Wp/vmf/Hall

Der ardigl is in Hâunlâuisch gschriiwn.

Hall, ofidsjäl schrajbd sich's Schwäbisch Hall, is â Schdad im Nordoschdâ fom Bundâsland Baadâ-Wirdâbärch, lajd uugfäär 37 km eschdlich fon Haalbrun un uugfäär 60 km nordeschdlich fon Schduâgârd. Hall is dr Sids from Landgrajs Schwääbisch Hall un dem sâj greeschde Schdad un is â midldsendrum. Sajdm 1. Ogdoowâr 1960 isâs â Grôâse Grajschdad. Mr ghend's wechâm Hällâr, ârâ Mindsâ, diâ nach 'râ daafd is, wechâ dâ Salds-Siâdâr un wechâ dâ Frajlichdschbiil uf dr grôâsâ Dräbâ fôr dr Michelsghirch.

Ärdghunde

Lôôch

Hall lajd undâ drinâ im schdajlâ Ghochâr-Dôôl an 'râ aldâ Soole-Gwälâ. Diâ najârâ Schdad-Daal un diâ därfâr, woo âjgmâjndâd wôrâ sin, dsiâchâ sich nuf un naus uf'd Hallâr Eewâne, diâ wo hiir glaj siidlich un weschlich auslefd am Schwääbisch-Fränggischâ Wald.

Nachbârgmôônd

Rechds im gringrum von Nôrdâ âu leechâ um diâ Schdad Hall rum diâ Schdäd und Gmôônd:

Undâr-miinggâ (Untermünkheim), Brâuschbach (Braunsbach), Wolbârdshausâ (Wolpertshausen), Ilshofâ (Ilshofen), Felbärch (Vellberg), Suundâ (Obersontheim), Michlbach an dr Bilds (Michelbach_an_der_Bilz), Rôâsâgardâ (Rosengarten), Owâr-rôâd (Oberrot), Môârd (Mainhardt), Michlfäld (Michelfeld), Waldâburch un Ghubfârdsäl (Kupferzell).

Mid dâ Gmôôndâr Michlbach an dr Bilds, Rôâsâgardâ un Michlfäld had Hall â Gmôôschafds-Fârwaldung. ausgmachd.

Wiâ Hall ufdaald is

Ufdaalung fon Hall

Blig uf d'Aldschdad

S'schdad-gebiid fon Hall daald sich uf in dâ Schdad-Ghärn un diâ achd Schdad-Daal Biiwârsfäld, Eldârshofâ, Gaalâghirchâ, Gälwingâ, Suldsdôrf, Dingldâ un Wegriâdâ, diâ wo ale ärschd baj dr Gmôôndsrefôrm in dâ 1970âr Jôôr dâdsuâghumâ sin. Diâ Schdaddaal sin aa Ôrdschafdâ nach dr Baadâ-Wirdâbärchischâ Gmôôndsôrdnung, sii hen alsâ â jeede ân Ôrdschafdsraad undâr âm Ôrdsfoorschdeâr. Di weelâr fon dr Ôrdschafd weelâ diâ Ôrdschafdsrääd ba jeedâr Ghomunaalwaal. Dan had aa noch jede Ôrdschafd â Bedsirgs-Amd, des is soodsâsôôchâ s'Rôôdhaus im Oord.

D'Ghärn-Schdad, diâ Schdad-Daal un diâ Ôrdschafdâ hen dan widâr Woongebiid und Woon-Bedsirch ôdr Woonbläds midâm ajchânâ Nôômâ undârhalb. Sâu ghäärâ dsu Biiwârsfäld diâ Oord Buâchhâuf, Hilwâhâuf, Hôâhâulds, Räâdâhâuf, Sidâhaard, Schdargholdsbach, Schdaachâhaus, Wiâlandswajlâr un Windârhaldâ. Dsu Eldârshofâ ghäärd Brajdâschdoj, dsu Gaalâghirchâ diâ oord Friilingsbärch, Godwolshausâ, Wagârshofâ, Silds, Najhoofâ un Gliâmâhâuf, dsu Gälwingâ dr oord Ärlach, dsu Suldsdôrf diâ oord Anhausâ, Buâch, Därâdsimârn, Hôâschdad, Jagschdrôâd, Madâshärlebach un Nâjbrôn und dsu Dingldâ diâ oord Aldâhausâ, Odârbach, Ramschbach, Fâjnich un Wôlbârdsdorf. Wegriâdâ is âlôô fôr sich.

Baj denâ Woonbedsirch un Woonbläds fon dr Ghärn-Schdad sin d'Grendsâ als ned genau feschdgleechd, es san: Ald-Schdad, Kadriinâfoorschdad, Wajlârfoorschdad, Undâr-Limburch, Owâr-Limburch, Grajdsägâr-Siidlung, Hajmbach-Siidlung un Dajrârshoof, Rolhoof, Rajfâhoof, Läâhoof (däär is abgangâ un had friâr Dirâhoof ghaasâ), Schdôôbach midsamd dr Ghomburch, Glôô-Ghomburch, Âjghôrn un Dauwâhoof (diâ ledschdâ fiir wôôrâ dsamâ, bis anâ 1930, diâ selbschdendiche gmôônd Schdôôbach), Dulauâr Häâ / Haagâbach (wôôr bis 1935 â Woonblads fon dr gmôônd Biiwârsfäld), Hesldâ mid Ghajsârhoof un dâ Siidlung Midlhäâ, Ghag-Ägâr, Sool-Bharg un Grundwiisâsiidlung (diâ ledschdâ ab Hesldâ wôôra bis 1936 diâ selbschdendiche Gmôônd Hesldâ).

Raumblaanung

Hall is â midl-dsendrum in dr Regjoon Haalbrun-Franggâ, wofâu Haalbrun sälwâr â oowâr-dsendrum is.

