Wp/wlx/Accra

< Wp | wlx
Wp > wlx > Accra

Accra (/əˈkrɑː/;Noba boɔNA, Ga: Ga bee Gaga; Twi: Nkran; Dagbani: Ankara) e ya Ghana teŋju aneŋ o teŋkpoŋ aŋ be a Gulf of Guinea aŋ e a Atlantic Ocean kyɛlee samuni sɛŋ.[1] A 2021 nensaaleba sɔrebo na saŋa, a Accra Metropolitan District, 20.4 km2 (7.9 sq mi) mannoo eŋaŋ, da taa la noba naŋ kpeɛrɛ o te ta 284,124 noba, aneŋ ka a Greater Accra Region kpoŋ jaa, 3,245 km2 (1,253 sq mi), da tare neŋkpeɛrehi te ta 5,455,692 noba.[2] A ŋmaa ŋmaa lɛ, a yuori ŋa "Accra" maŋ la a teŋgane ko a Accra Metropolitan District aŋa o naŋ da bibe lɛ ne sɛre kyɛ ka a yuoni a 2008, saŋan a ka o da waa 199.4 km2 (77.0 sq mi) teŋgane eŋaŋ.[3] Ana teŋgane ŋa ka ba da po lokal gɔvemɛŋte distere pie ne ata: independent municipal districts (teŋgane zaa: 179.0 km2) pie ne ayi aneŋ ka lɛ vɛŋ ka a Accra Metropolitan District (20.4 km2) ŋmaa sigi, kyɛ ka ona la district na yoŋ naŋ da nyɛ zunɔɔ ka ba ko ka teŋkpoŋ.[4] Ana teŋgane ŋa 199.4 km2 da taa la 1,782,150 noba naŋ kpeɛrɛ o a yuoni 2021 nensaaleba sɔroo,[5] ka lɛ vɛŋ ka o waa a Ghana teŋkpoŋ, anaa zaa ka a district ŋa da be la a Accra Metropolitan Assembly teŋgane (20.4 km2) da are o yoŋ a yi o taa zaa poɔ ka ba paaŋ boɔla o ka " Accra yivelaa".[6]

Accra
city, port settlement, big city, national capital
Part ofGhanaian Coastal Plain Edit
Native labelNkran Edit
DemonymAccran, Accréen, Accréenne Edit
Official languageEnglish Edit
CountryGhana Edit
Capital ofGhana, Greater Accra Region, Gold Coast Colony Edit
Located in the administrative territorial entityGreater Accra Region Edit
Located in time zoneUTC±00:00, Greenwich Mean Time Edit
Located in or next to body of waterGulf of Guinea Edit
Coordinate location5°32′46″N 0°12′24″W Edit
Office held by head of governmentMayor of Accra Edit
Head of governmentMohammed Adjei Sowah Edit
ReplacesCape Coast Edit
Official websitehttps://ama.gov.gh Edit
Time of earliest written record15. century Edit
Local dialing code0302, 0302 Edit
Category for the view of the itemCategory:Views of Greater Accra Edit
Category for mapsCategory:Maps of Accra Edit
Map

Nwin Puohi Giihi

edit

A yi ziiri na ba naŋ maŋ puori ŋmene, a kpoŋ zie eɛ khristoh ŋmempuori yiri ane tɛmpolthey: Church of the Province ko West Africa (Anglican Communion), Presbyterian Church ko Ghana, Evangelical Presbyterian Church, Ghana (World Communion of Reformed Churches), Ghana Baptist Convention (Baptist World Alliance), Lighthouse Chapel International, Church of Pentecost, Assemblies of God, Roman Catholic Archdiocese of Accra (Catholic Church). Kamori 'Muslim' ŋmenpuori zie 'mosques' meŋ beebe la.

Ŋmenpuori zi basɔgele mine a teŋɛ poɔ teseŋ Holy Trinity Cathedral, Wesley Methodist Cathedral, Ebenezer Presbyterian Church, Osu, Holy Spirit Cathedral, the Ghana National Mosque, a Madina Mosque, ane a Accra Ghana Temple a Church of Jesus Christ ko a Latter-day Saints.

Yigihi

edit

A yelbiri Accra yi la Akan yelbiri poɔ Nkran ka o muni/ pare la "nyeraa" naŋ maŋ be a Accra teŋɛ poɔ. A yuori e la nyirii zɔɔzɔreba, ka ba maŋ boɔlɔ a teŋɛ ne a noba zaa a ba naŋ na yɛlɛ a Twi. A yelbiri Accra a Ga kɔkɔre poɔ e la a yuori na ne o zu a Ga noba meŋ naŋ yi ne a Nkran. A yelbiri tasoga kaŋ maŋ taa la a nyɔeremɛ voonebinyagaa a ŋa Gã bee Gãã. Dansɛge ŋa Carl Christian Reindorf saga a a yiibu zie ŋa, naŋ maana yɛlɛ kyaare a a waaloŋ teŋroŋ ne a saama yelerree ne a nyiiri ane a Ga noba. A yeli na naŋ tage a yizie ne a nyiiri yi a nyiiri zie naŋ e noba ba naŋ zɔrɔ (aklabatsa), a taŋ kpoŋ zie na Accra teŋɛ da waa la zie noba naŋ kpeɛre ka a wulu zibannaa ne a kuu zie.

