| ||
| ||
Chiwawa, junp'eel lu'umil Meejiko. Chihuahua júnp'eel ti' u noj lu'umil Distro Federal le je'ela ku chucbesik u me'ektan 32 up'eela noj kajo'ob u luumil Meejiko.
Chihuahua je ts'ee' tu xamani' Meejiko u luumile' 247 087 km°2, Tulaka'al u lúumi' mas nojoch u lu'umil ti' Reino Unido le noj lúuma kunaka xaman yéetel u lu'umil Nuevo Méjico yéetel Tejas le jeela u noj lu'umil (Estados Unidos); tu lak'iine' yéetel u noj lu'umil Sonora yéetel Sinaloa, nojol yeetel Durango chik'iin yéetel Coahuila.
U noj lu'umil Chihuahua jaats'a'an 67 u meek' kaajilo'ob u capitale lexli beey u k'a'aba'o, Chihuahua u kaajil mas ya'ab' winik kajaani' le je'ela Ciudad Juárez, le jela u xuul aktáan Paso Texas. U la'ak'o'ob u noj lumilo'ob Cuautémoc, Delicias, Parral, Nuevos Casa Grandes, Camargo, Ojinaga yéetel Jiménez.
U sijil u k'aaba' Chihuahua jach ch'achitan tumen waako'ob ku xookiko'ob uuchben ts'iibo'ob yéetel jela'an t'áano'ob. Tan jo'op'eel jela'an ojela'an, u yola'al le ku k'abatik je' la kutuul ti'e t'aano'ob jeex le' náhuatl, yéetel rarámuri, tié ku kéexe ti´tuux ku núupu'uj ja'ob' wa u "kuchil fabricas" wa uuchben t'aanilo'ob, jeex bix le concho. Junp'eel tuux u pajtal u yala'al siji k'aola'an leti'e náhuatl xicahua, le je' la uk'aat u yaale "kuuchil tiki yéetel sajkab luum". Chen mina'an mi'ix baal yoola le hipotesisa'.
Láaylie'e' u paakat
editChihuahua, junp'eel u lu'umil México. yéetel Distrito Federale' ku chukbesik 32 jup'eelal ti' u Noj u lu'umil México. Chihuahuae' ti' yaan tu xamanil Méxicoe' u nojoch u lu'umile' 247 087 km°2, Tuláakal u lúumile' nojoch tak ti' u Noj lu'umil Reino Unido le noj lu'uma' xamane' ku náakal yéetel u lu'umil Nuevo México beyxan yéetel Texas le je'ela ti' u Noj lu'umil (Estados Unidos); tu lak'iinile' yéetel u lu'umil Sonora yéetel Sinaloa, nojole' yeetel Durango chik'ine' yéetel Coahuila. U noj lu'umil Chihuahua jatspajan yéetel 67 u méek'tan kaajilo'ob u Noj kaajile' leyli' beey u k'aaba'o', u kaajalil senkech ya'ab' winik kajakbalie' ku k'aabatike' Ciudad Juárez, le je'ela' u xuul aktáan Paso Texas. U láak'o'ob u noj lu'umilo'ob Cuautémoc, Delicias, Parral, Nuevos Casa Grandes, Camargo, Ojinaga yéetel Jiménez. U síijil u k'aaba' Chihuahuae' jach ch'achi'ita'an tumen máako'ob ku xokiko'ob úuchben ts'íibo'ob yéetel jela'an t'aano'ob. Yaan jo'op'éel jejeláas k'aaba'ob k'ajoltanil le kaaja' ku taal ti t'aano'ob je'el bix náhuatl, rarámuri, le je'ela ku na'atal je'el bix “u kúuchilil tu'ux ku nupkubáal alkab ja'il” wa “u kúuchilil u meyajta'al ba'alo'ob” wa úuchben t'aano'ob, je'el bix u t'aanil concho. Junp'éel u kúuchilil tu'ux ku taal le t'aana' u k'aaba'e' náhuatl Xicahua, u k'áat u ya'ale' “u kúuchilil tikin yéetel sa'am”, chéen ba'ale' mina'an mix junp'éel noj ch'a'at'aan tu yo'olal le tuukula'.
Autor: marcos chan cauich
Chihuahua, junp'éel u lu'umil ti' México, júnp'éel ti' u lu'umil Distro Federal le je'ela ku chucbesik 32 jup'eelal lu'umil ti' u Noj u lu'umil México. Chihuahuae' ti' yaan tu xamanil México u lu'umile' 247 087 km°2, Tulaka'al u lúumile' senkech nojoch tak ti' u Noj lu'umil Reino Unido le noj lu'uma' xamane' ku náakal yéetel u lu'umil Nuevo México beyxan yéetel Texas le je'ela ti' u Noj lu'umil (Estados Unidos); tu lak'iinile' yéetel u lu'umil Sonora yéetel Sinaloa, nojole' yeetel Durango chik'ine' yéetel Coahuila. U noj lu'umil Chihuahua jatspajan yéetel 67 u meek'tan kaajilo'ob u Noj kaajile' leyli' beey u k'aaba'o', u kaajil senkech ya'ab' winik kaja'ani'e' ku k'aabatike' Ciudad Juárez, le je'ela' u xuul aktáan Paso Texas. U láak'o'ob u noj lu'umilo'ob Cuautémoc, Delicias, Parral, Nuevos Casa Grandes, Camargo, Ojinaga yéetel Jiménez. U síijil u k'aaba' Chihuahuae' jach ch'achi'ita'an tumen máako'ob ku xokiko'ob úuchben ts'íibo'ob yéetel jela'an t'aano'ob. Yaan jo'op'éel jejeláas k'aaba'ob k'ajoltanil le kaaja' ku taal ti t'aano'ob je'el bix náhuatl, rarámuri, le je'ela ku na'atal je'el bix “u kúuchilil tu'ux ku nupkubáal alkab ja'il” wa “u kúuchilil u meyajta'al ba'alo'ob” wa úuchben t'aano'ob, je'el bix u t'aanil concho. Junp'éel u kúuchilil tu'ux ku taal le t'aana' u k'aaba'e' náhuatl Xicahua, u k'áat u ya'ale' “u kúuchilil tikin yéetel sa'am”, chéen ba'ale' mina'an mix junp'éel noj ch'a'at'aan tu yo'olal le tuukula'.
máaxo'ob beetej: jose dzib uitzil yéetel marcos chan cauich