Wp/vmf/Schbajs

Der ardigl is in Hâunlâuisch gschriiwn.

Schbajs is â däädschichs, fajchds madârjaal, des aus ned ds'grâuwâ dsuâschlôôchschdof (sand odâr schdôôbräâsâlich), wasâr un fôr alâm âm bindemidl (ghalch odâr dsemend) dsamâgruâdld wärd. Mr nimd's dsum bauâ, indem mr dsum bajschbiil uf â undâre lôôch schdôônâr odâr dsiichl â lôôch schbajs mid dr ghelâ ufschdrajch un diâ nägschd rajâ dôô drufseds. Däär schbajs bindâd mid dr dsajd ôô, wärd alsâ hard un iwârdrechd dan grafdschlisich diâ uflaschd an des was drundâr lajd.

Drugânâr Schbajs in'râr dsiichlmauâr

Schbajs wärd gebrauchsfärdich âugliifârd odâr ufm bau sälwâr âugriird. Dâfiir nimd mr ân bedoomischâr odâr aa blôâs â flache wanâ, in diâ mr diâ beschdanddaal fom schbajs nâjschid un dan mid dr schaufl umriird un mischd. Wemâr bam schafâ mid schbajs d'hend ds'ofd dâmid dirägd dsamâbringd, wärâ diâ gands drugâ un schrundich, wal des scharfe dsajch s'fäd uf dr haud wägädsd. Iwrichâ schbajs däf mr uf ghôôn fal dâ guuschdôô nôôschidâ odr in d'ghanalisadsjoon nâjschmajsâ, wal däär sunschd dôô inâ nôôbabd und dan dâ ablaaf fârschdobfd.

Gladschdrich odr eschdrich is â bsondre ôôrd fon schbajs, den mr uf färdiche bedoobâjdâ ufbringd un dan gladdsiâd, doô druf ghâu mr dan eewâ ân bâudâ leechâ, neemlich debichbâudâ, bharghed, ghôrg, laminaad usw. Bedoo siid eenlich aus wiâ schbajs, dôôdsuâ nimd mr awâr grâjwârâ dsuâschlôôch.

Gschichde

Dr schbajs ghumd fon dâ Reemâr häär. Diâ hen des Opus caementitium endwigld, â mischung aus bruchschdôô („Caementum”), bindemidkl („Mortar”) un wasâr, um so â aard ghinschdlichâ schdôô dsu hôô. Opus caementitium siid mr hajd als foorlaafâr fom bedoo âu, awâr aa dr schbajs ghumd dâfâu häär.

Âjdaalung

Nach dr fârwendung

schbajs

• dsum ufmaurâ
• dsum fârbudsâ fon wnd un degâ
• dsum abschodâ (brandschudsmördl)
• dsum noochdräächlich ausfuâchâ
• dsum eschdrichmachâ als undârlaach fir bâjdâ
• dsum aushärdâ undâr wasâr
• dsum wärmedämâ

Nach dr ghernung

Dherasâbladâ mid fâjghiis

Majschdens nimd mr dsuâschlôôch in dr ghernungsgräâs fon sand, manchmôôl awâr aa andâre ghernung, edwa fâjghiis odr holdsschbeâ. Baj schdôônichm dsuâschlôôch gäd mr awâr niâ iwâr 4 mm, driiwâr wäär's bedoo. Manche sôrdâ fon schbajs mechd mr aa nôr mid wasâr, alsâ oone dsuâschlôôch.

Nach'm bindemidl

Schbajs mechd mr majschdens mid minâraalischm bindemidl, alsâ dsum bajschbiil

• ghalch
• dsemend
• gibs
• anhidrid
• magnesid
• laamâ (Lehm)

odr mid orgaanischm bindemidl (mauârbindâr), alsâ mid ghunschdof.

Nach dr ôârd dr aushärdung

Manche sôrdâ schbajs miâsâ blôôs ausdruglâ, baj andârâ basiird was gheemischs (ghoolâdiiogsiid-bindung). Manche sôrdâ schbajs härdâ nôr an dr lufd aus, andâre aa undâr wasâr (hidraulischâr märdl).