A Ga maŋ de a nyiiri naŋ e soŋlo ka a wulu zɔɔzɔreba faŋa ane ba dakoroŋ na naŋ faa a Huang noba naŋ kpeɛre a Accra zaazulɔre.

A yuoro Ga e la yi a Akan yuoro, a yelbie mine a [g] naŋ yi a [ k] a Akan poɔ. Ga meŋ ko la o Ga distiriki yuori ne a tenne na zaa naŋ areko a Accra ne o paaloŋ zaa.A sɛgebo Accra da yi a Nkran a yi Europeans. A wagere a Danes deme naŋ da maŋ sɛge a Akra

Yelekori

edit

Noba yagroŋ baabo wieoŋ wieoŋ ane zimeɛre a teŋɛŋ yi la a Urban green space sigiroŋ. A 2021 peɛroo kyaare tembile mine bonyɛrre a teŋɛ wullo ka duobu yineŋ boɔbo a tembilii ama a urban green spaces leɛmeɛbo ane laafeeloŋ. A 2018 peɛroo a greenspaces a teŋɛ, nyɛ la ba naŋ bebe eɛ soma la neŋ donne guoluu a teŋɛŋ.

A piilaa, Accra yuori da ba yiri lɛ, a o yuori yiibu piile la a wagere na a ports a Ada ane a Prampram paa de ne a Inland soga a Dodowa ne a Akuse. A Dutch noba da mɛ la peɛle a outpost a Ussher Fort kyɛ ka a British ne a Swedes mɛ James Fort ane Christiansborg castles ka a tu a taa a lɛ. A naŋ da wa tata a 17th dakoroŋ na, Portugal, France ne Denmark mɛ la forts a teŋkpomo poore.

Britain nyɛ la tɔna yi a tenne ama gyamaa zie a yi a yuoni 1851, wagere na Denmark naŋ kɔɔre a Christiansborg (ba na yi a Swedes nobazie) ane a ba forts na meŋ ko a British. A Netherlands la noba baaraa naŋ da kɔɔre a ba fort a yuoni 1871 poɔ. A yuoni 1873 poɔ, yuomo naŋ tɔle poɔ, zɔɔre da kpɛ la British ne a Ashantis poɔ, a British da de la Kumasi, a saana a teŋɛ ziire mine. A British paa da la ta a Accra meŋ a yuoni 1874 poɔ, ane a yuoni 1877 poɔ a Anglo-Asanti zɔɔre buyi soba baaraa, Accra da leɛ la Cape Coast ka o e a teŋkpoŋ ko a British Gold Coast. A pommo ŋa da ee la bonso Accra da taa la zikɔɔŋaa a kaŋ a Cape Coast. A wa tɔ zenɛ, Accra zeneba da yi a Ussher fort a te ta a east ane a korle Lagoon te ta o west.

A Gold Coast naŋ piili a o wederoo toma da yi gaa a Accra a yuoni1877 poɔ, a yi a British noba wederbɛ ane a European noba naŋ zeŋ a baa a Christiansborg (modern Osu, Ministries, Ridge, Labone, ane Cantonments) naŋ piili, a teŋɛ piili yɛɛlɛ a na tɔɔ de a nempaaba naŋ waana zɛnɛ. Victoriaborg da piili la a 19th dakoroŋ na a yi European nensenemɛ ne ba laŋkpeɛreba, a be a teŋɛ east. A Accra noba buŋ da la maaleŋ poŋ la a yuoni 1908 poɔ. A yɛɛluu da taa a yɛlebɛ yoŋ laŋkpeɛrebɛ, noba naŋ boɔrɔ ka ba de a yɛlebɛ mine noba ka la lɛ na vɛŋ ka ba yaare a ta fogel taa. Ba paa da maale Adabraka ka o e a north teŋɛkpoŋ.

Yizie

edit

A yelbiri Accra yi la Akan yelbiri poɔ Nkran ka o muni/ pare la "nyeraa" naŋ maŋ be a Accra teŋɛ poɔ. A yuori la nyirii zɔɔzɔreba, ka ba maŋ boɔlɔ a teŋɛ ne a noba zaa a ba naŋ na yɛlɛ a Twi. A yelbiri Accra a Ga kɔkɔre poɔ e la a yuori na ne o zu a Ga noba meŋ aŋ yi ne a Nkran. A yelbiri tasoga kaŋ maŋ taa la a nyɔeremɛ voonebinyagaa a ŋa Gã bee Gãã. Dansɛge ŋa Carl Christian Reindorf saga a a yiibu zie ŋa, naŋ maana yɛlɛ kyaare a a waaloŋ teŋroŋ ne a saama yelerree ne a nyiiri ane a Ga noba. A yeli na naŋ tage a yizie ne a nyiiri yi a nyiiri zie naŋ e noba ba naŋ zɔrɔ (aklabatsa), a taŋ kpoŋ zie na Accra teŋɛ da waa la zie noba naŋ kpeɛre ka a wulu zibannaa ne a kuu zie.

