علی بن ابیطالب شیعه موسلمانلارینین بیرینجی ایمامی و سوننی موسلمانلارینین دؤردونجو خلیفهسیدیر. اونون آتاسی ابوطالب، نئچه ایل حضرت محمد (ص)دان موحافیظه ائتمیشدی. خصوصاً شیعه قایناقلری باشدا اوْلماقلا ایسلامی قایناقلره گؤره علی کعبهده دۆنیایا گلن یگانه شخصدیر. علی محمددن سوْنرا مدینهیه کؤچموشدور. اوْرادا علی محمدین قیزی فاطمه الزهرا ایله عائله حیاتی قۇرموشدور. ۶۶۱-جی ایلده کوفه مسجیدینده سوی-قصد نتیجهسینده اؤلدورولموشدور. ایسلام مدنیتینده علینین اؤزونمخصوس یئری واردیر. بئله کی، اوْ ایسلامدا مودریکلیک، دوروستلوک، ایگیدلیک، حؤرمت و ... رمزیدیر. خصوصاً تصوفده علی تفسیر، فیقه و دینی فیکیر ساحهلرینده ان یۆکسک شخص حساب اوْلونور و اوْ محمدین نسلینین داوامچیسی کیمی قبول ائدیلیر.
سؤز
edit
آ اَ ائ اوْ اؤ اۇ اۆ ایٛ ای ب پ ت ث ج چ ح خ د ذ ر ز ژ س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ک گ ل م ن و ه ی |
آ ، اَ
edit- آیاقلار باش اولاندا، باشلار آیاق آلتیندا قالار.[1]
- آدام یانیندا بیرینه نصیحت ائتمک اونو دانلاماقدیر.
- آبیرلی اولماغین اَن اوجاسی اینسانین اوزو-اوزوندن اوُتانماسیدیر.
- آخماقلا یاخین یولداش اولما. اوز ائتدیینی سَنه گوزل گوستَرَر(گورسَدَر)، سنی ده اوزونه بَنزَتمَک ایستَر.
- اَدب اینسانین کمالیدیر.
- اصیل نجابتین اولچوسو اَدبدیر.
- اَن پیس یوخسوللوق آخماقلیقدیر.[2]
- Ayaqlar baş olanda, başlar ayaq altında qalar.
- Adam yanında birinə nəsihət etmək - onu danlamaqdır.
- Ağıldan faydalı dövlət, özünü bəyənməkdən qorxunc yalnızlıq, tədbir kimi ağıl, təqva kimi kərəm, gözəl xasiyyət kimi yaxın dost, ədəb kimi miras, qabiliyyət kimi başçı, yaxşı işlər görmək kimi alış-veriş, savab kimi iş, şübhəli şeylərdə durub çəkinmək kimi saqınmaq, haramdan özünü gözləmək kimi zahidlik, düşünmək kimi bilgi, vacibatı yerinə yetirmək kimi ibadət, utanmaq və səbr etmək kimi iman, könül mütiliyi kimi əsil-nəcabət, bilgi kimi ucalıq, helm kimi üstünlük, danışmaq kimi arxa yoxdur.
- Ağıllı insanlar mallarını canlarına sipər edərlər, ağılsızlar canlarını mallarına.
- Ağıllı könlünə danışar, doğru bildiyini söylər, axmaq dilinə gələni söylər, düşünməz ki, bu nə məna daşıyır.
- Ağıllı kimsənin dili ürəyinin dalında olar. Yəni ağıllı adam qabaqca sözünün yaxşı və pisini fikirləşib sonra danışar.
- Axmaq kimsənin qəlbi dilinin dalında olur. Yəni axmaq adam qabaqca danışıb, sonra fikirləşir.
- Alimin xətası dəryada sınıq gəmiyə bənzər, həm özü qərq olar, həm də gəmıidəkilər.