Margdblads, Blig nach Nôrdâ uf dâ Brangâr un dâ Margdbrunâ
Dr Baad-Dhoor-weech midâm Joosâ-dhurm
Dr godsalmächdich hôôche „Najbau“, fon dr „Schdôônârnâ Brig“ aus gsää
Di ald Schdadmiilâ, hajdsâdôôch s'Hällisch-Fränggische Museeum, fom Undâr-wäärd aus Richdung Nôrdâ gsää
D'Michls-Ghirch un dr „Najbau“, fom Ghochâr aus gsää, dârfoor dr Haal-Blads und dr Sulfâr-Schdeech
Dr Joosâ-Dhurm in dr „Gälwingâr Foorschdad“
Dr Margdblads baj nachd, Blig fon dr Michls-Ghirch nach Wäschdâ uf's Rôâdhaus
Am Ghochâr dundâ, blig fom Haalblads nach Wäschdâ uf'd Fachwärg-Hajsâr in dr Mauâr-Schdrôôs
Diâ Grôôs-Ghomburch in Schdôôbach fon Siidâ aus, si lajd ufâm aldâ Umlaafbärch fom Ghochâr

Gschichde

Nôômâ

D'Schdad wird in dâ äldâschdâ Uurghundâ maaschdns nôr „Hall“ gschriiwâ. Ofd môônd mr, des Wôrd dääd midâm gheldischâ woârd fir Salds dsamâhengâ, s'ghumd awâr waarschâjnds fonâm wäschd-gärmaanischâ Dhäädichghajdswôrd fir „undâr dâ hids ausdruglâ“, wal mr hald inârâ Saliinâ Soole âjghochd. Ghäärd had d'Schdad ned edwaa dsum friâ-midlaldârlichâ Härdsochdum Schwôôbâ, sôndrn dsum Härdsochdum (Oschd-)Franggâ. Das se, â godsichs môôl, in dr Groonich fon Gislebert von Mons anâ 1190 „Hallam in Suevia“ gschriiwâ wärd, des ghumd wool blôôs dôdâfâu, das d'schdad dôômôôls dâ Schdaufâr ghäärd had, denâ wo haabdsächlich aa s'Härdsochdum Schwôôbâ ghäärd had, des „schwääbische“ had mr dan hald wol iiwârdrôôchâ. Reechlmääsich „Schwääbisch“ Hall had mrs awâr ärschd fiil schbäädâr ghaasâ, des is dan dôôfâu ghumâ, wal dii dôômôôlich Rajchs-Schdad Hall im 14. un 15. Jôôrhundârd ân archâ un langâ Gnaadsch ghed had midâm Landgrichd Wärdsburch, des dôômôôls firs Härdsochdum Franggâ dsuâschdendich wôôr. 1442 had dr Rôôd ärgläärd, diâ Schdad dääd Schwääbisch Hall haasâ un dääd fâj uf schwääbischâm bâudâ leechâ, wesdâhalb s'Wärdsburchâr grichd âm nigs ds'sôôchâ häd. 1489 had's dan ân fermlichâ beschlus fom Rôôd gäwâ, das diâ schdad in alânâ ofidsjälâ schrajwâ Schwääbisch Hall (uf ladâjnisch Hala Suevorum) ghaasâ wärâ sod. Wiâ dan 1521 dr Schwääbische Rajchs-grajs bildâd wôrâ is, had mr sich basnd dem âugschlosâ, drodsdem das drumrum faschd alâs dsum Fränggischâ Rajchsgrajs ghäärd had. Wiâ d'schdad dann 1802 an Wirdâbärch gfalâ is, had mr dâ dsuâsads „Schwääbisch“ ausm nôômâ gschdrichâ, waarschâjnds, wal dâmid uf âjrichdungâ fom Aldâ Rajch âugschbiild wôrâ wäär un mr des nime had hôô welâ. Dâdsuâgsôchd had mr des „Schwääbisch“ awâr als noch. Bis anâ 1806 is aa noch „am Ghochâr“ hindâdrâu gschdandâ am nôômâ. Im Dridâ Rajch, anâ 1934, is des „Schwääbisch“ dan widr ofidsjäl wôrâ, wal mr d'schdad ausânândâr had haldâ welâ fon denâ andârâ Halls, diâ's gajd (Niidârn-hall, Friidrichs-hall, Rajchâ-hall usw.).

Foor-dsajd un Aldârdum

Dii ärschda Âu-siidlungâ fom Mendschâ had mr fir d'Jungschdôôdsajd nôôchgwiisâ. Diâ wôôrâ dan owârhalb fom Ghochâr-Dôôl uf dr Häâ, alsâ dsum Bajschbiil baj dr hajdichâ Grajdsägâr-Siidlung un uf Hesldâr margung. Mr had aa nôôchgwiisâ, das d'Gheldâ dundâ im Dôôl in dr hajdichâ Aldschdad â Saliin bedriiwâ hen vom 5. bis dsum 1. joorhundârd f. Gr. Dôô is Soole ausdrädâ, un des hen diâ dsu Salds âjdambfd.

Midlaldâr un Friie Najdsajd bis 1802

Dr Schiid-grôôwâ

S'Glausnidsâr-haus

Ob dswischâ dr Gheldâ-Siidlung un dem midlaldârlichâ Hall schdendich jeemand am Oord glääbd had, des waas mr ned. Dr eerschde uurghundâ-nôôchwajs fir Hall im Midl-aldâr is jeedâfals dr „Ääringâr Schdifdungs-Briâf“, â waarschâjnds gfälschde Uurghundâ, dii uf 1037 dadiird is, awâr eeâr aus dâ ledschdâ jôôr fom 11. Jôôrhundârd schdamd. Wechâm blads fon dr saliinâ had mr dii siidlung ägsdraa undâ im dôôl âuglâjchd, wo se awâr dan schlechd ds'fârdajdichâ wôôr. Âufangs had dr oord dâ Graafâ fon Ghomburch-Rôâdâburch ghäärd, wi diâ ausgschdôrwâ san, ise dann um 1116 rum an d'Schdaufâr gangâ.

Dsur schdad endwigld had mr sich nôôch un nôôch im 12. jôôrhundârd. Diâ eerschd sichâre uurghundliche ärwäänung fon Hall is in dr Waj-uurghundâ fon dr Michlsghirch anâ 1156. Dan is aa â mindsâ âjgrichd wôrâ, waarschâjnds fom Ghajsâr Friedrich I. Barbarossa], dôô had mr dâ Hällâr] (= Hallâr Bfennich) gschlôôchâ. Des wôôr â gands billichs, masâwajs häärgschdelds geeldschdig aus dinâm silwârbläch, des bal wajd im Rajch un sogôôr ausârhalb umglofâ is. Durch d'saliinâ un diâ minds is wirdschafdlich ufwärds gangâ mid dr schdad. Lang hen sich diâ schdädâr mid dâ Schenggâ fon Limburch] gschdriidâ um d'härschafd in dr schdad, des had dan mid dem „Wiânâr Schiidschbruch“ fom Gheenich Ruudolf fon Haabsburch] fon anâ 1280 â end ghed, dôôdurch had Hall â Rajchschdad wärâ ghenâ. âugää had dôô ärschd âmôôl dr schdad-aadl, des wôôrâ nôôchghumâ fon schdaufischâ minischderjaalâ. Däär had dan awâr, nach inârâ uuruâ in dr schdad, aa andre midredâ lasâ miâsa. Dânôôch is diâ fârfasungs-uurghundâ fom Luudwich dem Bajâr fon anâ 1340 faschd uu-fârändârd bis 1802 in gäldung bliiwâ. S'wichdichschde greemjum wôôr dr Rôôd undârm Schdäd-majschdr (Birchârmajschdâr). In dem Rôôd sin dswelf aadliche, segs „midlbirchâr“ un achd handwärgâr ghogd. Folends aus mid dr foorhärschafd fom schdad-aadl wôôrs nach dr „Dswaadâ Dswiidrachd“ fon 1509 bis 1512. Dânôôch had in dr schdad â owârschichd aus birchâr s'hefd in dr hend ghed, des sin nôôch un nôôch aa schdudiirde lajd wôrâ. Dsu denâ ghäärd hen dsum bajschbiil aa diâ foorfôôrâ fom dheoloochâ un wiidârschdands-ghembfâr Dietrich Bonhoeffer