A Ga maŋ de a nyiiri naŋ e soŋlo ka a wulu zɔɔzɔreba faŋa ane ba dakoroŋ na naŋ faa a Huang noba naŋ kpeɛre a Accra zaazulɔre.

A yuoro Ga e la yi a Akan yuoro, a yelbie mine a [g] naŋ yi a [ k] a Akan poɔ. Ga meŋ ko la o Ga distiriki yuori ne a tenne na zaa naŋ areko a Accra ne o paaloŋ zaa.A sɛgebo Accra da yi a Nkran a yi Europeans. A wagere a Danes deme naŋ da maŋ sɛge a Akra.

Transportation

edit

KIA International Terminal Building

Terminal 3 Departure Hall

Accra be la Atlantic coast kyɛ o ba e port paaloŋ yi 1950s. O maŋ senne, a Tema port, naŋ na baŋ e 29 km a east a Atlantic coast seŋ, da maale la a e deepwater shipping te tɔ ane te yi Ghana onaŋ na baŋ de ship sere gyamaa; a port yuobu da la 1961. Tema meŋ paale la a metropolitan zie a Accra.

Transport a Accra paaloŋ teseŋ sori ane karaakyi, ane international airport.

city, port settlement, big city, national capital
Part of Ghanaian Coastal Plain
Native label Nkran
Demonym Accran, Accréen, Accréenne
Official language Bɔrefɔ
Paaloŋ Ghana
Capital of Ghana, Greater Accra Region, Gold Coast Colony
Located in the administrative territorial entity Greater Accra Region
Located in time zone UTC±00:00, Greenwich Mean Time
Located in or next to body of water Gulf of Guinea
Coordinate location 5°32′46″N 0°12′24″W
Office held by head of government Mayor of Accra
Head of government Mohammed Adjei Sowah
Replaces Cape Coast
Official website https://ama.gov.gh
Time of earliest written record 15. century
Local dialing code 0302, 0302
Category for the view of the item Category:Views of Greater Accra
Category for maps Category:Maps of Accra

Wikimedia | © OpenStreetMap

Accra (/əˈkrɑː/;Noba boɔla la ŋa, Ga: Ga or Gaga; Twi: Nkran; Dagbani: Aŋkara) waa la a Ghana teŋzu aneŋ o teŋkpoŋ naŋ be a Gulf of Guinea naŋ waa a Atlantic Ocean kyɛlee sapare sɛŋ. A 2021 nensaaleba sɔrebo na saŋa, a Accra Metropolitan District, 20.4 km2 (7.9 sa mi) mannoo eŋaŋ, da taa la noba naŋ kpeɛrɛ o te ta 284,124 noba, aneŋ ka a Greater Accra Region kpoŋ zaa, 3,245 km2 (1,253 sq mi), da taq neŋkpeɛree te ta 5,455,692 noba. A ŋmaa ŋmaa lɛ, a yuori ŋa "Accra" maŋ la a teŋgane ko a Accra Metropolitan District aŋa o naŋ da bibe lɛ ne sɛre kyɛ ka a yuoni a 2008, saŋan a ka o da waa 199.4 km2 (77.0 sq mi) teŋgane eŋaŋ. Ana teŋgane ŋa ka ba da po lokal gɔvemɛŋte distere pie ne ata: sommeŋa municipal districts (teŋgane zaa: 179.0 km2) pie ne ayi aneŋ ka lɛ vɛŋ ka a Accra Metropolitan District (20.4 km2) ŋmaa sigi, kyɛ ka ona la district na yoŋ naŋ da nyɛ zunɔɔ ka ba ko ka teŋkpoŋ. Ana teŋgane ŋa 199.4 km2 da taa la 1,782,150 noba naŋ kpeɛrɛ o a yuoni 2021 nensaaleba sɔroo, ka lɛ vɛŋ ka o waa a Ghana teŋkpoŋ, anaa zaa ka a district ŋa da be la a Accra Metropolitan Assembly teŋgane (20.4 km2) da are o yoŋ a yi o taa zaa poɔ ka ba paaŋ boɔla o ka " Accra yivelaa".

