Wp/yua/Albert Einstein

< Wp‎ | yua
Wp > yua > Albert Einstein

Albert Einstein (síij tu kaajil Ulm, Alemaniae' tu k’íinil 27 ti’ u winalil noviembre u ja’abil ti’ 1879) letie’ juntúul, takpaja’an ich u Xóok.

Albert Einstein, 1921, Fotografie von Ferdinand Schmutzer.

Tu'ux ch'a'aba'an lela' edit

Albert Einsten: ( sijnal tu noj kajil Alemania tu k’iinil 14 ti’ u wináalil marzo tu ja’abil 1879, kíim tu kajil Princeton, Estados Unidos, tu k’iinil 18 ti’ u wináalil abril tu ja’abil 1955) tu beetaj u físico aalemani ku taal ti judíos, tu yáax síijuba ti suiza ku ts’o’okole’ ti Estados Unidos, k’ajo’olta’an bey juntúul científico jach k’a’anal ti le jo’ok’aal ja’abo’ob. Manuel Alfonsecae’ tu xookaj máakalmáak ti le piktanil máako’ob jach yaab u xooko’obo, yano’ob te’ jo’ok’aal ja’abo’obo’ ka’a chíikpaje’ cheen Einstein Yéetel Freud u jach k’a’ananilo’ob ichil tuláakal le buka’aj máako’ob yaab u xooko’obo’ tumeen k’a’anan u meyajo’ob.

Tu ja’abil 1905 tu táankelmile mix máak k’a’oltmil Einstein, tu meyaj ti’ u kúuchil Berna tu’ux ku beeta’al a’almajt’aano’ob ti’ u k’aaba jejeláas meyajob, ka’a tu ts’iibtaj utial u ts’aaik k’aotbil u meya yo’olal relatividad especial. Le u meyaj je’ela tu chukbesaj yéetel meeyajo’ob yáax beetan tumeen Henri Poncaire yéetel Hendrick Lorentz. Tu ja’abil 1915 tu ts’aaj k’aoltbil u meyaj tu k’aba’ate’ teoría de la relatividad general, tu’ux tu jelts’iibtaj u tuukulil yo’olal gravedad. yo’ola le je’elo’ jel síij ti’ u xóot túukukil le fisicao’ ku k’aba’tik cosmología k u xo’okoj jach bix anchaji yéetel ba’axten ku k’eexel yóok’ol kaab.

Tu ja’abil 1919 k’a’aj jach paktab chi’ibal k’iin tumeen le máako’ob ku taal tu noj kajil Gran Bretaña tu jajkuto’ob le ba’axo’ob ku tukultiko’ob yo’olal u lóochol le sáasilo’, jach oksaj le máax jóok’sik u tsikbalile’ ku oksajóoltiko’ob. Einstene’ k’a’aóoltab tumeen yáakbach maako’b ti jejeláas k’aajo’ob yo’olal le jach k’a’anan meyajo’ob tu beeto’, mix máak u láak’ beet ba’ax tu beetaj leti’ Yo’olal le tsolt’aano’ob ku ts’áak yo’oklal le ba’ax ku beetik fotoeléctrico yéetel le ya’abach u síimaj ti le física teorica, tu ja’abil 1921 tu náajaltaj Premio Nobel de Física, cheen ba’ale ma’ yo’olal le u meyaj u beetmaj yo’olal relatividad, tumeen le meyaj je’elo ma’ náata’abti’ tumeen le máax xak’alto’. Ka’ tu yilaj ya’ab máak p’eektmil u yéet máakil, le nojoch máaka’ luk’ tu noj kajil Alemania tu wináalil Diciembre tu ja’abil 1932 utia’al u bin Estados unidos, te’ela tu ts’aaj xook tu najil xook Instituto de Estudios avanzados de Princeton. Tu ts’okbal u kuxtale’ meyajnaj utia’al p’éeli’ikunsik k’a’ap’éel meyaj u k’aba’atmo’ teoría de fuerza gravitatoria y electromagnética. kex yaan wa jaytúul máako’ob k’aoltmil bey u tatasil bomba atómica ti u ts’íibobe’ ku chíimpo’oltik jela’ntakil tuukulo’ob, ka’ xu’uluk le ba’atelo’ yéetel ka’a u ma’alob bisubaj wíiniko’ob.