Chilam Balam u k’aaba ti’ ya’akach áanalte’, ku tsoolik ba’ax yéetel bix uchik le Civilizacion Mayaa, ts’íibta’an ich maaya men mako’ob ma’ u ts’amo’ob u oyto’ob bíix u k’aaba’ob. Ti’ u siglo XVI yéetel XVII, tu noj lu’umil Yucatan. Le tu’ux meta’ab le ts’íibobo’ ts’ab xan u k’aabaj le kaajo’ob, je’ bix le Chilam Balam de Chumayel yéetel yaka’ach jelanilob.
U k’ana’anil yosa’al u k’aota’aj le religionobo’, le historiasobo’, folklore, medicina, yéetel astronomía maya precolombina.
Le áanalte’obo’ ts’íibta’an ke ts’o’ok le conquista española, ti’ u época colonial. Ya’ab ts’íibo’ob yéetel ba’alo’ob uchtak ti le religión mayaa k’askunta’an men le misioneros españoles. Men ku tuukultiko’ob yaan balo’ob k’aastak ts’íibta’an laen ku k’aaskuntik u tuukul le mayaso’ob. U áanalte’ le Chilam Balamo’ ts’íibchaji men le maayaso’ob ka ts’o’ok le conquistaa. Ku ya’alale’ kajsa’an men le españoles europeos, men chika’an yaan ba’alo’ob u ts’imo’ob le sak máako’ob, chika’an mas ti’ u t’an yun k’uj, tuláakal le áanalte’ob ts’íibta’an u mas k’ananil tu úuchben tsikbal chen ba’ale’ yosa’al le k’atuno’ob (jump’éel k’atun = 20 ja’abo’ob) ti u calendario maya, le tsikbalo’ob ku p’atko’ob u k’ananil ti’ le tradiciones religiosas ti le jach kaajo’ob, bey xan ku ya’alik le ba’alo’ob yaan u yúuchul.
Chen wa jaytúul máako’ob ku tuukultiko’ob yaan ba’alo’ob ts’íibta’an ts’o’ok wal u yuchlo’ob, ku taj tu tuukul ti le memoria colectiva, le tsíibo’ob k’aaskuntako’ob men le auto de fe de Mani’ men le arzobispo.
U áanalte’ilo’ob Chilam Báalam
editJe’el u páajtal a wilik xan
edit