Maale la yi a yiiri meɛroŋ mine baŋ nyɔge taa naŋ be British Fort James, Dutch Fort Crêvecoeur (Ussher Fort), ane Danish Fort Christiansborg na e Jamestown, Usshertown, ane Christiansborg naŋ tutaa. Accra e la a kapital ko British

Ziiri Ba Naŋ Maŋ Puori Ŋmene

edit

[edit | edit source] A yi ziiri na ba naŋ maŋ puori ŋmene, a kpoŋ zie eɛ khristoh ŋmempuori yiri ane tɛmpolthey: Church of the Province ko West Africa (Anglican Communion), Presbyterian Church ko Ghana, Evangelical Presbyterian Church, Ghana (World Communion of Reformed Churches), Ghana Baptist Convention (Baptist World Alliance), Lighthouse Chapel International, Church of Pentecost, Assemblies of God, Roman Catholic Archdiocese of Accra (Catholic Church). Kamori 'Muslim' ŋmenpuori zie 'mosques' meŋ beebe la.

Ŋmenpuori zi basɔgele mine a teŋɛ poɔ teseŋ Holy Trinity Cathedral, Wesley Methodist Cathedral, Ebenezer Presbyterian Church, Osu, Holy Spirit Cathedral, the Ghana National Mosque, a Madina Mosque, ane a Accra Ghana Temple a Church of Jesus Christ ko a Latter-day Saints.

Yizie

edit

[edit | edit source] A yelbiri Accra yi la Akan yelbiri poɔ Nkran ka o muni/ pare la "nyeraa" naŋ maŋ be a Accra teŋɛ poɔ. A yuori e la nyirii zɔɔzɔreba, ka ba maŋ boɔlɔ a teŋɛ ne a noba zaa a ba naŋ na yɛlɛ a Twi. A yelbiri Accra a Ga kɔkɔre poɔ e la a yuori na ne o zu a Ga noba meŋ naŋ yi ne a Nkran. A yelbiri tasoga kaŋ maŋ taa la a nyɔeremɛ voonebinyagaa a ŋa Gã bee Gãã. Dansɛge ŋa Carl Christian Reindorf saga a a yiibu zie ŋa, naŋ maana yɛlɛ kyaare a a waaloŋ teŋroŋ ne a saama yelerree ne a nyiiri ane a Ga noba. A yeli na naŋ tage a yizie ne a nyiiri yi a nyiiri zie naŋ e noba ba naŋ zɔrɔ (aklabatsa), a taŋ kpoŋ zie na Accra teŋɛ da waa la zie noba naŋ kpeɛre ka a wulu zibannaa ne a kuu zie.

A Ga maŋ de a nyiiri naŋ e soŋlo ka a wulu zɔɔzɔreba faŋa ane ba dakoroŋ na naŋ faa a Huang noba naŋ kpeɛre a Accra zaazulɔre.

A yuoro Ga e la yi a Akan yuoro, a yelbie mine a [g] naŋ yi a [ k] a Akan poɔ. Ga meŋ ko la o Ga distiriki yuori ne a tenne na zaa naŋ areko a Accra ne o paaloŋ zaa.A sɛgebo Accra da yi a Nkran a yi Europeans. A wagere a Danes deme naŋ da maŋ sɛge a Akra

Yɛlɛkɔri

edit

[edit | edit source] Noba yagroŋ baabo wieoŋ wieoŋ ane zimeɛre a teŋɛŋ yi la a Urban green space sigiroŋ. A 2021 peɛroo kyaare tembile mine bonyɛrre a teŋɛ wullo ka duobu yineŋ boɔbo a tembilii ama a urban green spaces leɛmeɛbo ane laafeeloŋ. A 2018 peɛroo a greenspaces a teŋɛ, nyɛ la ba naŋ bebe eɛ soma la neŋ donne guoluu a teŋɛŋ.

A piilaa, Accra yuori da ba yiri lɛ, a o yuori yiibu piile la a wagere na a ports a Ada ane a Prampram paa de ne a Inland soga a Dodowa ne a Akuse. A Dutch noba da mɛ la peɛle a outpost a Ussher Fort kyɛ ka a British ne a Swedes mɛ James Fort ane Christiansborg castles ka a tu a taa a lɛ. A naŋ da wa tata a 17th dakoroŋ na, Portugal, France ne Denmark mɛ la forts a teŋkpomo poore.

Britain nyɛ la tɔna yi a tenne ama gyamaa zie a yi a yuoni 1851, wagere na Denmark naŋ kɔɔre a Christiansborg (ba na yi a Swedes nobazie) ane a ba forts na meŋ ko a British. A Netherlands la noba baaraa naŋ da kɔɔre a ba fort a yuoni 1871 poɔ. A yuoni 1873 poɔ, yuomo naŋ tɔle poɔ, zɔɔre da kpɛ la British ne a Ashantis poɔ, a British da de la Kumasi, a saana a teŋɛ ziire mine. A British paa da la ta a Accra meŋ a yuoni 1874 poɔ, ane a yuoni 1877 poɔ a Anglo-Asanti zɔɔre buyi soba baaraa, Accra da leɛ la Cape Coast ka o e a teŋkpoŋ ko a British Gold Coast. A pommo ŋa da ee la bonso Accra da taa la zikɔɔŋaa a kaŋ a Cape Coast. A wa tɔ zenɛ, Accra zeneba da yi a Ussher fort a te ta a east ane a korle Lagoon te ta o west.

