАГОЛ ЛЪЭМЫӀЭС
ЭТИМОЛОГИЕEdit
КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭEdit
- IPA [qʹi:'tʹʂǝn]
ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭEdit
- къы- + и- + [кӀ] + -ы + -н
СПРЯЖЕНЭEdit
Глагол лъэмыӏэс "къикӏын"-м и спряженэ
МЫХЬЭНЭ
- КъэкӀуэн, зыщӀыпӀэ къикӀыу.
- Зыгуэрым и кӀуэцӀ къэбгынэн (п. п. машинэ, гу).
- КъытрикӀутэн, къытекӀэн (щӀыфэм).
- Зыгуэр къуигъэщӀэн, къыбгуригъэӀуэн.
ЩАПХЪЭХЭРEdit
- Выр здахумкӀэ къикӀыу зы лӀы гуэр къахуэзащ. Дыщэ кӀанэ, сборник
- Хэт дэнлъэчыр уэ зыхуэпщӀыр?... ДэнлъэчитӀым зыгуэр къокӀ. Акъсырэ Залымхъан
ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР
- ЩӀалэр мафӀэгум къикӀащ.
- ЩӀыфэр къикӀащ.
НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР
ИНДЖЫЛЫБЗЭ
- къикӏын: 1. come, arrive, get to, reach sw 2. get out of sth, get off of sth 3. break out, appear (about a rash) 4. mean, express, signify
- ЩӀалэр мафӀэгум къикӀащ: the boy got off the train
- ЩӀыфэр къикӀащ: (he) broke out in a rash
УРЫСЫБЗЭEdit
- къикӏын: 1. прийти, приехать, прибыть откуда-л. 2. выйти из чего-л. сойти с чего-л. 3. появиться, высыпать (о сыпи) 4. означать, выражать, обозначать
- ЩӀалэр мафӀэгум къикӀащ: мальчик сошел с поезда
- ЩӀыфэр къикӀащ: сыпь высыпалась
псалъафэ зэпыщӀахэр
[И] гурей къикӀынEdit
Мыхьэнэ:
{Wt/kbd/псалъафэ-зэдзэкӀахэр}}
Инджылыбзэ: be in a bad mood, get up on the wrong foot Урысыбзэ: иметь плохое настроение, встать с левой ноги Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
[И] гурыфӀ къикӀынEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: be in a good, positive, favourable mood Урысыбзэ: быть в хорошем, доброжелательном настроеннии Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
[И] делэн къикӀынEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: get into mischief, play up, become frolicsome, be carried away by a game, by play Урысыбзэ: расшалиться, разыграться Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Ер къикӀынEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: flare up, break out over sth (about an argument, quarrel or scandal) Урысыбзэ: разгореться, разразиться из-за чего-л. (о ссоре, скандале) Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Емынэ къикӀынEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: to flare up, break out over sth (for example, about an argument) Урысыбзэ: разгореться, разразиться (например, о скандале) Псалъэ зэпхахэр: I. Щапхъэхэр:
Куэзырым къикӀынEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: one’s fate or fortune according to the cards Урысыбзэ: выпасть, выйти по картам (на картах) Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
[И] кӀэныр къикӀынEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: 1. fall on the wanted side (about alchiks – a children’s game like dice) 2. be lucky, fortunate (in business) Урысыбзэ: 1. упасть нужной (боковой) стороной (об альчике во время игры) 2. посчастливиться, повести (в делах) Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Къайгъэ къикӀынEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: to end up in a scandal (about some business or affair) Урысыбзэ: закончиться скандалом (о каком-л. деле) Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Мыхьэнэ къикӀынEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: to have meaning, be significant, signify, mean Урысыбзэ: иметь смысл, быть значимым Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
[И] насып къикӀынEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: lady luck smiled at him, he was lucky Урысыбзэ: выпало, улыбнулась счастье Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
[И] нэ къикӀынEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: want sth very much, very badly, passionately Урысыбзэ: страстно желать, хотеть Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
[И] псэлъэн къикӀынEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: get to talking, find plenty to talk about Урысыбзэ: разговориться Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
[И] пхъэ къикӀынEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: 1. get lucky 2. win by lot (in a lottery) Урысыбзэ: 1. повести кому-л. 2. выиграть по жребию Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
Шэр къикӀынEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: boil over (about milk) Урысыбзэ: убежать (о молоке) Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
[И] ӀумацӀэр къикӀынEdit
Мыхьэнэ: НэгъуэщӀыбзэкӀэ зэдзэкӀахэр Инджылыбзэ: be starving (with hunger), have a good appetite, sb could eat a horse Урысыбзэ: разыгаться – об аппетите Псалъэ зэпхахэр: Щапхъэхэр:
БИБЛИОГРАФИЕEdit
- Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
- БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
- БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
- Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
- Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
- Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
- Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
- Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
- Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.