- Allah o kişiyə rəhmət etsin ki, hökmü eşidər, eşidib seçər, doğru yola çağırılarsa, yaxınlaşar, bir başçının kəmərindən yapışıb canını qurtarar və Rəbbinin əmrini gözlər, Ona qarşı günah işlətməkdən qorxar, özü doğru və yaxşı işlərə qurşanar, aza qane olub gərəksiz şeylərdən çəkinər. Oxu atıb hədəfi vurar, əvəzini əldə edər. Öz arzusuna qarşı durmağı bacarar; səbr edər; çəkinməyi ölüm günü üçün hazırlar; açıq və bəlli yola at sürər; açıq-aydın dəlilə inanar; fürsəti qənimət bilər; əcələ hazırlanar; qulluğunu özü üçün az hesab edər.
- Allahın elə bəndələri vardır ki, Allah onları bəndələrin faydalarına xidmət etməklə nemətləndirmişdir. Onların əllərinə nemətlər vermişdir. Onlar da o nemətləri bəndələrə ehsan edərlər. Lakin ehsan etməsələr, o nemətləri onlardan alıb başqalarına verər.
- Allahın sənə verdiyi nemətləri itirmə; Onun verdiyi nemətlərin əsəri səndə görünməlidir.
- Az elmi olub bildiyinə əməl edən, çox elmi olub əməl etməyəndən xeyirlidir.
- Ədavət qəlb üçün böyük yükdür. Yəni düşmənçilik ürəyi bütün işlərdən geri qoyar.
- Əxlaqsız adamın şərəfi olmaz.
- Əgər elm ümidlə olsaydı, dünyadakı bütün insanlar alim olardı.
- Əldən getməyincə dəyərini anlaya bilməyəcəyimiz iki şey var: sağlamlıq və gənclik.
- Ən aciz şəxs insanlar arasında dostu olmayandır; onlardan daha acizi isə dostu olub onu itirənlərdir.
- Ən axmaq insan özünü hamıdan ağıllı biləndir.
- Ən gözəl ədəb - əxlaq, ən şiddətli yoxsulluq - axmaqhq, ən vəhşi vəhşət - özünü bəyənmək, ən zəngin dövlət isə - elm və ağıldır.
- Ən xoşbəxt insan ötəri ləzzətləri əbədi ləzzətlərə görə tərk edəndir.
- Ən nadan insan odur ki, bir yaltaq ona gözəl təriflər söyləyərək pisi yaxşı və xeyirxah düşmən kimi qələmə verən zaman onun sözlərinə aldana.
- Ən üstün iş Allah naminə görülən işdir.
ائ ، ایٛ ، ای
edit- Elm dünyanın ən zəngin xəzinələrindən qiymətli olduğu halda, havayi satılır və havayı alınır.
- Elm insanı pislikdən qoruyar.
- Elm tükənməyən bir xəzinədir; ağıl əksilməyən, köhnəlməyən bir libas. [3]
- Elmlə dirilən ölməz.
- Elmli gənc nadan ağsaqqaldan xeyirlidir.
- [[|Wq/azb/Ehtiyac|Ehtiyac]] bacarıqlı adamı da öz əqidəsindən döndərər və heç kəs onun sözlərinə inanmaz.
- Ey dünyanı pisləyən, qınayan, sonra da onun aldanışlarına qapılan, baş tutmayacaq işlərinə aldanan, sonra yenə də onu qınamağa başlayan! Dünyaya aldanan sən deyilmisən ki, indi onu yamanlayırsan? Dünyada günah işləyən sənsən, yoxsa odur? Dünya nə vaxt sənin yolunu azdırdı, nə vaxt səni aldatdı? Bədənləri çürüyüb dağılmış ata-babalarınlamı aldatdı səni, yoxsa torpaq altında yatan analarının məzarlarıylamı tovlatdı səni? Onlar xəstələnəndə nə qədər xidmət etdin onlara, sağalmaları üçün nə qədər çalışdın, şəfa tapmalarına arzu etdin, həkim çağırdın, çarə dilədin. Amma bu zəhmətlərin heç birinə fayda vermədi, arzuların baş tutmadı, gücünlə, qüvvətinlə onları ölümün əlindən ala bilmədin. Getdilər. Dünya onların halıyla örnək göstərdi sənə, məzarlarıyla məzarını xatırlatdı sənə.