A Gold Coast naŋ piili a o wederoo toma da yi gaa a Accra a yuoni1877 poɔ, a yi a British noba wederbɛ ane a European noba naŋ zeŋ a baa a Christiansborg (modern Osu, Ministries, Ridge, Labone, ane Cantonments) naŋ piili, a teŋɛ piili yɛɛlɛ a na tɔɔ de a nempaaba naŋ waana zɛnɛ. Victoriaborg da piili la a 19th dakoroŋ na a yi European nensenemɛ ne ba laŋkpeɛreba, a be a teŋɛ east. A Accra noba buŋ da la maaleŋ poŋ la a yuoni 1908 poɔ. A yɛɛluu da taa a yɛlebɛ yoŋ laŋkpeɛrebɛ, noba naŋ boɔrɔ ka ba de a yɛlebɛ mine noba ka la lɛ na vɛŋ ka ba yaare a ta fogel taa. Ba paa da maale Adabraka ka o e a north teŋɛkpoŋ. Coast te tɔ 1877 ane 1957 kyɛ taa baabo a leɛ pampana e metropolis. A kapital architecture yitaa neŋ la a dabaŋkoroŋ, na yi a 19th-century colonial architecture te tɔ pampana skyscrapers ane kpɛziiri deri.

Accra la a a Greater Accra Region's economic ane administrative hub, kyɛ e a anchor ko teŋkpoŋ ko Greater Accra Metropolitan Area (GAMA), naŋ taa noba yagroŋ ka ba naŋ baŋ ta noba miliyɔɔ anaare, naŋ vɛŋ ka o e a teŋpoŋ pie ne ata soba a metropolitan zie a Africa. A 2020, a Globalization ane World Cities Research Network de la Accra ka o waa "Gamma −" level global city, naŋ wulo baabo yagroŋ tage lammo.

Yizie

edit

[edit | edit source] [edit source] A yelbiri Accra yi la Akan yelbiri poɔ Nkran ka o muni/ pare la "nyeraa" naŋ maŋ be a Accra teŋɛ poɔ. A yuori e la nyirii zɔɔzɔreba, ka ba maŋ boɔlɔ a teŋɛ ne a noba zaa a ba naŋ na yɛlɛ a Twi. A yelbiri Accra a Ga kɔkɔre poɔ e la a yuori na ne o zu a Ga noba meŋ naŋ yi ne a Nkran. A yelbiri tasoga kaŋ maŋ taa la a nyɔeremɛ voonebinyagaa a ŋa Gã bee Gãã. Dansɛge ŋa Carl Christian Reindorf saga a a yiibu zie ŋa, naŋ maana yɛlɛ kyaare a a waaloŋ teŋroŋ ne a saama yelerree ne a nyiiri ane a Ga noba. A yeli na naŋ tage a yizie ne a nyiiri yi a nyiiri zie naŋ e noba ba naŋ zɔrɔ (aklabatsa), a taŋ kpoŋ zie na Accra teŋɛ da waa la zie noba naŋ kpeɛre ka a wulu zibannaa ne a kuu zie.

A Ga maŋ de a nyiiri naŋ e soŋlo ka a wulu zɔɔzɔreba faŋa ane ba dakoroŋ na naŋ faa a Huang noba naŋ kpeɛre a Accra zaazulɔre.

A yuoro Ga e la yi a Akan yuoro, a yelbie mine a [g] naŋ yi a [ k] a Akan poɔ. Ga meŋ ko la o Ga distiriki yuori ne a tenne na zaa naŋ areko a Accra ne o paaloŋ zaa.A sɛgebo Accra da yi a Nkran a yi Europeans. A wagere a Danes deme naŋ da maŋ sɛge a Akra. Sori Gaabo Yɛlɛ KIA International Terminal Building

Terminal 3 Departure Hall

Accra be la Atlantic coast kyɛ o ba e port paaloŋ yi 1950s. O maŋ senne, a Tema port, naŋ na baŋ e 29 km a east a Atlantic coast seŋ, da maale la a e deepwater shipping te tɔ ane te yi Ghana onaŋ na baŋ de ship sere gyamaa; a port yuobu da la 1961. Tema meŋ paale la a metropolitan zie a Accra.

