Nachi Cocome' (¿?-1541) juntúul maaya jala'ach wíinik, tu kajil Cocomo’ob, yéetel tulaakal u jaajil u yóol tu yaktáantaj le sak wíiniko'obo'. Le ya'abkach ba'alo'ob tu meentajo' tu ts'aaj tu'ux u k'a'ajsaj bey juntúul máak jach k'aabet ich maaya kaje'. Bejla'e' ya'ab kúuchilo'ob tu'ux ku yúuchul meyaj way Yucatane' ku bisik u k'aaba'.
U ts'íibil kuxtal edit
Ku tukulta'ale' Nachi Cocome' síij tu ja'abil 1510 beyxan tu meentaj u jala'ach wíinikil tu kajil Sotuta, le kúuchila' naats' tu noj kaajil Jo’ (Mérida), ich u petlu’umil Yukatan ti’ Mejiko.
Le ka'aj jk'uch le sak wíiniko'obo' ka'a tu tia'alto'ob u petlu'umil Yukatane', tu taaso'ob tuláakal le ba'alo'ob ku yoksaj óoltiko'obo' beyxan tu meento'ob u k'a'abetchajal le ba'alo'ob yéetel ku kalantik u kuxtalo'obo'(ba'alo'ob yéetel ku kalantik u kuxtalo'ob utsi' k'áam u kíilbalo'ob beyxan ku leembalo'ob, máaskabo'ob ts'u'uytak ma'a yéetel tunich meenta'ani') tu naktáantuba'o' yéetel le jala'ach wíinika' jach k'ajóolta'an tumen ya'ab u yakunajil yaan yo'olal u kalantik u lu'um yéetel xan u miatsil.
Tu ja'abil 1535, le sak wíiniko'obo' luk'o'ob tu petlu'umil Yukatan jo'op'éel ja'abo'ob, u yúuchbenil ch'a' k'uuxil yaan ti' le Cocomo’ob yéetel le Tutul Xiu'obo', ka'a suutnaji', leti' ka'a jo'olpopta'ab le Cocomo'ob tumen Nachi Cocom ku taal tu kaajil Sotuuta tu lúubsaj Ah Dzum u nojchil le Tutul Xiu'obo' ku taal tu kaajil Mani', tu líik'suba'ob tu kajil Otzmal.
Le sak wíiniko'obo' tu chúunbeso'ob u káajkunajil Mérida tu'ux yaan ka'ach u noj kajil Jo', 1542 u ja'abil, chéen ba'ale' ichil le k'íino'ob je'elo' ts'o'ok u kaajal u yaantal wa jaytúul sak wíiniko'ob te' kúuchilo', ka'ap'éel ja'ab ts'o'ok u mane' kaajsa'ab u kaajil San Francisco ti' Kaampech, le je'elo'oba' ku k'iitbeeskuba'ob yéetel le ba'alo'ob ku ok óoltiko'obo' tu taasaj jumpéel ba'atel yéetel le Cocomo'obo'.
Ti' Nachi Cocome' yaan ka'ach u sáasil ba'atelil yo'olal u jaalk'abil u kaajal, leti'obe' ku yaktáantikuba'ob ti' u tuukulil yaan ti' u Yuum K'ujo'ob yo’olal ka p’aatak wa ka áanta’ak le sak wíiniko’ob yo’olal u je’elo’ob kajtaali’. Leti’obe’ ku tukultiko’ob u ba’atelo’ob yéetel xan le Yuum K’ujo’obo’ wa ku cha’iko’ob u je’elo’ob kajtal le sak wíiniko’obo’.
Tu tsoolaj junmuch’ máako’ob ku taalo’ob ti’ jejeláas much’ mejen kaajo’ob yéetel xan máasewal noj kajo’ob beyxan tu naktáantuba’o’ yéetel tuláakal u tuukulil u kaláantik u kuxtalo’ob wa xan u ts’o’oksa’al ti’ob tu yo’olale’ yaanchaj le ba’atel tu kajil jo’, Tixkokob, le k’iin martes 11 ti’ junio tu ja’abil 1541 te’ ba’atelo’ kíim Nachi Cocom.