Im 14., 15. un 16. jôôrhundârd braadâd diâ rajchs-schdad schdad dan sisdemaadisch iir gebiid aus. Sii had härschafdsrächd ghaafd, wo's imâr gangâ is, un had diâ dan aa, woo's needich wôôr, mid gwald fârdajdichd. Dr ledschde grôâse dsuâwags wôôr 1595, dôô had mr d'härschafd Felbärch ghaafd. Am end fom Aldâ Rajch had Hall dan iwâr 330 km² mid uugfäär 21.000 âjwoonâr regiird. Dôôdâdsuâ hen 3 schdäd gheerd, 21 bfar-derfâr un 90 därfâr un wajlâr. Es wôôr âjdaald in diâ emdâr Ghochân-eg, Rôâsâgardâ, Biilâr, Schlichd, Ilshofâ, Felbärch un Hoârd.

Ghirchâ-ôrdnung von 1543

Däär sajd 1522 âusäsiche dheolooch Johannes Brenz had 1523 mid dr Refôrmadsjoon âugfangâ, diâ wo dan 1543 färdich wôôr, wiâ d'Ghirchâôrdnung rausghumâ is. An Wâjnachdâ 1526 hadâr in dr Michlsghirch dsum eerschdâ môôl s'Ôôwndmôôl mid brôad un mid wâj gfajârd. Anâ 1525 im Baurâ-griâch had sich Hall, des wôôr seldâ, haldâ ghenâ gechâ diâ ufschdendichâ baurâ. Wal mr uf brodeschdanschischâr sajdâ am Schmalkaldischâ Griâch miidgmachd had, had mr â gsaldsâs buâsgääld an dâ Ghajsâr Karl V. dsôôlâ miâsâ. Im Drajsichjäärichâ Griach wôôr mr arch blôôchd mid imâr andârâ besadsungâ, durch di Ghajsârlichâ, diâ Frandsâusâ un diâ Schweedâ. Dswischa 1634 un 1638 is jeedâr finfde âjwoonâr gschdôrwâ an sajchâ odr am hungâr. Drodsdeem isâs nachm end fom griâch bal widr ufwärds gangâ, des had aa dôô drâu gleechâ, das mr dâ saldshandl un d'saliinâ naj organisiird had. Fiil geeld is aa in d'schdad ghumâ durch dâ wâjhandl.

Hall anâ 1643

Ofd in dr gschichd wôôr mr gschlôôchâ mid schdadbrend. Anâ 1316 sol â grôâsâr daal fon dr schdad ôôbrend sâj, 1680 is dr blids âjgschlôôchâ, desdâweechâ sin dan um di hundârd hajsâr in dr Gälwingâr Foorschdad fârbrend. 1728 sin dswaa dridl fon dr aldschdad in raach ufgangâ. Ausâr 294 briwaadhajsâr sin dâbaj dswaa ghärchâ, s'Schbidaal, s'Rôâdhaus un d'Saliinâ ôôbrend. Dânôôch had mr im Barogschdiil widâr ufbaud, was mr hajd noch im schdadbild iwârôôl siid.

19. jôôrhundârd

Schidsâschajb fon 1802, uf därâ mr d'iwârnôôm fon dr rajchschdad Hall durch's wirdâbärchisch milidäär siid. D'inschrifd huldichd dem najâ härschâr: Was Menschen Eigensinn getrent; doch die Natur verband; Dies gab der Genius der Zeit – dem theuren Vaterland! Nicht mit Hochgewitters Stürmen zogen Friedrichs Krieger ein: Ihre Losung ist das Streben, – Ihres Herrschers werth zu sein!

Schdadblôô fon Hall, ufdsajchnd ba dr wirdâbärchischâ landsfârmesung anâ 1827

Anâ 1802 hat Wirdâbärch mi'm âjfârschdendnis fom Napoleon sich diâ Rajchschdad Hall undârn nôôchl grisâ, des wôôr ân ausglajch fir âjniche fon wirdâbärch an Franggrajch ôôdräädâne gebiid iwârm Râj driwâ. Diâ schdad is sids fonâm Oowâr-amd wôrâ, diâ iir foorhäär ghäärânde schdäd un därfâr sin als gmôôndânâ dsu fârschiidânâ Oowâr-emdâr gschlôôchâ wôrâ. Dânôôch is â wajl nigs meâ foorwärds gangâ in Hall – un sogôôr rigwärds. Durch d'Napoleonische Griâch sin d'finandsâ fon dr schdad hindâ hod gangâ. D'ghaaflajd un d'handwärgâr wôôrâ uf ôn schlôôch fon iire alde absadsmärgd driwâ im jeds [[Wp/vmf/Bayan|bajrischâ Franggâ ôôgschniidâ. S'alde Gimnaasjum had mr 1811 dsur blôâsâ ladajnschûâl rôôgschduâfd. D'Saliinâ, foorhäär im gmôôschäfdlichâ âjchâdum fon fiilâ birchârslajd, had dr Wirdâbärchische schdaad iwârnumâ, d'fârhandlungâ wechâ dr endschäädichung dâfiir hen sich bis 1827 nausdsoochâ. Diâ dan ausgmachdâ „eewichân rendâ“ wärâ hajd noch an d'nôôchghumâ fon dâ dôômôôlichâ besidsâr dsoold, sin awâr faschd nigs meâ wäärd, wal mr ghan ausglajch fôr d'infladsjoon ausgmachd had. D'saliinâ is dan 1924 dsuâgmachd wôrâ. Wal d'schdad â oowârâmd ghed had, sin noch andâre behärdâ häärdsoochâ, anâ 1807 â Ghamâraal-amd (ab 1919 Finandsamd) un 1811 s'Oowâr-amdsgrichd (sajd 1878 dan Amdsgrichd). Arch wichdich wôôr, das mr dr schdad 1839 â gfengnis ufdrigd had, des dan 1846 in am glôds fon najbau glaj näbâ dr aldschdad bedsoocha wôrâ is, un aa 1868 diâ grindung fonâm Grajs-gerichdshâuf (sajd 1879 Landgrichd), â grichdsinschdands owârhalb fon dâ owâramds- un amdsgrichd. Des is dan 1932 undr brodäschd ufgläâsd wôrâ. Dâdsuâ ghumâ is dan noch fon dr schdad aus des arbajdsamd, un noch âjrichdungâ fon dr schuâl-, ajsâbôô-, boschd- un dhelegraafâ-, schdrôâsâbau-, dsol- un milidäärfârwaldung.