Transport a Accra paaloŋ teseŋ sori ane karaakyi, ane

Accra

edit
  • Page
  • Discussion
  • Read
  • Edit
  • Edit source
  • View history
  • Watch

Tools

Actions

  • Move

General

  • What links here
  • Related changes
  • Upload file
  • Special pages
  • Permanent link
  • Page information
  • Cite this page
  • Get shortened URL
  • Download QR code
  • Expand all
  • Edit interlanguage links

Print/export

  • Create a book
  • Download as PDF
  • Printable version

In other projects

  • Wikimedia Commons
  • Wikidata item

Appearance

Text

Width

Color (beta)

Accra

city, port settlement, big city, national capital
Part of Ghanaian Coastal Plain
Native label Nkran
Demonym Accran, Accréen, Accréenne
Official language Bɔrefɔ
Paaloŋ Ghana
Capital of Ghana, Greater Accra Region, Gold Coast Colony
Located in the administrative territorial entity Greater Accra Region
Located in time zone UTC±00:00, Greenwich Mean Time
Located in or next to body of water Gulf of Guinea
Coordinate location 5°32′46″N 0°12′24″W
Office held by head of government Mayor of Accra
Head of government Mohammed Adjei Sowah
Replaces Cape Coast
Official website https://ama.gov.gh
Time of earliest written record 15. century
Local dialing code 0302, 0302
Category for the view of the item Category:Views of Greater Accra
Category for maps Category:Maps of Accra

Wikimedia | © OpenStreetMap

Accra (/əˈkrɑː/;Noba boɔla la ŋa, Ga: Ga or Gaga; Twi: Nkran; Dagbani: Aŋkara) waa la a Ghana teŋzu aneŋ o teŋkpoŋ naŋ be a Gulf of Guinea naŋ waa a Atlantic Ocean kyɛlee sapare sɛŋ. A 2021 nensaaleba sɔrebo na saŋa, a Accra Metropolitan District, 20.4 km2 (7.9 sa mi) mannoo eŋaŋ, da taa la noba naŋ kpeɛrɛ o te ta 284,124 noba, aneŋ ka a Greater Accra Region kpoŋ zaa, 3,245 km2 (1,253 sq mi), da taq neŋkpeɛree te ta 5,455,692 noba. A ŋmaa ŋmaa lɛ, a yuori ŋa "Accra" maŋ la a teŋgane ko a Accra Metropolitan District aŋa o naŋ da bibe lɛ ne sɛre kyɛ ka a yuoni a 2008, saŋan a ka o da waa 199.4 km2 (77.0 sq mi) teŋgane eŋaŋ. Ana teŋgane ŋa ka ba da po lokal gɔvemɛŋte distere pie ne ata: sommeŋa municipal districts (teŋgane zaa: 179.0 km2) pie ne ayi aneŋ ka lɛ vɛŋ ka a Accra Metropolitan District (20.4 km2) ŋmaa sigi, kyɛ ka ona la district na yoŋ naŋ da nyɛ zunɔɔ ka ba ko ka teŋkpoŋ. Ana teŋgane ŋa 199.4 km2 da taa la 1,782,150 noba naŋ kpeɛrɛ o a yuoni 2021 nensaaleba sɔroo, ka lɛ vɛŋ ka o waa a Ghana teŋkpoŋ, anaa zaa ka a district ŋa da be la a Accra Metropolitan Assembly teŋgane (20.4 km2) da are o yoŋ a yi o taa zaa poɔ ka ba paaŋ boɔla o ka " Accra yivelaa".

Maale la yi a yiiri meɛroŋ mine baŋ nyɔge taa naŋ be British Fort James, Dutch Fort Crêvecoeur (Ussher Fort), ane Danish Fort Christiansborg na e Jamestown, Usshertown, ane Christiansborg naŋ tutaa. Accra e la a kapital ko British

Ziiri Ba Naŋ Maŋ Puori Ŋmene

edit

[edit | edit source] A yi ziiri na ba naŋ maŋ puori ŋmene, a kpoŋ zie eɛ khristoh ŋmempuori yiri ane tɛmpolthey: Church of the Province ko West Africa (Anglican Communion), Presbyterian Church ko Ghana, Evangelical Presbyterian Church, Ghana (World Communion of Reformed Churches), Ghana Baptist Convention (Baptist World Alliance), Lighthouse Chapel International, Church of Pentecost, Assemblies of God, Roman Catholic Archdiocese of Accra (Catholic Church). Kamori 'Muslim' ŋmenpuori zie 'mosques' meŋ beebe la.

Ŋmenpuori zi basɔgele mine a teŋɛ poɔ teseŋ Holy Trinity Cathedral, Wesley Methodist Cathedral, Ebenezer Presbyterian Church, Osu, Holy Spirit Cathedral, the Ghana National Mosque, a Madina Mosque, ane a Accra Ghana Temple a Church of Jesus Christ ko a Latter-day Saints.

