АДЫГЭБЗЭ (КЪЭБЭРДЕЙ-ШЭРДЖЭСЫБЗЭ)
ПСАЛЪЭ ЛЪЭПКЪЫГЪУЭ: ГЛАГОЛ ЛЪЭМЫӀЭС
ЭТИМОЛОГИЕ
КЪЭПСЭЛЪЫКӀЭ
- IPA [ʑɐxɐ'ɕʹɐn]
ПСАЛЪЭ ЛЪАБЖЬЭ
- жьэхэ- + [щӏ] + -э + -н
СПРЯЖЕНЭ
Глагол лъэмыӏэс "жьэхэщӏэн"-м и спряженэ
| Инфинитив (масдар) | |
|---|---|
| щыӀэныгъэ: | жьэхэщӏэн |
| щымыӀэныгъэ: | жьэхэмыщӏэн |
| Инфинитив (масдар) щхьэкӀэ зэхъуэкӀа | сэ | уэ | ар | дэ | фэ | ахэр |
|---|---|---|---|---|---|---|
| щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэн | ужьэхэщӏэн | жьэхэщӏэн | дыжьэхэщӏэн | фыжьэхэщӏэн | жьэхэщӏэн(хэ) |
| щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэмыщӏэн | ужьэхэмыщӏэн | жьэхэмыщӏэн | дыжьэхэмыщӏэн | фыжьэхэмыщӏэн | жьэхэмыщӏэн(хэ) |
| унафэ наклоненэ | уэ | фэ |
|---|---|---|
| щыӀэныгъэ: | жьэхэщӏэ! | фыжьэхэщӏэ! |
| щымыӀэныгъэ: | ужьэхэмыщӏэ! | фыжьэхэмыщӏэ! |
| Ре-кӀэ унафэ наклоненэ | сэ | уэ | ар | дэ | фэ | ахэр |
|---|---|---|---|---|---|---|
| щыӀэныгъэ: | сыжьэхрещӏэ | ужьэхрещӏэ | жьэхрещӏэ | дыжьэхрещӏэ | фыжьэхрещӏэ | жьэхрещӏэ |
| щымыӀэныгъэ: | сыжьэхремыщӏэ | ужьэхремыщӏэ | жьэхремыщӏэ | дыжьэхремыщӏэ | фыжьэхремыщӏэ | жьэхремыщӏэ |
| ЗэраӀуатэ наклоненэ | сэ | уэ | ар | дэ | фэ | ахэр |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ит зэман – щыӀэныгъэ: | сыжьэхощӏэ(р) | ужьэхощӏэ(р) | жьэхощӏэ(р) | дыжьэхощӏэ(р) | фыжьэхощӏэ(р) | жьэхощӏэ(хэ)(р) |
| ит зэман – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэркъым | ужьэхэщӏэркъым | жьэхэщӏэркъым | дыжьэхэщӏэркъым | фыжьэхэщӏэркъым | жьэхэщӏэ(хэ)ркъым |
| блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэ(р)т | ужьэхэщӏэ(р)т | жьэхэщӏэ(р)т | дыжьэхэщӏэ(р)т | фыжьэхэщӏэ(р)т | жьэхэщӏэ(хэ)(р)т |
| блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэ(р)тэкъым | ужьэхэщӏэ(р)тэкъым | жьэхэщӏэ(р)тэкъым | дыжьэхэщӏэ(р)тэкъым | фыжьэхэщӏэ(р)тэкъым | жьэхэщӏэ(хэ)(р)тэкъым |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏащ | ужьэхэщӏащ | жьэхэщӏащ | дыжьэхэщӏащ | фыжьэхэщӏащ | жьэхэщӏа(хэ)щ |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏакъым | ужьэхэщӏакъым | жьэхэщӏакъым | дыжьэхэщӏакъым | фыжьэхэщӏакъым | жьэхэщӏа(хэ)къым |
| блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏат | ужьэхэщӏат | жьэхэщӏат | дыжьэхэщӏат | фыжьэхэщӏат | жьэхэщӏа(хэ)т |
| блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏатэкъым | ужьэхэщӏатэкъым | жьэхэщӏатэкъым | дыжьэхэщӏатэкъым | фыжьэхэщӏатэкъым | жьэхэщӏа(хэ)тэкъым |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэгъащ | ужьэхэщӏэгъащ | жьэхэщӏэгъащ | дыжьэхэщӏэгъащ | фыжьэхэщӏэгъащ | жьэхэщӏэгъа(хэ)щ |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэгъакъым | ужьэхэщӏэгъакъым | жьэхэщӏэгъакъым | дыжьэхэщӏэгъакъым | фыжьэхэщӏэгъакъым | жьэхэщӏэгъа(хэ)къым |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэгъат | ужьэхэщӏэгъат | жьэхэщӏэгъат | дыжьэхэщӏэгъат | фыжьэхэщӏэгъат | жьэхэщӏэгъа(хэ)т |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэгъатэкъым | ужьэхэщӏэгъатэкъым | жьэхэщӏэгъатэкъым | дыжьэхэщӏэгъатэкъым | фыжьэхэщӏэгъатэкъым | жьэхэщӏэгъа(хэ)тэкъым |
| блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэщ | ужьэхэщӏэщ | жьэхэщӏэщ | дыжьэхэщӏэщ | фыжьэхэщӏэщ | жьэхэщӏэ(хэ)щ |
| блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэкъым | ужьэхэщӏэкъым | жьэхэщӏэкъым | дыжьэхэщӏэкъым | фыжьэхэщӏэкъым | жьэхэщӏэ(хэ)къым |
| блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэт | ужьэхэщӏэт | жьэхэщӏэт | дыжьэхэщӏэт | фыжьэхэщӏэт | жьэхэщӏэ(хэ)т |
| блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэтэкъым | ужьэхэщӏэтэкъым | жьэхэщӏэтэкъым | дыжьэхэщӏэтэкъым | фыжьэхэщӏэтэкъым | жьэхэщӏэ(хэ)тэкъым |
| къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэнщ | ужьэхэщӏэнщ | жьэхэщӏэнщ | дыжьэхэщӏэнщ | фыжьэхэщӏэнщ | жьэхэщӏэн(хэ)щ |
| къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэнкъым | ужьэхэщӏэнкъым | жьэхэщӏэнкъым | дыжьэхэщӏэнкъым | фыжьэхэщӏэнкъым | жьэхэщӏэн(хэ)къым |
| къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэнущ | ужьэхэщӏэнущ | жьэхэщӏэнущ | дыжьэхэщӏэнущ | фыжьэхэщӏэнущ | жьэхэщӏэну(хэ)щ |
| къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэнукъым | ужьэхэщӏэнукъым | жьэхэщӏэнукъым | дыжьэхэщӏэнукъым | фыжьэхэщӏэнукъым | жьэхэщӏэну(хэ)къым |
| ЗэрыупщӀэ наклоненэ | сэ | уэ | ар | дэ | фэ | ахэр |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ит зэман – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэрэ | ужьэхэщӏэрэ | жьэхэщӏэрэ | дыжьэхэщӏэрэ | фыжьэхэщӏэрэ | жьэхэщӏэ(хэ)рэ |
| ит зэман – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэркъэ | ужьэхэщӏэркъэ | жьэхэщӏэркъэ | дыжьэхэщӏэркъэ | фыжьэхэщӏэркъэ | жьэхэщӏэ(хэ)ркъэ |
| блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэ(р)т | ужьэхэщӏэ(р)т | жьэхэщӏэ(р)т | дыжьэхэщӏэ(р)т | фыжьэхэщӏэ(р)т | жьэхэщӏэ(хэ)(р)т |
| блэкӀа зэфӀэмыкӀа зэман (имперфект) – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэ(р)тэкъэ | ужьэхэщӏэ(р)тэкъэ | жьэхэщӏэ(р)тэкъэ | дыжьэхэщӏэ(р)тэкъэ | фыжьэхэщӏэ(р)тэкъэ | жьэхэщӏэ(хэ)(р)тэкъэ |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏа | ужьэхэщӏа | жьэхэщӏа | дыжьэхэщӏа | фыжьэхэщӏа | жьэхэщӏа(хэ) |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏакъэ | ужьэхэщӏакъэ | жьэхэщӏакъэ | дыжьэхэщӏакъэ | фыжьэхэщӏакъэ | жьэхэщӏа(хэ)къэ |
| блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏат | ужьэхэщӏат | жьэхэщӏат | дыжьэхэщӏат | фыжьэхэщӏат | жьэхэщӏа(хэ)т |
| блэкӀа зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏатэкъэ | ужьэхэщӏатэкъэ | жьэхэщӏатэкъэ | дыжьэхэщӏатэкъэ | фыжьэхэщӏатэкъэ | жьэхэщӏа(хэ)тэкъэ |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэгъа | ужьэхэщӏэгъа | жьэхэщӏэгъа | дыжьэхэщӏэгъа | фыжьэхэщӏэгъа | жьэхэщӏэгъа(хэ) |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэгъакъэ | ужьэхэщӏэгъакъэ | жьэхэщӏэгъакъэ | дыжьэхэщӏэгъакъэ | фыжьэхэщӏэгъакъэ | жьэхэщӏэгъа(хэ)къэ |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэгъат | ужьэхэщӏэгъат | жьэхэщӏэгъат | дыжьэхэщӏэгъат | фыжьэхэщӏэгъат | жьэхэщӏэгъа(хэ)т |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа и пэ ит зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэгъатэкъэ | ужьэхэщӏэгъатэкъэ | жьэхэщӏэгъатэкъэ | дыжьэхэщӏэгъатэкъэ | фыжьэхэщӏэгъатэкъэ | жьэхэщӏэгъа(хэ)тэкъэ |
| блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэ | ужьэхэщӏэ | жьэхэщӏэ | дыжьэхэщӏэ | фыжьэхэщӏэ | жьэхэщӏэ(хэ) |
| блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман I – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэкъэ | ужьэхэщӏэкъэ | жьэхэщӏэкъэ | дыжьэхэщӏэкъэ | фыжьэхэщӏэкъэ | жьэхэщӏэ(хэ)къэ |
| блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэт | ужьэхэщӏэт | жьэхэщӏэт | дыжьэхэщӏэт | фыжьэхэщӏэт | жьэхэщӏэ(хэ)т |
| блэкӀа гъэкӀэщӀа зэман II – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэтэкъэ | ужьэхэщӏэтэкъэ | жьэхэщӏэтэкъэ | дыжьэхэщӏэтэкъэ | фыжьэхэщӏэтэкъэ | жьэхэщӏэ(хэ)тэкъэ |
| къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэн | ужьэхэщӏэн | жьэхэщӏэн | дыжьэхэщӏэн | фыжьэхэщӏэн | жьэхэщӏэн(хэ) |
| къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэнкъэ | ужьэхэщӏэнкъэ | жьэхэщӏэнкъэ | дыжьэхэщӏэнкъэ | фыжьэхэщӏэнкъэ | жьэхэщӏэн(хэ)къэ |
| къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэну | ужьэхэщӏэну | жьэхэщӏэну | дыжьэхэщӏэну | фыжьэхэщӏэну | жьэхэщӏэну(хэ) |
| къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэнукъэ | ужьэхэщӏэнукъэ | жьэхэщӏэнукъэ | дыжьэхэщӏэнукъэ | фыжьэхэщӏэнукъэ | жьэхэщӏэну(хэ)къэ |
| условнэ ипэжыпӀэкӀэ щыӀэ наклоненэ | сэ | уэ | ар | дэ | фэ | ахэр |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ит зэман – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэмэ | ужьэхэщӏэмэ | жьэхэщӏэмэ | дыжьэхэщӏэмэ | фыжьэхэщӏэмэ | жьэхэщӏэ(хэ)мэ |
| ит зэман – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэмыщӏэмэ | ужьэхэмыщӏэмэ | жьэхэмыщӏэмэ | дыжьэхэмыщӏэмэ | фыжьэхэмыщӏэмэ | жьэхэмыщӏэ(хэ)мэ |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏамэ | ужьэхэщӏамэ | жьэхэщӏамэ | дыжьэхэщӏамэ | фыжьэхэщӏамэ | жьэхэщӏа(хэ)мэ |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэмыщӏамэ | ужьэхэмыщӏамэ | жьэхэмыщӏамэ | дыжьэхэмыщӏамэ | фыжьэхэмыщӏамэ | мыщӏа(хэ)мэ |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэгъамэ | ужьэхэщӏэгъамэ | жьэхэщӏэгъамэ | дыжьэхэщӏэгъамэ | фыжьэхэщӏэгъамэ | жьэхэщӏэгъа(хэ)мэ |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэмыщӏэгъамэ | ужьэхэмыщӏэгъамэ | жьэхэмыщӏэгъамэ | дыжьэхэмыщӏэгъамэ | фыжьэхэмыщӏэгъамэ | жьэхэмыщӏэгъа(хэ)мэ |
| къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэнмэ | ужьэхэщӏэнмэ | жьэхэщӏэнмэ | дыжьэхэщӏэнмэ | фыжьэхэщӏэнмэ | жьэхэщӏэн(хэ)мэ |
| къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэмыщӏэнмэ | ужьэхэмыщӏэнмэ | жьэхэмыщӏэнмэ | дыжьэхэмыщӏэнмэ | фыжьэхэмыщӏэнмэ | жьэхэмыщӏэн(хэ)мэ |
| къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэнумэ | ужьэхэщӏэнумэ | жьэхэщӏэнумэ | дыжьэхэщӏэнумэ | фыжьэхэщӏэнумэ | жьэхэщӏэну(хэ)мэ |
| къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэмыщӏэнумэ | ужьэхэмыщӏэнумэ | жьэхэмыщӏэнумэ | дыжьэхэмыщӏэнумэ | фыжьэхэмыщӏэнумэ | жьэхэмыщӏэну(хэ)мэ |
| условнэ ипэжыпӀэкӀэ щымыӀэ наклоненэ | сэ | уэ | ар | дэ | фэ | ахэр |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ит зэман – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэтэмэ | ужьэхэщӏэтэмэ | жьэхэщӏэтэмэ | дыжьэхэщӏэтэмэ | фыжьэхэщӏэтэмэ | жьэхэщӏэ(хэ)тэмэ |
| ит зэман – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэмыщӏэтэмэ | ужьэхэмыщӏэтэмэ | жьэхэмыщӏэтэмэ | дыжьэхэмыщӏэтэмэ | фыжьэхэмыщӏэтэмэ | жьэхэмыщӏэ(хэ)тэмэ |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏатэмэ | ужьэхэщӏатэмэ | жьэхэщӏатэмэ | дыжьэхэщӏатэмэ | фыжьэхэщӏатэмэ | жьэхэщӏа(хэ)тэмэ |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэмыщӏатэмэ | ужьэхэмыщӏатэмэ | жьэхэмыщӏатэмэ | дыжьэхэмыщӏатэмэ | фыжьэхэмыщӏатэмэ | жьэхэмыщӏа(хэ)тэмэ |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэгъатэмэ | ужьэхэщӏэгъатэмэ | жьэхэщӏэгъатэмэ | дыжьэхэщӏэгъатэмэ | фыжьэхэщӏэгъатэмэ | жьэхэщӏэгъа(хэ)тэмэ |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэмыщӏэгъатэмэ | ужьэхэмыщӏэгъатэмэ | жьэхэмыщӏэгъатэмэ | дыжьэхэмыщӏэгъатэмэ | фыжьэхэмыщӏэгъатэмэ | жьэхэмыщӏэгъа(хэ)тэмэ |
| къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэнтэмэ | ужьэхэщӏэнтэмэ | жьэхэщӏэнтэмэ | дыжьэхэщӏэнтэмэ | фыжьэхэщӏэнтэмэ | жьэхэщӏэн(хэ)тэмэ |
| къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэмыщӏэнтэмэ | ужьэхэмыщӏэнтэмэ | жьэхэмыщӏэнтэмэ | дыжьэхэмыщӏэнтэмэ | фыжьэхэмыщӏэнтэмэ | жьэхэмыщӏэн(хэ)тэмэ |
| къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэнутэмэ | ужьэхэщӏэнутэмэ | жьэхэщӏэнутэмэ | дыжьэхэщӏэнутэмэ | фыжьэхэщӏэнутэмэ | жьэхэщӏэну(хэ)тэмэ |
| къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэмыщӏэнутэмэ | ужьэхэмыщӏэнутэмэ | жьэхэмыщӏэнутэмэ | дыжьэхэмыщӏэнутэмэ | фыжьэхэмыщӏэнутэмэ | жьэхэмыщӏэну(хэ)тэмэ |
| сослагательнэ наклоненэ | сэ | уэ | ар | дэ | фэ | ахэр |
|---|---|---|---|---|---|---|
| къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэнт | ужьэхэщӏэнт | жьэхэщӏэнт | дыжьэхэщӏэнт | фыжьэхэщӏэнт | жьэхэщӏэн(хэ)т |
| къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэнтэкъым | ужьэхэщӏэнтэкъым | жьэхэщӏэнтэкъым | дыжьэхэщӏэнтэкъым | фыжьэхэщӏэнтэкъым | жьэхэщӏэн(хэ)тэкъым |
| къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэнут | ужьэхэщӏэнут | жьэхэщӏэнут | дыжьэхэщӏэнут | фыжьэхэщӏэнут | жьэхэщӏэну(хэ)т |
| къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэнутэкъым | ужьэхэщӏэнутэкъым | жьэхэщӏэнутэкъым | дыжьэхэщӏэнутэкъым | фыжьэхэщӏэнутэкъым | жьэхэщӏэну(хэ)тэкъым |
| уступительнэ ипэжыпӀэкӀэ щыӀэ наклоненэ | сэ | уэ | ар | дэ | фэ | ахэр |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ит зэман – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэми | ужьэхэщӏэми | жьэхэщӏэми | дыжьэхэщӏэми | фыжьэхэщӏэми | жьэхэщӏэ(хэ)ми |