Ba dr 1848-er rewoludsjoon had's in Hall dan uuruâ gää, awâr oone gwaldäädichghajdâ. Diâ majschdâ birchâr wôôrâ demograadisch âjgschdeld un hen dâ Schduâgârdâr brofäsâr Wilhelm Zimmermann in d'Franggfurdâr Nadsjonaalfârsamlung gweeld, däär wôôr â gmääsichdâr rebublighaanâr. Im härbschd 1848 had d'wirdâbärchische regiirung d'schdad mid milidäär bsedsâ lasâ, wechâm „anarchischâ gajschd“ fon dâ birchârschafd. Âjniche ärdliche âufiirâr fon dâ rebublighaanâr had mr uf dâ Hooâ-aschbärch brôchd, âjniche dâfâu sin dan schbäädâr nach Ameerighaa ausgwandârd. Diâ majschdâ birchâr sin bis dsum end fom Ghajsârrajch linggslibâraal âjgschdeld bliiwâ un hen demendschbrächende abgôrdnâde in dâ Rajchsdôôch un dâ Landôôch gweeld. 1864 had sich ân ôrdsfârâj fon dr SPD grindâd, där had sich bal durchgsedsd als fârdräädung fon dâ arbajdâr un had ba dâ waalâ bis dsu âm firdl fon dâ schdimâ griâchd.

Baj dr induschdrialisiirung wôôr Hall â schbääd-dsindâr, mr had dâmiid im grôâsâ gandsâ nôr des widâr râjghold an arbajdsbläds, was s'alde handwärch dâdurch fârloorâ had. Nedâmôôl dr âuschlus an d'ajsâbôô nach Haalbrun anâ 1862 had dôô fiil drâu gändârd, awâr dem dhurismus un dem ghuurbedriib had's scho guâd doânâ. Wal weechâ dem fiile âjwoonâr in d'grôâschdad dsoochâ un nach iwârsee ausgwandârd sin, had d'befelgârung im 19. jôôrhundârd nôr gands langsam dsuâgnumâ. Eârschd im 20. jôôrhundârd had mr naje siidlungâ ausârhalb fom aldâ schdadgebiid baud. Awâr s'bildungsdsendrum fon dr geechnd is d'schdad scho widr wôrâ: 1877 had mr s'Gimnaasjum widr âjgrichd. Un ba dr endwiglung dsum diinschdlajschdungs-dsendrum had dan diâ grindung fom „Diag“ (Diagonisâ-ôôschdald) dâ auschlôôch gäwâ, des is hajd ânâr fon dâ greschdâ arbajdgeewâr in dr schdad.

Fom Eerschdâ Wäldgriâch bis hajd

Im Eerschdâr Wäldgriâch anâ 1914-1918 wôôr in dr schdad â ladsâräd. Iwâr d'Wajmaarâr Rebubligh had sich dan bolidisch dr wiind arch drääd. D'birchârslajd, diâs ôôfangs nôch majschdens mid dr linggslibâraalâ DDP ghaldâ hen, sin greschdâdaals iwârglôfâ dsu dâ dajdsch-nadsjonaalâ (DNVP), diâ gechâ d'rebublig âjgschdeld wôôr. Scho anâ 1922 is â ôrdsgrube fon dr NSDAP ufghumâ, diâ had dr läärâr Christian Mergenthaler gfiiârd, där wo schbäädâr noch NS-minischdârbräsidend in Wirdâbärch wôrâ is, diâ had im nägschdâ jôôr scho 180-200 midgliidâr ghed, had sich awâr 1925 widr fârlôfâ un is eerschd 1930 widr ds'schdandghumâ. Bis dsu dâ waalâ fon 1932 un 1933 is d'SPD d'schdärgschde bardaj in Hall bliiwâ.

In dâ 1920âr un 1930âr jôôr sin dan meâ un imâr meâ dhourischdâ ghumâ, wechâ dr scheânâ aldschdad un wal mr diâ siâdâr-brajch widârufleewâ had lasâ. S'soolebaad awâr had undârm foorichâ griâch gliidâ ghed un had sich ned widâr berabld. 1925 had mr mid dâ Frajlichdschbiil uf dr grôâsâ dräbâ fôr dr Michlsghirch âugfangâ, dôômôôls als „Jedermann“-fäschd-schbiile, diâ bringâ hajd noch fiil lajd fon wajd häär in d'schdad. In dâ 1920âr jôôr had dan d'schdad aa âugfangâ, iwâr d'aldschdad-grendsâ nausdswagsâ, bsondârs dan mid dâ siidlungâ uf dr Dulauâr Häâ (1931) un bam Rolhoof (1. bauabschnid 1933) had se âugfangâ, uf d'häâ owârhalb fom Ghochârdôôl nufdsgräbslâ. Des is aa âsâu in dr Naadsidsajd wajdârgangâ, mid dr hajdichâ Grajdsägâr-siidlung, dôômôôls Griâchs-obfâr-siidlung ghaasâ, hen diâ Naadsiis sogôôr renomiirâ welâ. Un mr had aa scho gugd, das mr drumrum was âjgemâjndâd. Scho 1930 is Schdôôbach mid dr Comburg dsu Hall ghumâ, 1935 dan Haagâbach, was dâfoor dsur dôômôôlichâ gmôônd Biiwârsfäld ghäärd had, un 1936 dan Hesldâ. Wal im sälwâ jôôr d'Lufdwafe] dâ fluuchblads in Hesldâ baud had, ismâr garnisoons-schdad wôrâ. Im Dswaadâ Wäldgriâch wôôrâ dôô dan majschdens bombâr un nachd-jeechâr schdadsjoniird un aa diâ Messerschmitt Me 262, des wôôr dr eerschde seerjâmääsich baude diisâjäächâr uf dr wäld. Gands in dr nää in 'râr fârschdegdâ fabrig hen aa dswangs-arbajdâr sode fluuchdsajch mondiirâ miâsâ. Nach'm ledschdâ wäldgriâch bis anâ 1993 wôôr dan uf'm fluuchblads d'US-Armee schdadsjoniird, dô had'r „Camp Dolan“ ghaasâ. 1938 is aus'm Oowâramd Schwääbisch Hall dr Landgrajs Schwääbisch Hall wôrâ.

