Ti'tsíimin
|
|
|
Tizimín (maayat'aan: ti'tsimín, 'lugar del tapir') jump’éel noj kaaj tu petenil Yucatán tu noj lu’umil México. Tyaan tu mek’tankajil Tizimín tu tsuk lak’iinil wa Tsuk I tu péetlu'umil Yucatán.
Le noj kaaja’ junk’aan yóok’ol kaab, bey xane’ tyaan ti’ 1492 km tu noj kaajil México, 197 km tu kaajil Cancun, 167 km tu noj kaajil Ho’, 89 km ti’ Chichen Itzá, 79 km ti’ Chemax, 67 km ti’ Buctzotz, 54 km ti’ Río Lagartos, 50 km ti’ Zaci’, 38 km ti’ Temozon, 36 km ti’ Ek Balam, 24 km ti’ Panabá yéetéel 46 km ti’ Colonia Yucatán.
K’ajóolan Tizimín tu yo’olal u cha’anil ti’ le ki’ilicho’ob Los Tres Reyes Magos ku chúunul u xuul diciembre tak u yáax k’iino’ob enero, tu yo’olal lelo’ u patk’aaba’ Tizimín “Ciudad de Reyes”. Le cha’anila’ úuch u beetak, yáax ja’abil ti’ Colonia, chen ba’ale’ u k’iinil Guerra de Castas 1987 ku jach oficializartaj.
Le censo 2010 beta’ab tumen INEGI ku ye’esik Tizimín u kamp’eelal kaaj tu’ux yaan ya’ab máako’ob, 46,971 tiziminilo’ob; le kaajo’ob mas (asab) nojocho’ob ti’ leti’: Ho’, Kanasín yéetel Zaci.
Walkila’ Tizimine’ u noj kaajil tu petenil Yucatán tu’ux ku tséenta’al wakax utia’al bey xane’ te’elo’ yaan tuláakal utsil meyaj tu lak’iinil Yucatán. U báa’pachil Tizimine’ jach u k’abeta’al utia’al le sector primario, tumen te’elo’ tyaan ka’ajaatsil u bak’eil wakax tu petenil Yucatan.