Yizie

edit

[edit | edit source] A yelbiri Accra yi la Akan yelbiri poɔ Nkran ka o muni/ pare la "nyeraa" naŋ maŋ be a Accra teŋɛ poɔ. A yuori e la nyirii zɔɔzɔreba, ka ba maŋ boɔlɔ a teŋɛ ne a noba zaa a ba naŋ na yɛlɛ a Twi. A yelbiri Accra a Ga kɔkɔre poɔ e la a yuori na ne o zu a Ga noba meŋ naŋ yi ne a Nkran. A yelbiri tasoga kaŋ maŋ taa la a nyɔeremɛ voonebinyagaa a ŋa Gã bee Gãã. Dansɛge ŋa Carl Christian Reindorf saga a a yiibu zie ŋa, naŋ maana yɛlɛ kyaare a a waaloŋ teŋroŋ ne a saama yelerree ne a nyiiri ane a Ga noba. A yeli na naŋ tage a yizie ne a nyiiri yi a nyiiri zie naŋ e noba ba naŋ zɔrɔ (aklabatsa), a taŋ kpoŋ zie na Accra teŋɛ da waa la zie noba naŋ kpeɛre ka a wulu zibannaa ne a kuu zie.

A Ga maŋ de a nyiiri naŋ e soŋlo ka a wulu zɔɔzɔreba faŋa ane ba dakoroŋ na naŋ faa a Huang noba naŋ kpeɛre a Accra zaazulɔre.

A yuoro Ga e la yi a Akan yuoro, a yelbie mine a [g] naŋ yi a [ k] a Akan poɔ. Ga meŋ ko la o Ga distiriki yuori ne a tenne na zaa naŋ areko a Accra ne o paaloŋ zaa.A sɛgebo Accra da yi a Nkran a yi Europeans. A wagere a Danes deme naŋ da maŋ sɛge a Akra

Yɛlɛkɔri

edit

[edit | edit source] Noba yagroŋ baabo wieoŋ wieoŋ ane zimeɛre a teŋɛŋ yi la a Urban green space sigiroŋ. A 2021 peɛroo kyaare tembile mine bonyɛrre a teŋɛ wullo ka duobu yineŋ boɔbo a tembilii ama a urban green spaces leɛmeɛbo ane laafeeloŋ. A 2018 peɛroo a greenspaces a teŋɛ, nyɛ la ba naŋ bebe eɛ soma la neŋ donne guoluu a teŋɛŋ.

A piilaa, Accra yuori da ba yiri lɛ, a o yuori yiibu piile la a wagere na a ports a Ada ane a Prampram paa de ne a Inland soga a Dodowa ne a Akuse. A Dutch noba da mɛ la peɛle a outpost a Ussher Fort kyɛ ka a British ne a Swedes mɛ James Fort ane Christiansborg castles ka a tu a taa a lɛ. A naŋ da wa tata a 17th dakoroŋ na, Portugal, France ne Denmark mɛ la forts a teŋkpomo poore.

Britain nyɛ la tɔna yi a tenne ama gyamaa zie a yi a yuoni 1851, wagere na Denmark naŋ kɔɔre a Christiansborg (ba na yi a Swedes nobazie) ane a ba forts na meŋ ko a British. A Netherlands la noba baaraa naŋ da kɔɔre a ba fort a yuoni 1871 poɔ. A yuoni 1873 poɔ, yuomo naŋ tɔle poɔ, zɔɔre da kpɛ la British ne a Ashantis poɔ, a British da de la Kumasi, a saana a teŋɛ ziire mine. A British paa da la ta a Accra meŋ a yuoni 1874 poɔ, ane a yuoni 1877 poɔ a Anglo-Asanti zɔɔre buyi soba baaraa, Accra da leɛ la Cape Coast ka o e a teŋkpoŋ ko a British Gold Coast. A pommo ŋa da ee la bonso Accra da taa la zikɔɔŋaa a kaŋ a Cape Coast. A wa tɔ zenɛ, Accra zeneba da yi a Ussher fort a te ta a east ane a korle Lagoon te ta o west.

A Gold Coast naŋ piili a o wederoo toma da yi gaa a Accra a yuoni1877 poɔ, a yi a British noba wederbɛ ane a European noba naŋ zeŋ a baa a Christiansborg (modern Osu, Ministries, Ridge, Labone, ane Cantonments) naŋ piili, a teŋɛ piili yɛɛlɛ a na tɔɔ de a nempaaba naŋ waana zɛnɛ. Victoriaborg da piili la a 19th dakoroŋ na a yi European nensenemɛ ne ba laŋkpeɛreba, a be a teŋɛ east. A Accra noba buŋ da la maaleŋ poŋ la a yuoni 1908 poɔ. A yɛɛluu da taa a yɛlebɛ yoŋ laŋkpeɛrebɛ, noba naŋ boɔrɔ ka ba de a yɛlebɛ mine noba ka la lɛ na vɛŋ ka ba yaare a ta fogel taa. Ba paa da maale Adabraka ka o e a north teŋɛkpoŋ. Coast te tɔ 1877 ane 1957 kyɛ taa baabo a leɛ pampana e metropolis. A kapital architecture yitaa neŋ la a dabaŋkoroŋ, na yi a 19th-century colonial architecture te tɔ pampana skyscrapers ane kpɛziiri deri.

