| Baj
| |
| |
| Ch'i'ibalil | Ba'alche |
| Phylum | K'uuch tuuch |
| Classis | Chu'uch |
| Ordo | Janabak' |
| Láak'tsilil | Felidae |
Baj
- Káastlan t'aan: Tuza, topo.
Tu ch’i’ibalil ch’o’obo’ k’ajóolta’ano’ob bey baj, waj ch’o’ ti’ ya’anal lu’um, ku yantaalo’ob tu lu’umil: Canadá, Estados Unidos, Mexico, America Latina y Colombia. Ba’axo’ob yaantio’ob. Le bajo’obo’ yanti’ob mu’uk’ano’ob yéetel tu láaklo’obe’ nojochtako’ob, yéetel u nuktakilo’obe, tak 12 waj 30 ti’ u chowaki’, u p’iisil tak 100g. ma’ jach yan bajo’ob ku chuko’ob u p’iisil tak jum p’eel 1kg. Le xiibil ba’alche’obo’ bayli’ jach nukta’ako’ob ket le x-ch’úupul ba’alche’obo’, tak xan xiibil ba’alche’obo’ ku chujko’ob tak ka’a máall u p’iisil, chen ba’ale’ le bajo’obo’,u bonil u tso’otselo’obe’ bey samal chake’, uláak’ bonil yan ti’ le ba’alche’oba’ bey u bonil le lu’umo’ le tu’ux ku kuxtalo’ob. Uláak ba’ax yan ti’ le ba’alche’oba’, leti le u nukuch p’u’uk tu’ux ku taal u k’aaba’ ti’ Inglés. “Pocket gophers”. Ti’ u yòot’el u p’u’uke’ yan bey tuux, bija’an ichil, tak tu chi’ waj tak tu keléenbal, yanti’o’ u mejen icho’ob yéetel u kóom nej yéetel u tso’ots nej, u bilalti’ ti’al u yu’ubik bix yanik u beel te yanal le lu’umo’ tu’ux ku kuxtal.