| ит зэман – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэмыщӏэми | ужьэхэмыщӏэми | жьэхэмыщӏэми | дыжьэхэмыщӏэми | фыжьэхэмыщӏэми | жьэхэмыщӏэ(хэ)ми |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏами | ужьэхэщӏами | жьэхэщӏами | дыжьэхэщӏами | фыжьэхэщӏами | жьэхэщӏа(хэ)ми |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэмыщӏами | ужьэхэмыщӏами | жьэхэмыщӏами | дыжьэхэмыщӏами | фыжьэхэмыщӏами | жьэхэмыщӏа(хэ)ми |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэгъами | ужьэхэщӏэгъами | жьэхэщӏэгъами | дыжьэхэщӏэгъами | фыжьэхэщӏэгъами | жьэхэщӏэгъа(хэ)ми |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэмыщӏэгъами | ужьэхэмыщӏэгъами | жьэхэмыщӏэгъами | дыжьэхэмыщӏэгъами | фыжьэхэмыщӏэгъами | жьэхэмыщӏэгъа(хэ)ми |
| къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэнми | ужьэхэщӏэнми | жьэхэщӏэнми | дыжьэхэщӏэнми | фыжьэхэщӏэнми | жьэхэщӏэн(хэ)ми |
| къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэмыщӏэнми | ужьэхэмыщӏэнми | жьэхэмыщӏэнми | дыжьэхэмыщӏэнми | фыжьэхэмыщӏэнми | жьэхэмыщӏэн(хэ)ми |
| къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэнуми | ужьэхэщӏэнуми | жьэхэщӏэнуми | дыжьэхэщӏэнуми | фыжьэхэщӏэнуми | жьэхэщӏэну(хэ)ми |
| къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэмыщӏэнуми | ужьэхэмыщӏэнуми | жьэхэмыщӏэнуми | дыжьэхэмыщӏэнуми | фыжьэхэмыщӏэнуми | жьэхэмыщӏэну(хэ)ми |
| уступительнэ ипэжыпӀэкӀэ щымыӀэ наклоненэ | сэ | уэ | ар | дэ | фэ | ахэр |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ит зэман – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэтэми | ужьэхэщӏэтэми | жьэхэщӏэтэми | дыжьэхэщӏэтэми | фыжьэхэщӏэтэми | жьэхэщӏэ(хэ)тэми |
| ит зэман – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэмыщӏэтэми | ужьэхэмыщӏэтэми | жьэхэмыщӏэтэми | дыжьэхэмыщӏэтэми | фыжьэхэмыщӏэтэми | жьэхэмыщӏэ(хэ)тэми |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏатэми | ужьэхэщӏатэми | жьэхэщӏатэми | дыжьэхэщӏатэми | фыжьэхэщӏатэми | жьэхэщӏа(хэ)тэми |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман (перфект) – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэмыщӏатэми | ужьэхэмыщӏатэми | жьэхэмыщӏатэми | дыжьэхэмыщӏатэми | фыжьэхэмыщӏатэми | жьэхэмыщӏа(хэ)тэми |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект)– щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэгъатэми | ужьэхэщӏэгъатэми | жьэхэщӏэгъатэми | дыжьэхэщӏэгъатэми | фыжьэхэщӏэгъатэми | жьэхэщӏэгъа(хэ)тэми |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман (плюс квамперфект) – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэмыщӏэгъатэми | ужьэхэмыщӏэгъатэми | жьэхэмыщӏэгъатэми | дыжьэхэмыщӏэгъатэми | фыжьэхэмыщӏэгъатэми | жьэхэмыщӏэгъа(хэ)тэми |
| къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэнтэми | ужьэхэщӏэнтэми | жьэхэщӏэнтэми | дыжьэхэщӏэнтэми | фыжьэхэщӏэнтэми | жьэхэщӏэн(хэ)тэми |
| къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэмыщӏэнтэми | ужьэхэмыщӏэнтэми | жьэхэмыщӏэнтэми | дыжьэхэмыщӏэнтэми | фыжьэхэмыщӏэнтэми | жьэхэмыщӏэн(хэ)тэми |
| къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏэнутэми | ужьэхэщӏэнутэми | жьэхэщӏэнутэми | дыжьэхэщӏэнутэми | фыжьэхэщӏэнутэми | жьэхэщӏэну(хэ)тэми |
| къэкӀуэну гъэбелджыла зэман – щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэмыщӏэнутэми | ужьэхэмыщӏэнутэми | жьэхэмыщӏэнутэми | дыжьэхэмыщӏэнутэми | фыжьэхэмыщӏэнутэми | жьэхэмыщӏэну(хэ)тэми |
| гъэщӀэгъуэныгъэ наклоненэ | сэ | уэ | ар | дэ | фэ | ахэр |
|---|---|---|---|---|---|---|
| щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏаи | ужьэхэщӏаи | жьэхэщӏаи | дыжьэхэщӏаи | фыжьэхэщӏаи | жьэхэщӏаи |
| щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏакъыми | ужьэхэщӏакъыми | жьэхэщӏакъыми | дыжьэхэщӏакъыми | фыжьэхэщӏакъыми | жьэхэщӏакъыми |
| фӀэфӀыныгъэ наклоненэ | сэ | уэ | ар | дэ | фэ | ахэр |
|---|---|---|---|---|---|---|
| щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏащэрэт | ужьэхэщӏащэрэт | жьэхэщӏащэрэт | дыжьэхэщӏащэрэт | фыжьэхэщӏащэрэт | жьэхэщӏащэрэт |
| щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэмыщӏащэрэт | ужьэхэмыщӏащэрэт | жьэхэмыщӏащэрэт | дыжьэхэмыщӏащэрэт | фыжьэхэмыщӏащэрэт | жьэхэмыщӏащэрэт |
| шэч къытехьэныгъэ наклоненэ | сэ | уэ | ар | дэ | фэ | ахэр |
|---|---|---|---|---|---|---|
| гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла - щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏагъэнщ | ужьэхэщӏагъэнщ | жьэхэщӏагъэнщ | дыжьэхэщӏагъэнщ | фыжьэхэщӏагъэнщ | жьэхэщӏагъэнщ |
| гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла - щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏагъэнкъым | ужьэхэщӏагъэнкъым | жьэхэщӏагъэнкъым | дыжьэхэщӏагъэнкъым | фыжьэхэщӏагъэнкъым | жьэхэщӏагъэнкъым |
| гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла - щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏагъэнт | ужьэхэщӏагъэнт | жьэхэщӏагъэнт | дыжьэхэщӏагъэнт | фыжьэхэщӏагъэнт | жьэхэщӏагъэнт |
| гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла - щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏагъэнтэкъым | ужьэхэщӏагъэнтэкъым | жьэхэщӏагъэнтэкъым | дыжьэхэщӏагъэнтэкъым | фыжьэхэщӏагъэнтэкъым | жьэхэщӏагъэнтэкъым |
| гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏагъэн | ужьэхэщӏагъэн | жьэхэщӏагъэн | дыжьэхэщӏагъэн | фыжьэхэщӏагъэн | жьэхэщӏагъэн |
| гъэн-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏагъэнкъэ | ужьэхэщӏагъэнкъэ | жьэхэщӏагъэнкъэ | дыжьэхэщӏагъэнкъэ | фыжьэхэщӏагъэнкъэ | жьэхэщӏагъэнкъэ |
| гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏагъэнт | ужьэхэщӏагъэнт | жьэхэщӏагъэнт | дыжьэхэщӏагъэнт | фыжьэхэщӏагъэнт | жьэхэщӏагъэнт |
| гъэнт-кӀэ мыгъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏагъэнтэкъэ | ужьэхэщӏагъэнтэкъэ | жьэхэщӏагъэнтэкъэ | дыжьэхэщӏагъэнтэкъэ | фыжьэхэщӏагъэнтэкъэ | жьэхэщӏагъэнтэкъэ |
| гъэну-кӀэ гъэбелджыла - щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏагъэнущ | ужьэхэщӏагъэнущ | жьэхэщӏагъэнущ | дыжьэхэщӏагъэнущ | фыжьэхэщӏагъэнущ | жьэхэщӏагъэнущ |
| гъэну-кӀэ гъэбелджыла - щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏагъэнукъым | ужьэхэщӏагъэнукъым | жьэхэщӏагъэнукъым | дыжьэхэщӏагъэнукъым | фыжьэхэщӏагъэнукъым | жьэхэщӏагъэнукъым |
| гъэнут-кӀэ гъэбелджыла - щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏагъэнут | ужьэхэщӏагъэнут | жьэхэщӏагъэнут | дыжьэхэщӏагъэнут | фыжьэхэщӏагъэнут | жьэхэщӏагъэнут |
| гъэнут-кӀэ гъэбелджыла - щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏагъэнутэкъым | ужьэхэщӏагъэнутэкъым | жьэхэщӏагъэнутэкъым | дыжьэхэщӏагъэнутэкъым | фыжьэхэщӏагъэнутэкъым | жьэхэщӏагъэнутэкъым |
| гъэну-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏагъэну | ужьэхэщӏагъэну | жьэхэщӏагъэну | дыжьэхэщӏагъэну | фыжьэхэщӏагъэну | жьэхэщӏагъэну |
| гъэну-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏагъэнукъэ | ужьэхэщӏагъэнукъэ | жьэхэщӏагъэнукъэ | дыжьэхэщӏагъэнукъэ | фыжьэхэщӏагъэнукъэ | жьэхэщӏагъэнукъэ |
| гъэнут-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏагъэнут | ужьэхэщӏагъэнут | жьэхэщӏагъэнут | дыжьэхэщӏагъэнут | фыжьэхэщӏагъэнут | жьэхэщӏагъэнут |
| гъэнут-кӀэ гъэбелджыла зэрыупщӀэ - щымыӀэныгъэ: | сыжьэхэщӏагъэнутэкъэ | ужьэхэщӏагъэнутэкъэ | жьэхэщӏагъэнутэкъэ | дыжьэхэщӏагъэнутэкъэ | фыжьэхэщӏагъэнутэкъэ | жьэхэщӏагъэнутэкъэ |
| Причастиехэр | сэ | уэ | ар | дэ | фэ | ахэр |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Зылэжь (субъектнэ) причастие | ||||||
| ит зэман - щыӀэныгъэ | сыжьэхэщӏэ | ужьэхэщӏэ | жьэхэщӏэ | дыжьэхэщӏэ | фыжьэхэщӏэ | жьэхэщӏэ(хэ) |
| ит зэман - щымыӀэныгъэ | сыжьэхэмыщӏэ | ужьэхэмыщӏэ | жьэхэмыщӏэ | дыжьэхэмыщӏэ | фыжьэхэмыщӏэ | жьэхэмыщӏэ(хэ) |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ | сыжьэхэщӏа | ужьэхэщӏа | жьэхэщӏа | дыжьэхэщӏа | фыжьэхэщӏа | жьэхэщӏа(хэ) |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ | сыжьэхэмыщӏа | ужьэхэмыщӏа | жьэхэмыщӏа | дыжьэхэмыщӏа | фыжьэхэмыщӏа | жьэхэмыщӏа(хэ) |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ | сыжьэхэщӏэгъа | ужьэхэщӏэгъа | жьэхэщӏэгъа | дыжьэхэщӏэгъа | фыжьэхэщӏэгъа | жьэхэщӏэгъа(хэ) |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ | сыжьэхэмыщӏэгъа | ужьэхэмыщӏэгъа | жьэхэмыщӏэгъа | дыжьэхэмыщӏэгъа | фыжьэхэмыщӏэгъа | жьэхэмыщӏэгъа(хэ) |
| къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ | сыжьэхэщӏэн | ужьэхэщӏэн | жьэхэщӏэн | дыжьэхэщӏэн | фыжьэхэщӏэн | жьэхэщӏэн(хэ) |
| къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ | сыжьэхэмыщӏэн | ужьэхэмыщӏэн | жьэхэмыщӏэн | дыжьэхэмыщӏэн | фыжьэхэмыщӏэн | жьэхэмыщӏэн(хэ) |
| къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ | сыжьэхэщӏэну | ужьэхэщӏэну | жьэхэщӏэну | дыжьэхэщӏэну | фыжьэхэщӏэну | жьэхэщӏэну(хэ) |
| къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ | сыжьэхэмыщӏэну | ужьэхэмыщӏэну | жьэхэмыщӏэну | дыжьэхэмыщӏэну | фыжьэхэмыщӏэну | жьэхэмыщӏэну(хэ) |
| Лэжьыгъэм и къэхъукӀэр зыгъэбелджылы причастие | ||||||
| ит зэман - щыӀэныгъэ | сызэрыжьэхэщӏэ | узэрыжьэхэщӏэ | зэрыжьэхэщӏэ | дызэрыжьэхэщӏэ | фызэрыжьэхэщӏэ | зэрыжьэхэщӏэ(хэ) |
| ит зэман - щымыӀэныгъэ | сызэрыжьэхэмыщӏэ | узэрыжьэхэмыщӏэ | зэрыжьэхэмыщӏэ | дызэрыжьэхэмыщӏэ | фызэрыжьэхэмыщӏэ | мызэрыжьэхэщӏэ(хэ) |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ | сызэрыжьэхэщӏа | узэрыжьэхэщӏа | зэрыжьэхэщӏа | дызэрыжьэхэщӏа | фызэрыжьэхэщӏа | зэрыжьэхэщӏа(хэ) |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ | сызэрыжьэхэмыщӏа | узэрыжьэхэмыщӏа | зэрыжьэхэмыщӏа | дызэрыжьэхэмыщӏа | фызэрыжьэхэмыщӏа | зэрыжьэхэмыщӏа(хэ) |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ | сызэрыжьэхэщӏэгъа | узэрыжьэхэщӏэгъа | зэрыжьэхэщӏэгъа | дызэрыжьэхэщӏэгъа | фызэрыжьэхэщӏэгъа | зэрыжьэхэщӏэгъа(хэ) |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ | сызэрыжьэхэмыщӏэгъа | узэрыжьэхэмыщӏэгъа | зэрыжьэхэмыщӏэгъа | дызэрыжьэхэмыщӏэгъа | фызэрыжьэхэмыщӏэгъа | зэрыжьэхэмыщӏэгъа(хэ) |
| къэкӀуэну мыгъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ | сызэрыжьэхэщӏэн | узэрыжьэхэщӏэн | зэрыжьэхэщӏэн | дызэрыжьэхэщӏэн | фызэрыжьэхэщӏэн | зэрыжьэхэщӏэн(хэ) |
| къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ | сызэрыжьэхэмыщӏэн | узэрыжьэхэмыщӏэн | зэрыжьэхэмыщӏэн | дызэрыжьэхэмыщӏэн | фызэрыжьэхэмыщӏэн | зэрыжьэхэмыщӏэн(хэ) |
| къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щыӀэныгъэ | сызэрыжьэхэщӏэну | узэрыжьэхэщӏэну | зэрыжьэхэщӏэну | дызэрыжьэхэщӏэну | фызэрыжьэхэщӏэну | зэрыжьэхэщӏэну(хэ) |
| къэкӀуэну гъэбелджыла зэман - щымыӀэныгъэ | сызэрыжьэхэмыщӏэну | узэрыжьэхэмыщӏэну | зэрыжьэхэмыщӏэну | дызэрыжьэхэмыщӏэну | фызэрыжьэхэмыщӏэну | зэрыжьэхэмыщӏэну(хэ) |
| Зэман/щӀыпӀэ зыгъэбелджылы причастие | ||||||
| ит зэман - щыӀэныгъэ | сыщыжьэхэщӏэ | ущыжьэхэщӏэ | щыжьэхэщӏэ | дыщыжьэхэщӏэ | фыщыжьэхэщӏэ | щыжьэхэщӏэ(хэ) |
| ит зэман - щымыӀэныгъэ | сыщыжьэхэмыщӏэ | ущыжьэхэмыщӏэ | щыжьэхэмыщӏэ | дыщыжьэхэмыщӏэ | фыщыжьэхэмыщӏэ | щыжьэхэмыщӏэ(хэ) |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ | сыщыжьэхэщӏа | ущыжьэхэщӏа | щыжьэхэщӏа | дыщыжьэхэщӏа | фыщыжьэхэщӏа | щыжьэхэщӏа(хэ) |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ | сыщыжьэхэмыщӏа | ущыжьэхэмыщӏа | щыжьэхэмыщӏа | дыщыжьэхэмыщӏа | фыщыжьэхэмыщӏа | щыжьэхэмыщӏа(хэ) |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ | сыщыжьэхэщӏэгъа | ущыжьэхэщӏэгъа | щыжьэхэщӏэгъа | дыщыжьэхэщӏэгъа | фыщыжьэхэщӏэгъа | щыжьэхэщӏэгъа(хэ) |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ | сыщыжьэхэмыщӏэгъа | ущыжьэхэмыщӏэгъа | щыжьэхэмыщӏэгъа | дыщыжьэхэмыщӏэгъа | фыщыжьэхэмыщӏэгъа | щыжьэхэмыщӏэгъа(хэ) |
| къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ | сыщыжьэхэщӏэн | ущыжьэхэщӏэн | щыжьэхэщӏэн | дыщыжьэхэщӏэн | фыщыжьэхэщӏэн | щыжьэхэщӏэн(хэ) |
| къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ | сыщыжьэхэмыщӏэн | ущыжьэхэмыщӏэн | щыжьэхэмыщӏэн | дыщыжьэхэмыщӏэн | фыщыжьэхэмыщӏэн | щыжьэхэмыщӏэн(хэ) |
| къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ | сыщыжьэхэщӏэну | ущыжьэхэщӏэну | щыжьэхэщӏэну | дыщыжьэхэщӏэну | фыщыжьэхэщӏэну | щыжьэхэщӏэну(хэ) |
| къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ | сыщыжьэхэмыщӏэну | ущыжьэхэмыщӏэну | щыжьэхэмыщӏэну | дыщыжьэхэмыщӏэну | фыщыжьэхэмыщӏэну | щыжьэхэмыщӏэну(хэ) |
| ЩӀыпӀэ зыгъэбелджылы причастие | ||||||
| ит зэман - щыӀэныгъэ | сыздыжьэхэщӏэ | уздыжьэхэщӏэ | здыжьэхэщӏэ | дыздыжьэхэщӏэ | фыздыжьэхэщӏэ | здыжьэхэщӏэ(хэ) |