Accra la a a Greater Accra Region's economic ane administrative hub, kyɛ e a anchor ko teŋkpoŋ ko Greater Accra Metropolitan Area (GAMA), naŋ taa noba yagroŋ ka ba naŋ baŋ ta noba miliyɔɔ anaare, naŋ vɛŋ ka o e a teŋpoŋ pie ne ata soba a metropolitan zie a Africa. A 2020, a Globalization ane World Cities Research Network de la Accra ka o waa "Gamma −" level global city, naŋ wulo baabo yagroŋ tage lammo.

Yizie

edit

[edit | edit source] [edit source] A yelbiri Accra yi la Akan yelbiri poɔ Nkran ka o muni/ pare la "nyeraa" naŋ maŋ be a Accra teŋɛ poɔ. A yuori e la nyirii zɔɔzɔreba, ka ba maŋ boɔlɔ a teŋɛ ne a noba zaa a ba naŋ na yɛlɛ a Twi. A yelbiri Accra a Ga kɔkɔre poɔ e la a yuori na ne o zu a Ga noba meŋ naŋ yi ne a Nkran. A yelbiri tasoga kaŋ maŋ taa la a nyɔeremɛ voonebinyagaa a ŋa Gã bee Gãã. Dansɛge ŋa Carl Christian Reindorf saga a a yiibu zie ŋa, naŋ maana yɛlɛ kyaare a a waaloŋ teŋroŋ ne a saama yelerree ne a nyiiri ane a Ga noba. A yeli na naŋ tage a yizie ne a nyiiri yi a nyiiri zie naŋ e noba ba naŋ zɔrɔ (aklabatsa), a taŋ kpoŋ zie na Accra teŋɛ da waa la zie noba naŋ kpeɛre ka a wulu zibannaa ne a kuu zie.

A Ga maŋ de a nyiiri naŋ e soŋlo ka a wulu zɔɔzɔreba faŋa ane ba dakoroŋ na naŋ faa a Huang noba naŋ kpeɛre a Accra zaazulɔre.

A yuoro Ga e la yi a Akan yuoro, a yelbie mine a [g] naŋ yi a [ k] a Akan poɔ. Ga meŋ ko la o Ga distiriki yuori ne a tenne na zaa naŋ areko a Accra ne o paaloŋ zaa.A sɛgebo Accra da yi a Nkran a yi Europeans. A wagere a Danes deme naŋ da maŋ sɛge a Akra.

Sori Gaabo Yɛlɛ

edit

KIA International Terminal Building

Terminal 3 Departure Hall

Accra be la Atlantic coast kyɛ o ba e port paaloŋ yi 1950s. O maŋ senne, a Tema port, naŋ na baŋ e 29 km a east a Atlantic coast seŋ, da maale la a e deepwater shipping te tɔ ane te yi Ghana onaŋ na baŋ de ship sere gyamaa; a port yuobu da la 1961. Tema meŋ paale la a metropolitan zie a Accra.

Transport a Accra paaloŋ teseŋ sori ane karaakyi, ane international airport.

Geography

edit
Accra
Climate chart (explanation)
J F M A M J J A S O N D
15

31

23

33

31

24

56

31

24

81

31

24

142

31

24

178

29

23

46

27

23

15

27

22

36

27

23

64

29

23

36

31

24

23

31

24

█ Average max. and min. temperatures in °C
█ Precipitation totals in mm
Source: BBC Weather
Imperial conversion


A o bezie a Dahomey Gap poɔ, be la a Gulf of Guinea ane a Atlantic Ocean coast mane zɔ te yi a te seŋ a a monsoonals saseɛ, Accra waaloŋ e la tuloŋ kyɛ la e semi-arid zie. (Köppen climate classification: BSh) naŋ eŋ boŋ ne a tropical zikoɔŋaa ne zimaaroŋ (Köppen climate classification: Aw/As). A yuoni zaa saa miibo e la 730mm, naŋ maŋ mi gbɛɛyaga a Gaana sẽɛ ayi sag. A sẽɛ kpoŋ soba maŋ piili a April kyuu kyɛ baare a July soŋa kyɛ ka sẽɛ bele soba maŋ e a October kyuu. Saa maŋ mi la yaga a maŋ vɛŋ ka kompiiri ka bare zaa pa kyɛ saa saamo.

Saseɛ maŋ daara la, a saseɛ daao seŋɛɛ 65% kɔɔ saa poɔ te ta 95% kɔɔ zaa poɔ. A sasekpoŋ daao zaa a Accra

Sumbu yijiihi

edit
  1. https://en.m.wikipedia.org/wiki/Accra#cite_note-2
  2. https://en.m.wikipedia.org/wiki/Accra#cite_note-2021_census-1
  3. https://en.m.wikipedia.org/wiki/Accra#cite_note-land_area-3
  4. https://en.m.wikipedia.org/wiki/Accra#cite_note-4
  5. https://en.m.wikipedia.org/wiki/Accra#cite_note-5
  6. https://en.m.wikipedia.org/wiki/Accra#cite_note-aba_background-info-6