- Ey insanlar! Adəmdən nə bir qul törənibŞ nə də bir kəniz. Bütün insanlar azaddır.
- Ey Kumeyl, könüllər qablara bənzər; ən xeyirli qab isə içindəkini ən yaxşı qoruyandır. Məndən eşitdiyin sözü yadında saxla. Insanlar üç qismdir: Rəbbə mənsub olan alim, qurtuluş yolunda elm axtaran və adəti pislik olanlar; hər çağıran şəxsə bilmədən uyanlar, hər yelə qapılıb gedən kişilərdir. Onlar nə elm işığıyla işıqlanmışlar, nə də qüvvətli bir müdafiəyə söykənmişlər.
- Ey Kumeyl, elm maldan xeyirlidir; elm səni qoruyar, sən isə malı qoruyursan. Mal verməklə azalar, elm isə öyrətməklə çoxalar.
- Ey Ziyad oğlu Kumeyl, bilik əldə etməyin yolu adətən dindir ki, Allaha onunla yol tapmaq olar. Insan taəti onunla əldə edər; ölümündən sonra da xeyir və yaxşılıqda yad olunar. Elm hakimdir, mal isə hökm altında olandır, məğlubdur.
- Ey oğul, axmaqlarla yoldaşlıq etməkdən çəkin, çünki axmaq sənə yaxşılıq etmək istəsə də, sənə ondan ancaq zərər yetişər.
- İbrət alınacaq şeylər çox, ibrət alanlar isə az.
- İki şey var ki, itirilməmiş qədri bilinməz: Gənclik və dinclik.
- İman əhlinin hər gün üç işi vardır: Bir zaman Rəbbi ilə razü niyaz edər, Ona qulluq göstərər; bir zaman dolanışığı üçün çalışar; bir zamanı da var ki, halal və gözəl ləzzətlərlə zövqlənər. Ağıllı adam üç şey üçün səfər edər: Güzəranını qaydaya salmaq, axirətini əldə etmək, yaxud da haram olmayan zövq və ləzzət əldə etmək.
- İman əhlinin üzündə təbəssüm, qəlbində hüzn vardır. Onun könlü hər şeydən geniş, nəfsi hər şeydən azdır. Təkəbbürə nifrət edər, şöhrətə düşməndir, qəm-qüssəsi çox, düşüncəsi isə dərindir. Çox zaman susar; vaxtı yoxdur. Çox şükr edər, çox səbrlidir. Daim düşüncəlidir; ehtiyacı olanı görərkən öz ehtiyacını belə unudar. Xasiyyəti gözəl, rəftarı xoş və yumşaqdır. Şərəf və din baxımından sərtdir, xasiyyət baxımından qul kimidir.
- İnsanı vaxtından əvvəl qocaldan bir şey varsa, o da tənbəllikdir.
- İnsanın fikir və düşüncəsi onun təcrübəsi qədərdir.
- İnsanlar bilmədikləri şeylərə düşməndir.
- İnsanlar iki bölükdür: bir bölüyü şəriətə uyar, o biri bölüyü bidətə sapar. Bu ikinci bölüyün, nöqsan sifətlərdən münəzzəh olan Allahdan nə bir dəlili var, nə bir işığı. Nöqsan sifətlərdən münəzzəh olan Allah heç kimə Qurana bənzər başqa bir şeylə öyüd verməz; çünki Quran *Allahın möhkəm ipidir, əmin səbəbidir; ürəklərin baharı ondadır; biliklərin qaynaqları ondadır; könülə ondan başqa bir şey cila verməz; ondan başqa bir şey könlü parlada bilməz. Bununla bərabər, yenə də ondan öyüd alanlar ona uyub yol tutanlardır; unudanlar, qəflətə qapılanlar yollarda qalanlardır.