| ит зэман - щымыӀэныгъэ | сыздыжьэхэмыщӏэ | уздыжьэхэмыщӏэ | здыжьэхэмыщӏэ | дыздыжьэхэмыщӏэ | фыздыжьэхэмыщӏэ | здыжьэхэмыщӏэ(хэ) |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ | сыздыжьэхэщӏа | уздыжьэхэщӏа | здыжьэхэщӏа | дыздыжьэхэщӏа | фыздыжьэхэщӏа | здыжьэхэщӏа(хэ) |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ | сыздыжьэхэмыщӏа | уздыжьэхэмыщӏа | здыжьэхэмыщӏа | дыздыжьэхэмыщӏа | фыздыжьэхэмыщӏа | здыжьэхэмыщӏа(хэ) |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ | сыздыжьэхэщӏэгъа | уздыжьэхэщӏэгъа | здыжьэхэщӏэгъа | дыздыжьэхэщӏэгъа | фыздыжьэхэщӏэгъа | здыжьэхэщӏэгъа(хэ) |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ | сыздыжьэхэмыщӏэгъа | уздыжьэхэмыщӏэгъа | здыжьэхэмыщӏэгъа | дыздыжьэхэмыщӏэгъа | фыздыжьэхэмыщӏэгъа | здыжьэхэмыщӏэгъа(хэ) |
| къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ | сыздыжьэхэщӏэн | уздыжьэхэщӏэн | здыжьэхэщӏэн | дыздыжьэхэщӏэн | фыздыжьэхэщӏэн | здыжьэхэщӏэн(хэ) |
| къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ | сыздыжьэхэмыщӏэн | уздыжьэхэмыщӏэн | здыжьэхэмыщӏэн | дыздыжьэхэмыщӏэн | фыздыжьэхэмыщӏэн | здыжьэхэмыщӏэн(хэ) |
| къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ | сыздыжьэхэщӏэну | уздыжьэхэщӏэну | здыжьэхэщӏэну | дыздыжьэхэщӏэну | фыздыжьэхэщӏэну | здыжьэхэщӏэну(хэ) |
| къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ | сыздыжьэхэмыщӏэну | уздыжьэхэмыщӏэну | здыжьэхэмыщӏэну | дыздыжьэхэмыщӏэну | фыздыжьэхэмыщӏэну | здыжьэхэмыщӏэну(хэ) |
| Щхьэусыгъуэ, мурад зыгъэбелджылы причастие | ||||||
| ит зэман - щыӀэныгъэ | сыщӀыжьэхэщӏэ | ущӀыжьэхэщӏэ | щӀыжьэхэщӏэ | дыщӀыжьэхэщӏэ | фыщӀыжьэхэщӏэ | щӀыжьэхэщӏэ(хэ) |
| ит зэман - щымыӀэныгъэ | сыщӀыжьэхэмыщӏэ | ущӀыжьэхэмыщӏэ | щӀыжьэхэмыщӏэ | дыщӀыжьэхэмыщӏэ | фыщӀыжьэхэмыщӏэ | щӀыжьэхэмыщӏэ(хэ) |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ | сыщӀыжьэхэщӏа | ущӀыжьэхэщӏа | щӀыжьэхэщӏа | дыщӀыжьэхэщӏа | фыщӀыжьэхэщӏа | щӀыжьэхэщӏа(хэ) |
| блэкӀа зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ | сыщӀыжьэхэмыщӏа | ущӀыжьэхэмыщӏа | щӀыжьэхэмыщӏа | дыщӀыжьэхэмыщӏа | фыщӀыжьэхэмыщӏа | щӀыжьэхэмыщӏа(хэ) |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щыӀэныгъэ | сыщӀыжьэхэщӏэгъа | ущӀыжьэхэщӏэгъа | щӀыжьэхэщӏэгъа | дыщӀыжьэхэщӏэгъа | фыщӀыжьэхэщӏэгъа | щӀыжьэхэщӏэгъа(хэ) |
| блэкӀа жыжьэ зэфӀэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ | сыщӀыжьэхэмыщӏэгъа | ущӀыжьэхэмыщӏэгъа | щӀыжьэхэмыщӏэгъа | дыщӀыжьэхэмыщӏэгъа | фыщӀыжьэхэмыщӏэгъа | щӀыжьэхэмыщӏэгъа(хэ) |
| къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ | сыщӀыжьэхэщӏэн | ущӀыжьэхэщӏэн | щӀыжьэхэщӏэн | дыщӀыжьэхэщӏэн | фыщӀыжьэхэщӏэн | щӀыжьэхэщӏэн(хэ) |
| къэкӀуэну мыгъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ | сыщӀыжьэхэмыщӏэн | ущӀыжьэхэмыщӏэн | щӀыжьэхэмыщӏэн | дыщӀыжьэхэмыщӏэн | фыщӀыжьэхэмыщӏэн | щӀыжьэхэмыщӏэн(хэ) |
| къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щыӀэныгъэ | сыщӀыжьэхэщӏэну | ущӀыжьэхэщӏэну | щӀыжьэхэщӏэну | дыщӀыжьэхэщӏэну | фыщӀыжьэхэщӏэну | щӀыжьэхэщӏэну(хэ) |
| къэкӀуэну гъэбелджылы зэман - щымыӀэныгъэ | сыщӀыжьэхэмыщӏэну | ущӀыжьэхэмыщӏэну | щӀыжьэхэмыщӏэну | дыщӀыжьэхэмыщӏэну | фыщӀыжьэхэмыщӏэну | щӀыжьэхэмыщӏэну(хэ) |
| Деепричастиехэр | сэ | уэ | ар | дэ | фэ | ахэр |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ит зэман - щыӀэныгъэ | сыжьэхэщӏэу | ужьэхэщӏэу | жьэхэщӏэу | дыжьэхэщӏэу | фыжьэхэщӏэу | жьэхэщӏэ(хэ)у |
| ит зэман - щымыӀэныгъэ | сыжьэхэмыщӏэу | ужьэхэмыщӏэу | жьэхэмыщӏэу | дыжьэхэмыщӏэу | фыжьэхэмыщӏэу | жьэхэмыщӏэ(хэ)у |
| блэкӀа зэман - щыӀэныгъэ | сыжьэхэщӏауэ | ужьэхэщӏауэ | жьэхэщӏауэ | дыжьэхэщӏауэ | фыжьэхэщӏауэ | жьэхэщӏауэ / жьэхэщӏа(хэ)у |
| блэкӀа зэман - щымыӀэныгъэ | сыжьэхэмыщӏауэ | ужьэхэмыщӏауэ | жьэхэмыщӏауэ | дыжьэхэмыщӏауэ | фыжьэхэмыщӏауэ | жьэхэмыщӏауэ(хэ) / жьэхэмыщӏа(хэ)у |
| жрэ-кӀэ деепричастие - щыӀэныгъэ | сыжьэхэщӏэурэ | ужьэхэщӏэурэ | жьэхэщӏэурэ | дыжьэхэщӏэурэ | фыжьэхэщӏэурэ | жьэхэщӏэ(хэ)урэ |
| жрэ-кӀэ деепричастие - щымыӀэныгъэ | сыжьэхэмыщӏэурэ | ужьэхэмыщӏэурэ | жьэхэмыщӏэурэ | дыжьэхэмыщӏэурэ | фыжьэхэмыщӏэурэ | жьэхэмыщӏэ(хэ)урэ |
|
Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ -- ит зэман щыӀэныгъэ фащэ |
Щӏыпӏэ префиксым и дополненэ |
|||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| сэ | уэ | абы | дэ | фэ | абыхэм | |
| Подлежащэ | ||||||
| сэ | -- | сыбжьэхощӏэ | сыжьэхощӏэ | -- | сывжьэхощӏэ | сажьэхощӏэ |
| уэ | узжьэхощӏэ | -- | ужьэхощӏэ | уджьэхощӏэ | -- | уажьэхощӏэ |
| ар | зжьэхощӏэ | бжьэхощӏэ | жьэхощӏэ | джьэхощӏэ | вжьэхощӏэ | яжьэхощӏэ |
| дэ | -- | дыбжьэхощӏэ | дыжьэхощӏэ | -- | дывжьэхощӏэ | дажьэхощӏэ |
| фэ | фызжьэхощӏэ | -- | фыжьэхощӏэ | фыджьэхощӏэ | -- | фажьэхощӏэ |
| ахэр | зжьэхощӏэ(хэ) | бжьэхощӏэ(хэ) | жьэхощӏэ(хэ) | джьэхощӏэ(хэ) | вжьэхощӏэ(хэ) | яжьэхощӏэ(хэ) |
| -э-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр | ||||
|---|---|---|---|---|
| Закъуэ бжьыгъэ | Куэд бжьыгъэ | |||
| Мыбелджылы | Белджылы | Мыбелджылы | Белджылы | |
| Именительнэ: | [щӏ]э | [щӏ]эр | -- | [щӏ]эхэр |
| Эргативнэ: | [щӏ]э | [щӏ]эм | -- | [щӏ]эхэм |
| Послеложнэ: | [щӏ]экӀэ | [щӏ]эмкӀэ | [щӏ]эхэкӀэ | [щӏ]эхэмкӀэ |
| Обстоятельственнэ: | [щӏ]эуэ | [щӏ]эрауэ | [щӏ]эхэу | [щӏ]эхэрауэ |
| -а-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр | ||||
|---|---|---|---|---|
| Закъуэ бжьыгъэ | Куэд бжьыгъэ | |||
| Мыбелджылы | Белджылы | Мыбелджылы | Белджылы | |
| Именительнэ: | [щӏ]а | [щӏ]ар | -- | [щӏ]ахэр |
| Эргативнэ: | [щӏ]а | [щӏ]ам | -- | [щӏ]ахэм |
| Послеложнэ: | [щӏ]акӀэ | [щӏ]амкӀэ | [щӏ]ахэкӀэ | [щӏ]ахэмкӀэ |
| Обстоятельственнэ: | [щӏ]ауэ | [щӏ]арауэ | [щӏ]ахэу | [щӏ]ахэрауэ |
| -эн-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр | ||||
|---|---|---|---|---|
| Закъуэ бжьыгъэ | Куэд бжьыгъэ | |||
| Мыбелджылы | Белджылы | Мыбелджылы | Белджылы | |
| Именительнэ: | [щӏ]эн | [щӏ]эныр | -- | [щӏ]энхэр |
| Эргативнэ: | [щӏ]эн | [щӏ]эным | -- | [щӏ]энхэм |
| Послеложнэ: | [щӏ]энкӀэ | [щӏ]энымкӀэ | [щӏ]энхэкӀэ | [щӏ]энхэмкӀэ |
| 'Обстоятельственнэ: | [щӏ]эну | [щӏ]энырауэ | [щӏ]энхэу | [щӏ]энхэрауэ |
| -эну-кӀэ цӀэ склоненэм и фащэхэр | ||||
|---|---|---|---|---|
| Закъуэ бжьыгъэ | Куэд бжьыгъэ | |||
| Мыбелджылы | Белджылы | Мыбелджылы | Белджылы | |
| Именительнэ: | [щӏ]эну | [щӏ]энур | -- | [щӏ]энухэр |
| Эргативнэ: | [щӏ]эну | [щӏ]энум | -- | [щӏ]энухэм |
| Послеложнэ: | [щӏ]энукӀэ | [щӏ]энумкӀэ | [щӏ]энухэкӀэ | [щӏ]энухэмкӀэ |
| Обстоятельственнэ: | [щӏ]энууэ | [щӏ]энурауэ | [щӏ]энухэу | [щӏ]энухэрауэ |
МЫХЬЭНЭ
- ЕщӀу, зыгуэр зыгуэрым жьэхэхуэн.
ЩАПХЪЭХЭР
ПСАЛЪЭ ЗЭПХАХЭР
- Жыгыр ищӀыкӀри блынджабэм жьэхэщӀащ.
НЭГЪУЭЩӀЫБЗЭКӀЭ ЗЭДЗЭКӀАХЭР
ИНДЖЫЛЫБЗЭ
- жьэхэщӏэн: lean against sb or sth
- Жыгыр ищӀыкӀри блынджабэм жьэхэщӀащ:
УРЫСЫБЗЭ
- жьэхэщӏэн: прислониться к кому-чему-л.
- Жыгыр ищӀыкӀри блынджабэм жьэхэщӀащ:
БИБЛИОГРАФИЕ
- Апажэ М. Л., КӀуэкӀуэ Ж. Н. Адыгэ-урыс псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2008.
- БищӀо Б. Ч. Адыгэбзэм и псалъэгъэнахуэ. Налшык: «Эльбрус», 2015.
- БищӀо Б. Ч., Къумыкъу Д. М., ТӀымыжь Хь. Т. ЕджапӀэхэм папщӀэ урыс-адыгэ псалъалъэ. Налшык: «Эльбрус», 2013.
- Джаурджий Хь. З., Сыкъун Хь. Хь. Урыс-адыгэ школ псалъалъэ. Налшык: «Нарт», 1991.
- Къэбэрдей АССР-м и министрхэм я советым деж щыӀэ Къэбэрдей научно-исследовательскэ институт. Къардэн Б. М., БищӀэу А. Т. Урыс-къэбэрдей-шэрджэс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1955
- Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и министрхэм я советым и деж щыӀэ Къэбэрдей-балъкъэр научно-исследовательскэ институт. Апажэ М. Л., Багъ Н. А., Багъ П. М., Балъкъэр Б. Хь, КӀуэкӀуэ Ж. Н., ЖьэкӀэмыхъу Хь. Хь., Урыс Хь. Щ. Къэбэрдей-урыс словарь. Москва; Иностраннэ, национальнэ словархэр щытырадзэ государственнэ тхылъ тедзапӀэ, 1957
- Россием щӀэныгъэхэмкӀэ и академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щӀэныгъэ центрым гуманитарнэ къухутэныгъэхэмкӀэ и институт. Адыгэбзэ псалъалъэ. Москва: «Дигора», 1999.
- Табухов Х. К. Толковый русско-кабардино-черкесский словарь. Нальчик: Издательлский центр «Эль-Фа», 2006.
- Шэрджэс Алий. Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр. Адыгэ псалъэгъэнахуэм щӀыгъужыпхъэхэр. Налшык: Изд. КБИГИ, 2009.