1933 had's 131 Juudâ in Hall gäwâ, â daal fon denâ had noch reechdsajdich fôrdghumâ ghenâ, diâ andre had mr in Oschdâ gschigd odr hiir umbrôchd. Uugfäär 40 Hallâr Juudâ sin durch diâ fârfolchung durch diâ Naadsiis umghumâ. Bei dr „Rajchsgrischdalnachd“ is dr Jiidische Bäädsaal in dr Owârâ Härâgas 8 un d'Schdôôbachâr Sinagooch in dr Najschdädâr Schdrôôs 34 blindârd un ôôbrend wôrâ. Des schdäd hajd ufâm gedengg-schdôô ufm Hallâr margdblads un aa anrâr gedenggdaafl dôô, wo d'Schdôôbachâr sinagoog wôôr.^[1] Ba dr sogenandâ Aktion T4 („Ajdhanasii“) sin 1940 aa 270 bfläächling ausm behindârdâhâjm fom Diag fôrdgschafd wôrâ un greeschdâdaals dan umbrôchd wôrâ. Uf'm Hallâr friidhoof schdäd â maanmaal fôr d'bholnische KZ-häfdling un griâchs-gfangâne. 1944 is des KZ Hesldâ âjgrichd wôrâ, des had bis dsu 800 häfdling ghed, diâ hen majschends ufm fluuchblads rebaraduurärwâd machâ miâsâ. Wenichschdens 182 fon denâ sin gschdôrwâ, daals umbrôchd, daals fârhungârd odr an grangâdâ gschdôrwâ. Dôôrâu ärinârd hajd â gedengg-schdôô näwâ dâ masâ-grääwâr ufm Schdôôbachâr friidhoof. Andâre sin noch gschdôrwâ uf'm Hesldâr Dôôdâs-marsch ins Ausâ-laachâr Allach fom KZ Dachau. SSlâr hen dswaa faanâ-flichdling noch am 2. Abril 1945 dswischâ dr Limburchbrig und 'âm Holdsschdeech an bôôm ufghängd, â ghinschdlârgrube had dôô 1990 oone geneemichung â denggmôôl fir faanâ-flichdling ufgschdeld, des hen dan andâre schbäädâr ghabudgmachd, mr waas ned wäär's wôôr.^[1] Am 17. Abril 1945 hen dan amerighaanische Drubâ d'schdad besedsd. D'Aldschdad is dsimlich uu-beschäädichd durch'n griach ghumâ.

In dâ 1950âr jôôr had diâ schdad Hall dan meâ wiâ 20.000 âjwoonâr ghed, d'Schdad-fârwaldung had alsâ d'ärheewung dsur Grôâsâ Grajschdad beôôdrôôchd, dem had d'Baadâ-Wirdâbärchische Landâsregiirung dsum 1. Ogdoowâr 1960 schdadgäwâä. Ba dr Gmôôndsrefôrm in dâ 1970âr sin diâ gmôôndâr Dingldâ, Wegriâdâ, Suldsdôrf, Gaalâghirchâ, Biiwârsfäld, Gälwingâ und Hajmbach dsur schdad dâdsuâghumâ, ba dr Grajsrefôrm dsum 1. Januaar 1973 had dr grajs dan sâjn hajdichâ Dsuâschnid griâchd. 1982 wôôr in Hall diâ drid Baadâ-Wirdâbärchische Landâsgardâschau.

Hajdsâdôôch is Hall â bildungs-, diinschd-lajschdungs- un ghuldur-dsendrum fon dr gechnd, âjniche midlschdändische undârneemâ fôr alâm ausm maschiinâbau hogâ aa hiir. Sajd 1944, wo diâ sich wechâ dâ lufdôôgrif aus Berlin dâfâugmachd had, is aa diâ Hallâr Bauschbôôrghas („Bausparkasse der Deutschen Volksbanken AG“) in Hall, des is dr greschd Arwajdgeewâr am oord, bis 2001 wôôrse aa dr greschd gewärweschdajâr-dsoôlâr.

Anâ 2006 is d'schdad 850 jôôr ald wôrâ (fon dr äärschd-ärweenung dr Michlsghirch âu grächnd), des had mr reechd gfajârd.

Relichjoonâ

D'Michlsghirch, 1156 gwajd, is d'Haubd-ghirchâ fon dr schdad, â goodische halâghirch mid romaanischâm Durm

Diâ gechnd um Hall had uurschbringlich dsum Bischdum Wirdsburch ghäärd un dôôdâbaj dsum Landghabidl Hall. Dr Rôôd fon dr schdad had den dheoloochâ Johannes Brenz dan als bredichâr an d'Michlghirch häärdsoochâ, der had dan 1522 d'Reformadsjoon âjgfiird. Wiâ dan 1543 diâ Ghirchâôrdnung drugd wôôr un fir d'schdad und d'umgechnd gildich wôrâ is, dan wôôr diâ durch, ghâu mr sôôchâ. Dr Hallâr Rôôd had dan sâj bischofsrächde beôôschbruchd un aa in dâ bfarajâ fom Landghabidl d'Reformadsjoon durchdsâuchâ. Dânôôch wôôrâ diâ bfarajâ dsamâ gwaasi â Hällische Landâsghirch undâr dr ufsichd fom rajchschdädischâ Rôôd. Diâ ledschd ghadolisch ghirchâ in dr schdad (St. Joohan) had mr scho 1534 dsuâgschbärd ghed. Nachdem 1548 dr Ghajsâr Karl dr Fimfde s'Augsburchâr Indârim fârdswungâ had, sin dan (bis 1558/1559) noch daalwajs bfarâr nachm aldâ glaawâ uf dr ghandsl gschdandâ, awâr oone was ausdsrichdâ; d'schdad wôôr danôôch neemlich bis ins 19. jôôhundârd ôôsâgands efanggeelisch. Sajd Hall dan an Wirdâbärch ghumâ is, hen diâ ghirchâgmôôndâ ale dsôr Efanggeelischâ Landâsghirch in Wirdâbärch ghäärd. 1812 had mr diâ bfarajâ im Hoschbidaal, fon dr Urbaansghirchâ (Undâr-Limburch) un St. Johann (mid Godwolshausâ) ufghoowâ, dânôôch had d'schdad nôr noch diâ dswaa bfarajâ St. Michaeel und St. Ghadriinaa ghed. Â Deghanaad is in Hall bliiwâ, undr dem sin hajd ale ghirchâgmôôndâ ausârum. 1823 is d'Generalsuperintendenz Hall häärghumâ (siie Ghirchâbedsirch Schwääbisch Hall]). Hajd ghäärâ dsur Gsamd-ghirchâ-gmôônd Hall diâ Michlsghirchâ-gmôônd un d'Ghadriinâghirchâ-gmôônd (fir d'inâschdad dsuâschdendich, 2004 dsu anârâ bfaraj dsamâgleechd), diâ dr Johannes-Brenz-Gmôônd (fir Rolhoof und Rajfâhoof, 1955 grindâd), d'Grajdsägâr-gmôônd (1964 âjgrichd fir d'Grajdsägâr-siidlung), diâ Sophie-Scholl-Gmôônd (1992 âjgrichd fir d'Hâjmbachsiidlung un dâ Dajrârshoof) un d'Lughas-gmôônd (in Haagâbach, grindâd 1976). Dâdsuâ ghumd noch was bsondârs, sajd 2002 ghäärd dsur Gsamdghirchâgmôônd Hall noch dr ôrdsfârâj dr Siid-dajdsche Gmôônschafd als sogenande „Gmôôschafdsgmôônd“ oone ausgwiisâs gebiid. In dâ schdaddaal Biiwârsfäld, Dingldâ, Gaalâghirchâ, Godwolshausâ, Gälwingâ, Eldârshofâ, Hesldâ, Schdôôbach un Suldsdôrf gajds ajchâne ghirchâgmôôndâ.