- İnsanların çəkdiyi hər nəfəs əcələ doğru atdığı addımdır.
- İnsanların öz ata-babalarından zəmanələrinə daha artıq oxşarlıqları var.[4]
- İnsanlarla yaxşı davranın ki, bir vaxt dünyadan köç etsəniz, yaxşı sifətlərinizi yada salıb sizin üçün ağlasınlar.
- İnsanlarla elə rəftar edin ki, düşməniniz belə ölümünüzə ağlasın.
- İnsanpərvərlik odur ki, insan özündən həya etsin.
اوْ ، اؤ ، اۇ ، اۆ
editب ، پ
editت ، ث
editج ، چ
editح ، خ
editد ، ذ
edit- Dərd və qəm qocalığın yarısıdır.
- Dil insanı ölçmək üçün vasitədir. Danışın ki, tanınasınız. Çünki insan öz dilinin altında gizlənmişdir.
- Doğrudan da, dünya ağıllılar yanında kölgəyə bənzər: bir də baxırsan, uzanır deyərkən, qısalmağa başlar. Bir də görürsən, uzanır deyərkən yoxa çıxar.
- Doğrudan da var-dövlət və övlad dünya əkinidir, dünya qazancıdır. Yaxşı əməllər isə axirət əkini, axirət qazancıdır. Allah bəzi insanlara hər ikisini verir.
- Dostlar müxtəlif bədənlırdı bir ruhdurlar.
- Dünya elə bir yurddur ki, xaraba qalması, yox olması, əhlinin isə onu atıb getməsi, köçüb itməsi labüddür. Çox şirindir, təravətlidir, amma istəyəndən tez qaçıb gedər. Bəsirət gözüylə ona baxan varlığından şübhəyə düşər. Ən gözəl, ən xeyirli bir azuqəylə köçüb gedin oradan. Kifayət edəcək şeydən artığını istəməyin, sizi aparacaq şeydən artığını diləməyin ondan.
- Dünya sənin kölgənə bənzər: sən dayansan, o da dayanar, əgər dalınca getsən, səndən uzaqlaşar.
ر ، ز ، ژ
editس ، ش
edit- ساغلیق نعمتلرین اَن یاخشیسیدیر.
- سوزی یازماق ایله اسارتَ توتون.
- سوزلرین اَن پیسی یالاندیر.
- Sanki ölüm bizim üçün yox, başqaları üçün yazılmışdır. Sanki gördüyümüz bu ölülər elə bir yerə gedirlər ki, tezliklə dönüb qayıdacaqlar. Onları qəbirlərə qoyuruq; miraslarını yeyirik. Bütün öyüdləri unutmuşuq, hər bir bəlanı arxaya atmışıq. Bizi kökümüzdən qoparacaq bəlalara göz yummuşuq. Xoş o şəxsin halına ki, təkəbbürdən uzaqdır, qazancını tər-təmiz bir hala gətirmişdir, xasiyyətini gözəlləşdirmişdir, var-dövlətinin artığını yoxsullara paylamışdır, bihudə sözlər danışmaqdan uzaqdır, şərini insanlardan uzaqlaşdırır; sünnət ona ağır gəlmir, bidətə mənsub deyildir.
- Savaşda birisini savaşmağa çağırma; fəqət səni çağıran olsa get; çünki savaşa çağıran asidir, asininsə ölməsi gərəkdir. Üzün suyu (abır) donmuş vəziyyətdədir. Ancaq bir şey istəyən kimi əriyər və damla-damla süzülər. Üzünün suyunu kimə tökdüyünə diqqət et.
- Səxavət-istənilmədən ehsan etməkdir. Istəniləndən sonra edilən ehsan isə utanqaclıqdandır və çox pisdir.
- Sənə pislik edənə özünü ona sevdirməyin qədər böyük bir cəza verə bilməzsən.
- Sənət tükənməyən xəzinədir.
- Simic dövlətli, səxavətli dilənçidən də yoxsuldur.
