Wp/yua/Xanab

Xanab

• Káastlan t'aan: zapato, calzado

Xanab

Ka'ach úuchile' ku k'aaba'ta'al Xtáabil xanab, tumeen ku beeta'al u táan yéetel u sóol jóol (hibiscus tubiflorus dc. h. clypeatus l.nel hampea trilobata standley - bomba); che' ku jáajaypóola'al yéetel ku ts'a'abal u táab yéetel jump'éel suum jaxa'an yéetel u tso'ots'el kij (Agave fourcroydes). Yáaxe' ku xo'otol tu p'iis u táan u yook máak, ku tso'okole' ku ts'a'abal u mejen táab wáa u xikin. Le suum ku ja'axal tu p'iis chowakil yéetel polokilo', ku ju'ulul yéetel ku táats'máansa'al ti' jump'éel jool ku beeta'al tu tojil u ni' le xanano', utia'al k'a máanak tu yáam u na' u yaal u yóok yéetel u xtúuch'ub yaan okil, kumáansa'al tu tujil yóok'ol u tuuk' yook máake', ku bin báak'al tu kaal yook, ku jep'ik tu p'iis yéetel ku láaj bak'ik u chowakil le suumo', ku k'axik utia'al ma' u chóolpajal. Je'ex u bin u máan ja'abo'obe', bey binnik u k'expajal ba'ax yéetel ku beeta'al. Le ka'aj k'aj-óolta'ab u kisbuuts'e', ila'abe' ku taasik llanta, le ku pu'ulul tumeen ts'o'okk u k'astalo', káaj u meyaj utia'al u jeelint che' wáa jóol utia'al u táan xanab. Tak ka'aj k'uch tu k'iin xan u p'áatal mixmáak ku beetik u xtáabil xanab.

Xanabe' jump'éel ba'al ku búukinta'al ti'al u kaláantik u yook máak. Yaan u jejeláasil, je'el bix k'albil xanab, sandalias, x kaakles, botas waa deportivo.

Xanabe' ku ta'akal yóok'olal jejeláas ba'alo'ob, je'el bix ti'al u kaláanta'al u yook máak, ti'al ma' u yéek'tal wa chéen tumen jats'uts. Suuka'anile', le ken u ts'áaj u xanab máake' ku k'a'abéetkunsa'al u yáalal, medias wa calcetín.

Bix u beeta'al

U beeta'al xanabe', ka káaj u meyajta'ale' chéen k'abil u beeta'al ka'chij. Kex tumen k'iinilo'ob época romanae' jach ya'abchaj xanab u beeta'ale', láayli' chéen k'abil u máak'anta'alo'ob, le beetike', u meyajta'al jach tu ya'abile', ku páajtal u ya'alale', káaj tak tu k'iinil Revolución Industrial.

Tu ka'ap'éelil bix u beeta'ale', kex tumen jela'antako'obe', yaan u nu'uk bix u beeta'al:

1. U yéeya'al u k'éewelil wa u nu'ukulil.
2. U xo'otol. Unaj u p'áata'al je'el bix u k'áat máak ka p'áatako'.
3. Rebajado. U p'iiskúunsa'al u piimil le nu'ukulo'obo', ya'abach juntéene' ku beeta'al ti' k'éewel.
4. Guarnecido (k'aaba'inta'an xan beey aparado wa pespunte). U ta'ak'al le ba'ax ts'o'ok u xo'otolo'.
5. U tsa'ayal (k'aaba'inta'an xan beey centrado). Ku k'a'abéetkunsa'al jump'éel horma, qku meyaj ti'al u wo'okjol u táan u yook máak, tu súutukul táan u tsa'ayal nu'ukulo'ob chukbesik jump'éel xanab (puntera wa pala, tuunkuy, u táan, etc.).
6. U tsa'abal ich máaben. U yoksa'al xanab ichil u máabenilo'ob.

Bix u beeta'al chéen meyaj k'abil

U meyajile' jump'éel ba'al ku páajtal u ka'anal, ts'o'okole' ma'atáan u k'a'abéetkunsa'al nu'ukulko'ob técnologicos wa talam u k'a'abéetkunsa'alo'obi'. Ku beeta'al ti' mejen kúuchilo'ob wa ti' mejen kaajo'ob, suuka'anile' ku k'a'abéetkunsa'al natural nu'ukulo'ob ma' séenba'an u k'astalo'obi', yaan súutuk xane' ku k'a'abéetchajal químicos yéetel industrial nu'ukulo'ob ti'al u beeta'alo'ob.

Bix u beeta'al ti' industria

Ichil le jejeláas ba'alo'ob ku yantal u beeta'al le kéen beeta'ak jump'éel xanabe', je'el bix ts'o'ok u xo'okol te'e ka'analo', le kéen jo'op'ok u xo'otole' yaan óoxp'éel u jejeláasil bix u beeta'al, u xotik máak yéetel u k'ab yéetel u yáantajil jump'éel nu'ukul ti'al u xotik k'éewel yéetel jump'éel patrón (suuka'anile' ku beeta'al yéetel chich cartón wa u láaminail acero). Kex beyo', yaan nojoch nu'ukulo'ob chéen ti'al u xooto'ob, ti'al u beetik troquelado