| Ch'íich'
| |
_I_IMG_7881.jpg)
| |
| Ch'i'ibalil | Animalia (Ba'alche) |
| Phylum | Chordata (K'uuch tuuch) |
| Classis | Aves (Ch'íich') |
Ch'íich'e' juntúul u kajnáalil yóok'ol kaab búuk k'u'uk'um u wíinklal, yaan u xaaw yéetel u koj, yaan u baakelo'ob ku meyaj bey wíinklalche' ichil u wíinklale', k'íinal u k'i'ik'el. U ya'abile' ku xik'nal, ba'ale' yaan chen wáa jaytúul ma'atan u béeytal u xik'nali'. Ku ts'éentikuba'ob yéetel u yich, u lool, u neek' k'áax wáa yéetel kuuxum, ba'ale' yaan xan ku jaantik ik'elo'ob, u yet ch'íich'ilo'ob wáa mejen ba'alche'ob wáa tak kimen ba'alche'ob.
Utia’al u ya’abtalo’obe' ku beetiko'ob jejeláas k'u' tu'ux ku ts'áak u ye'elo'ob. Yaane' ku kapkuunsik u k'u' tu káap u xa'ay che', yaane' ku ch'uykiinsik tu k'ab che', yaane' ku tak'ik tu nak' tuunich wáa pak', yaan xane' ku beetik tu jo'ol chuunche' wáa tak chen lu'um.
Ichil u tuukul maaya kaaje' yaan u jach jejeláasil bin ba'ax u beelal ch'íich'o'ob wey yóok'ol kaabe'. Ya'abe' ku táakbesa'al ichil u tsikbalil bix síijik yóok'ol kaab, wáa ba'axten bey le kuxtal bejla'; wáa ts'a'ano'ob utia'al u kanaanto'ob wíinik wáa utia'al u ts'a'ob ojéeltbil wáa yaan talamil ku taal u k'iin yóok'ol kaab. Ba'ale' ya'ab u jejeláasil ch'íich'o'ob ku meyaj ti' maaya kaaj utia'al u tséentikubáa, beeyxan ku jaanta'al u ye'elo'ob.
Ka'ax jach úuchile' u k'u'ukmel ch'íich'o'obe' ku meyaj utia'al u jats'utskuunsik u wíinklal ajawo'ob, aj k'iino'ob, k'abtuuno'ob, aj balts'amo'ob wáa aj óok'oto'ob.
Yaan xan ch'íich'o'ob ku yalakta'alo'ob utia'al jaantbil, utia'al u kaláant wíinik wáa tak chen tumeen jats'uts u k'u'uk'mel wáa u k'aayo'ob.
- Káastlan t'aan: Ave, Pájaro.