- Sirr saxlamaq iradə imtahanıdır. imtahandan keçməyən həyatda heç bir imtahandan keçə bilməz.
- Simicliklə [[|Wq/azb/ehsan|ehsan]] bir yerə sığmaz. Yəni paxıl kimsə ehsan edə bilməz.
- Sizə beş şeyi vəsiyyət edirəm: Heç biriniz Rəbbinizdən başqa bir kimsədən şey ummasın; Günahınızdan başqa bir şeydən qorxmayın, “bilmirəm” deməkdən utanmayın; bilmədiyiniz bir şeyi öyrənməkdən çəkinməyin. Səbr edin, çünki səbr imanla müqayisədə bədəndəki baş kimidir. Başı olmayan bədəndə xeyir yoxdur. Səbr tükəndikdə isə imandan xeyir gəlməz.
- Sizi İslama elə bir nisbətlə mənsub sayıram ki, məndən əvvəl heç kəs belə nisbəti söyləməmişdir: İslam təslim olmaqdır; təslim olmaq yəqinlikdir; yəqin gerçəkləməkdir; gerçəkləmək iqrar etmək əmrə tabe olmaqdır; əmrə tabe olmaq o əmrləri yerinə yetirməkdir.
- Söyləyənə baxma, söylədiyinə bax.
- “Söz dərman kimidir, azı xeyirli, çoxu zərərlidir”.
- Sükut təfəkkürün bağı, fərasətin əlaməti və ağlın meyvəsidir.
ص ، ض
editط ، ظ
editع ، غ
edit- عالیم مجلیسلری جنت باغچالاریدیر.
- علمه دیریلن اولمز.
- عداوت اورَک(قلب) اوچون بویوک یوکدور. یانی دوشمانچیلیک اورَیه بوتون ایشلردن گئری(اوزاق) قویار.
- عقلینین ظَنّی جاهیلین یقینینن داها دوغروُدوُر.
- غیبت ائتمک عاجیز آداملارین ایشیدیر.
ف ، ق
edit- Qeybət etmək aciz insanların işidir.
- Qəlb kor olduqdan sonra gözün görməsindən nə fayda?..
- Qəlbini öyüdlə dirilt, hikmətlə işıqlandır.
- Qənaətə riayət edən yoxsulluğa düşməz.
- Qısqanc olan, qeyrət sahibi kimi tanınan qətiyyən zina etməz.
- qocalıq yeni başlayan sabah, gənclik isə itib gedən ay kimidir.
- Qoynunda yaşadığın şəhər sənə ən layiq olan şəhərdir. Şəhərlərin xeyirlisi güzəranını keçirə bildiyin yerdir.
ک ، گ
editل
editم
edit- Mal sərxoşluğu, içki sərxoşluğundan daha şiddətlidir..
- Malı az olan kimsə öz vilayətində [[|Wq/azb/qərib|qərib]]dir, heç kəs onu tanımaz.
- Mən Allah peyğəmbərinin mehriban yoldaş və yardımçısıyam, Mənəm İslamda öncül bütləri sındıran, kafirlərlə vuruşan və Din düşmənlərini məhv edən.
- من ائله دغولدوغوم گون اولدوم.
- منه بیر سوز اویرَدَنین کولَسییَم(غولام).
- Mənim bilmədiklərimi ayağımın altına yığsalar [[|Wq/azb/baş|baş]]ım ərşə dayanar.
- Məsləhət və məşvərət etmək (doğru) yol tapmağın gözüdür. Öz rəyi və fikri ilə kifayətlənən şəxs özünü təhlükəyə atmışdır.
- Möhkəm dağları yerindən qoparmaq bir-birinə nifrət edən qəlbləri bir-birinə bağlamaqdan daha asandır.[5]
- Möminin şükrü əməlində görünər. Münafiqin şükrü isə dilindədir.
ن
editو
editه
editی
editقایناقلار
edit
بیرده باخ
editائشیک باغلانتیلار
edit- امام علی (ع) [۱]