Dôôdâneewâ gajds in Hall aa noch efanggeelische frajghirchliche gmôôndâ, drundâr â Adwendhischdâgmôônd, â Efanggeelisch-Frajghirchliche Gmôônd in Hesldâ un â Efanggellisch-medhodischdische Ghirch (Grischdusghirch am Sajmargd).

S'Rajchsschdifd Ghomburch is ghadolisch bliiwâ un had iiwâr diâ Gechârefôrmadsjoon sâj bsidsungâ ghadolisch ghaldâ odr widâr ghadolisch gmachd, desdâweechâ san ôôndslne ôrdschafdâ in dr umgeechnd, diâ dâdsuâghäärd hen, im aldâ glaawâ bliiwâ, manche aa nôr daalwajs, wo s'Rajchsschdifd nôr ân ôôdaal ghed had. Des sin Schdôôbach, Hesldâ, Dingldâ undâr denâ, wo jeds dsu Hall ghäärâ. Diâ bfarâj dâdsuâ wôôr in Schdôôbach. Nachm end fon dr rajchschdädischâ dsajd 1802 had's dan nôôch un nôôch aa widâr ghadolische nach Hall dsoochâ. Ân eerschdâr schwung is ghumâ bam bau fon dr ajsâbôô in dâ 1860âr jôôr, ân gresârâr awâr eerschd nach 1945, dôô sin dan fiile flichdling ghumâ. Â ajchâne bfaraj in dr schdad gajds widâr sajd 1886 (St. Joosäf), diâ is dsuâschdendich fir d'ghadolische in dr Aldschdad, in dâ ôrdschafdâ Brajdâschdôô, Eldârshofâ, Gälwingâ, Wegriâdâ un aa in dâ nachbârôrd Miinggâ, Enslingâ, Iwrichshausâ un Ghubfâr. 1961 had mr in dr Hâjmbachsiidlung â filjaalghirchâ fon St. Joosäf baud, des is hajd â ajchâne bfaraj „Grischdus Gheenich“, dsuâschdendich fir d'schdaddaal Hâjmbachsiidlung, Dâjrârshoof, Biiwârsfäld, Gaalâghirchâ un Godwolshausâ un diâ nachbârôrd Michlfäld un Gnaadâdaal. Diâ dride ghadolische bfaraj, aa âufangs â filjaale fon St. Joosäf, is sajd 1980 ajchâ-schdendich, ghimârd sich um dâ schdaddaal Haagâbach un diâ Gmôônd Rôâsâgardâ. In dâ andrâ schdaddaal gajds an ghadolischâ gmôônd dan noch „St. Mariia Gheenichin fom Friida“ in Hesldâ (aa dsuâschdendich fir d'schdaddaal Suldsdôrf, Dingldâ un diâ schdad Felbärch) un „St. Johanâs Babdischd“ in Schdôôbach (aa dsuâschdendich fir diâ Gmôônd Michlbach an dr Bilds un dâ ôrdsdaal Dulau dr gmôônd Rôâsâgardâ). Diâ gmôôndânâ dsamâ sin dan insgesamd dswaa seelsôrche-âjhajdâ, ghärâ dsum Deghanaad Schwääbisch Hall im Bischdum Rodâburch-Schduâgârd.

Dsajchâ Jehoofas gajds aa.

Â jiidische gmôônd had's scho im Midlaldâr gää, diâ is dsum eerschdâ môôl 1241 erwäänd wôrâ. Diâ hen d'Hallâr dan 1349 in âm Bhogroom ausgleschd, si is dânôôch awâr widâr endschdandâ un eerschd im 15. jôôrhundârd fârschwundâ. Sajd 1688 hen sich dan widâr juudâ schdendich ôôgsiidld, diâ wôôrâ als Schudsjuudâ oone birchâr-rächd un hen undâr fiile uflôôchâ leewâ miâsâ. Dsimâr-sinagoogâ hads in Undârlimburch un in Schdôôbach gää, in Briwaad-hajsâr. Dr Eliezer Sussmann aus Bhoolâ had in därâ dsajd d'fârdääfârung fon dr Undârlimburchâr Dsimârsinagoogâ bemôâld, diâ is hajd s'wol ôôseelichschde auschdelungsschdig fom Ghegaburchmuseeum in Hall. Wiâ's mid dr Rajchschdad aus wôôr anâ 1802, sin diâ uflaachâ daalwajs wenichâr wôrâ, anâ 1864 sin se dan durch d'birchârliche glajchberächdichung gans weggfalâ. Sajd 1809 had's in Schdôôbach â sinagoogâ gäwâ, 1828 had mr â Jiidische Gmôônd Schdôôbach-Hall grindâd, 1893 is â beedsaal in Hall dâdsuâghumâ. Wal juudâ aus dr umgechnd dsuâdsoochâ san, is d'gmôônd bis uf 300 lajd âugwachsâ, dânôôch awâr widâr bis uf 125 im jôôr 1933 dsriggangâ, wechâ auswandârung nach iiwârsee un umdsuuch in gräsâre schdäd. Dânôôch had dr NS-Dhärôr diâ jiidische gmôônd fârnichdâd, iire midgliidâr hen sich ins ausland gredâd odâr, des had 40 lajd drofâ, sin fârschlebd un umbrôchd wôrâ. Dswischâ 1946 un 1949 hen jiidische iwârlääwende fom Hologhôôschd in draj laachâr in Hall glääbd. Sajd dâ 1980âr jôôr held d'schdad ghondagd mid dâ eemaalichâ jiidischâ âjwoonâr un denâ iirâ ghiind un enggl, diâ majschdâ lääwâ in Israel un in USA Sajd dâ 1990âr jôôr gajds widâr jiidische âjwoonâr, dia majschdâ drfâu sin aus dr eemaalichâ Sowjädunjoon ghumâ.

Sajd dâ 1960âr jôôr sin fiile Dirgâ als gaschd-arbajdâr nach Hall ghumâ. Diâ Mohamedaanâr drundâr sin mid uugfäär 800 diâ määrdsôôl fon denâ dsamâ um die 1000 Mohamedaanâr in dr schdad. 1979 had dr Dirgische Arbajdneemâr-Hilfs- un Schbôrdfârâj ân beedraum âjgrichd, sajd 2004 schdäd jeds an dr Gaaldôrfâr Schdrôôs d'Mewlana-Moschee dr Dirgisch-Musliimischâ Gmôônd.

Âjgmôôndungâ

Diâ folchândegmôôndâ un ôrdsdaal – ale hen friâr schon dsum Owâramd odr dsum Grajs Hall ghäärd – hadmâr dsu Hall dâdsuâgschlôôchâ:

am 1. Ogdoowâr 1930: Sschdôôbach (mid dr Ghomburch undâm Âjngghôrn)
am 1. Abril 1935: Haagâbach (Gmôônd Biiwârsfäld)
am 1. Juuli 1936: Hesldâ
am 1. Januaar 1972: Gaalâghirchâ, Suldsdôrf, Dingldâ, Wegriâdâ
am 1. Juuni 1972: Biiwârsfäld
am 1. Juuli 1973: Eldârshofâ
am 1. Januaar 1975: Gälwingâ
am 1. Januaar 1978: Hajmbach (had fôrhäär dsur Gmôônd Michlfäld] ghäärd

wabâ fon denâ âjgmâjndâde gmôôndâ

Wabâ fon Gaalâghirchâ
Wabâ fon Suldsdôrf
Wabâ fon Dingldâ
Wabâ fon Wegriâdâ
Wabâ fon Biiwârsfäld
Wabâ fon Eldârshofâ
Wabâ fon Gälwingâ

Endwiglung fon dâ Âjwoonârdsôôlâ

D'âjwoonârdsôôlâ sin âugää nachm jedsmôôlichâ gebiid. Es sin schädsungâ odr ärgääbnis fon Folgsdsäälungâ(¹) odr amdlichâ fôrd-schrajwungâ fon dâ Schdadisdischâ Emdâr (nôr Haubdwoonsids).

Endwiglung fon dâr âjwoonârdsôôl

Jôôr	Âjwoonârdsôôl
1514	1.124 haushaldungâ
1800	uugfäär 5.000
1823	6.374
1855	6.720
1. Dädsembâr 1871	7.793
1. Dädsembâr 1880 ¹	9.222
1. Dädsembâr 1900 ¹	9.225
1. Dädsembâr 1910 ¹	9.321
16. Juuni 1925 ¹	8.978
16. Juuni 1933 ¹	11.239
17. Maj 1939 ¹	14.964

Jôôr	Âjwoonârdsôôl
Dedsembâr 1945	15.232
13. Säbdembâr 1950 ¹	19.266
6. Juuni 1961 ¹	21.458
27. Maj 1970 ¹	23.505
31. Dädsembâr 1975	32.129
31. Dädsembâr 1980	31.562
27. Maj 1987 ¹	31.289
31. Dädsembâr 1990	32.226
31. Dädsembâr 1995	34.910
31. Dädsembâr 2000	35.192
31. Dädsembâr 2005	36.364
31. Dädsembâr 2008	36.447

¹ Ärgääbnis fon dr Folgsdsäälung

Bolidig

Schdad-oowârhaubd

Ds'owârschd in dr schdad gajds, so schdäd's gschriiwâ, sajd 1309 näbâ'm grichd aa ân Raad, in dem Schdad-aadliche hogâ, un ab 1317 ân Schuldâs. Däär had dôômôôls âugää, als fârdräädâr fom gheenich und walâr d'hoochgerichdsbaarghajd inâghed had. Indem anâ 1382 d'schdad sich s'bfandrächd fir's amd fom Schuldâs fârschafd had un aa fiile regaaljâ, diâ däär fârwaldâd had, an sich brôchd had, is däär bhoschdâ imâr wenichâr wichdich wôrâ un dr Raad imâr meâ. In dr Fârfasungs-uurghundâ fon ânâ 1340 had dr Ghajsâr Luudwich IV. dan entschiidâ, das dr Raad 12 „burger“ (aadliche) hôô sod, 6 „mittelburger“ (des wôôrâ birchârslajd, diâ durch s'handwärch un dâ handl rajch wôrâ san) un 8 handwärchâr. Am end fom 15. jôôrhundârd is dsu dem „Inârâ Rôôd“ aa noch dr „Ajsâre“ oder „Gmôône Rôôd“ dâdsuâghumâ mid 28 midgliidâr, diâ hen nôr berôôdâ un sin fom Inârâ Rôôd gwääld wôrâ. Nach dr sogenandâ „Dswaadâ Dswiidrachd“ (1510-1512) had dr schdad-aadl dan im Rôôd nime sofiil ds'sôôchâ ghed, dia rôôds-bheschdlâ had mr nime ôôm schdand dsuâgdaald. Diâ owârschdâ fom Inârâ Raad wôôrâ diâ dswaa „Schdäd-majschdâr” (birchârmajschdâr), ônâr fon denâ wôôr „regiirândâr Schdädmajschdâr“ un had âugää. Dâr Inâre Rôôd wiâ aa diâ Schdädmajschdâr had mr jeeds jôôr gwääld, awâr ned diâ birchâr hen des gmachd, sondârn dr Rôôd sälwâr had diâ häärdsoochâ, diâr gweld had. Dôôbaj isâs dan bliiwâ bis 1802. 1552 had dr Ghajsâr Karl V. â fârfasungs-endârung ufdswungâ („Hasenrat“, 1559, 1562 dan widr ufghoowâ), dôôfâu is dan nôr bliiwâ, das dr Inâre Rôôd fon dôô âu blôôs noch 24 midgliidâr ghed had un dr Ajsâre 15.

Wiâ Hall dan anâ 1802 an Wirdâbärch gfalâ is, noo wôôrs endgildich aus mid dr ajchânâ rajchschdädische fârfasung, un 1803 ise ärsedsd wôrâ durch â „munidsibhaal-fârfasung“. Wiâ iiwârôôl in Wirdâbärch had iwâr's 19. jôôrhundârd diâ ghomunaale sälbschdfârwaldung imâr meâ dsuâgnumâ un s'is aa imâr meeâ demograadisch dsuâgangâ. Fon 1819 bis 1919 had's ausârm Gmôônderaad aa noch ân „Birchâr-auschus“ gää, däär wo aa berôôdâ had. Sajd dr rewoludsjoon fon 1848/49 sin dan diâ rääd nôr noch fôr â beschdimde dsajd un nime fir iir läbdôôch gwääld wôrâ. Ab 1803 had's ärschd âmôôl dswaa Birchârmajschdâr gää, ab 1822 dan ân ôôndsichâ Schdad-schuldâs, den dr Gheenich beschdimd had. Ab 1891 is däär dan fon dr birchârschafd gwääld wôrâ, ab 1906 dan had'mr den bhoschdâ nime uf lääwendsdsajd fârgäwâ. Sajd 1930 haasd s'schdad-oowârhaubd „Birchârmajschdâr“, sajd Hall anâ 1960 Grôâse Grajschdad wôrâ is, dan „Oowâr-birchârmajschdâr“. Däär schdäd m'Gmôônderaad foor, sâj algemâjnâr schdelfârdräädâr is dr äärschd Bajgeôrdnede, däär nend sich dan Äärschdâr Birchârmajschdâr.

1803-1819: Georg Karl Haspel
1819-1828: Johann Friedrich Hezel
1829-1848: Lorenz Wibel
1848-1881: Friedrich Hager
1881: Gmâjnderaad Krumrey, amdsfârwääsâr
1882-1887: Otto Wunderlich
1887: Gmâjnderaad Krumrey, amdsfârwääsâr
1888-1899: Friedrich Helber
1899-1926: Emil Hauber
1927-1945: Dr. jur. Wilhelm Prinzing
1945-1954: Ernst Hornung
1954-1974: Theodor Hartmann
1974-1996: Karl-Friedrich Binder
1997-2021: Hermann-Josef Pelgrim (SPD)
sajd 2021: Daniel Bullinger (FDP)

Wabâ

S'wabâ fon Hall had dswaa daal iwrânandâr. Im owârâ schdäd â gälbs Grajds in âm rôâdâ grajs forâm gälwâ hindârgrund, im undârâ ufwärds â wajse hend in âm blauâ grajs mid wajsâm rand uf rôâdâm hindârgrund. Des wabâ dsajchd diâ dswaa sajdâ fom Hällâr, des wôôr â mindsâ ausâm midl-aldâr, diâ mr in Hall gschlôôchâ had.

Schdäde-bhardnârschafdâ

Épinal, Franggrajch (1964)
Loughborough, Vereinigtes Königreich (1966)
Lappeenranta, Finland (1985)
Najschdreelids (Neustrelitz), Dajdschland] (1988)
Zamość, Bhoolâ (1989)
[Balıkesir, Dirghaj (November 2006)

Wirdschafd un infraschdrugduur

In Hall is ba dâ diinschdlajschdungâ dr handl bsondârs wichdich. 160.000 âjwoonâr aus dr umgeechnd hen dôônâu dâ laaf. Diâ grôâsâ handls-bedriib sin in dr Inâschdad (imâr wenichâr), uf dr Schdad-hajde Michlfäld dsuâ un im Hesldâr Grindle.

Fârgheer

Hall had â âuschlus-schdel an d'Audobôô numâr 6 Haalbrun-Närmbärch. Ausârdeem laafâ diâ bundâs-schdrôôsâ B 14 Schduâgârd-Närmbärch un B 19 Ulm–Ôôlâ–Hall-Wirdsburch iwâr's Hallâr schdad-gebiid.

D'schdad lichd an dr Murr-bôô Schduâgârd–Hall–Graalsâ–Närmbärch. Dr bôôhoof fir diâ schdregâ lajd im schdad-daal Hesldâ. Dôô dswajchd dan diâ Hoâloe-bôô iwâr Ääringâ nach Haalbrun ab, an därâ lichd dan dr Hallâr schdad-bôôhoof.

Dâ efendlichâ bhärsoonâ-naafârgheer bsôrchâ âjniche ärdliche un regjonaale bus-liinjâ. Ale diâ ghäärâ dsum fârgheers-fârbund Grajsfârgheer Schwääbisch Hall. Im schdad-gebiid laafâ däärdsajd 14 liinjâ fom „Schdadbus Schwääbisch Hall” dswischâ dâer inâschdad un dâ ândrâ schdad-daal. Wal dii liinjâ fon dr schdad mid dâ iwrichâ liinjâ fom fârgheersfârbund dsamâghumâ, ghumd mr fon iwârôôl im grajs mid âm bus nach Hall.

Anâ 2004 is dr fârgheers-landeblads „Adolf-Würth-Airport” ärnajârd un ärwajdârd wôrâ, desdâweechâ ghâu mr nach Hall aa mid'âm fluuchdsajch ghumâ. Diâ schdard- un lande-bôô is 1540 m lang un had dsuâlasung fir dâ sichd-, inschdrumendâ- un nachdfluuch.

Hiisiche undârneemâ

Bau-schbôôrghasâ Schwääbisch Hall und dochdâr-undârneemâ VR Gredidwärg
Würth Solar
Recaro (Fluuchdsajch-sids)
Klafs (Saunabau)
Behr
Dheele-ghom

Landwirdschafd

Schwääbisch-Hällische sau

Meedjâ

In Hall ârschâjnd als daachâs-dsajdung s'Hallâr Daachblad, grindâd anâ 1788.
Jeedâ midwoch gajd's s'ôôdsajchâblad KreisKurier.
Jeedâ moânâd ärschâjnd alpha press, â dsajdschrifd, diâ sajd 1970 dr Club Alpha 60 e.V. rausgajd.
Sajd 1995 sendâd s'fraje, ned ghomärdsjäle Raadjo StHörfunk.

Behärdâ, grichd un andâre âjrichdungâ

Hall is dr sids fom glajchnôômichâ landgrajs. S'gajd â agenduur fir arbajd, â finands-amd un â nodarjaad. In Hall hogd â amds-grichd, des ghäärd dsum Landgrichdsbedsirch Haalbrun im Oowârlandâsgrichdsbedsirch Schduâgârd.

Dr Ghirchâ-bedsirch Hall fon dr Efanggeelischâ Landâsghirch in Wirdâbärch had sâjn sids in Hall un aa des (ghadolische) Deghanaad Hall fom Bischdum Rottâburch-Schduâgârd.

S'hiisiche Efangeelische Diaghoniiwärch Schwääbisch Hall is ôône fon dâ greschdâ âjrichdungâ fon dr Diaghonii in Baadâ-Wirdâbärch. Ausâr'm sogenandâ „Diag” – des is â grôâsâs dsendraalfârsôrchungs-granggâhaus un â aghadeemischs Läärgranggâhaus fon dr Hajdlbärchâr Uniwärsidääd – bedrajbd des Diaghoniiwärch aa woon- un bfläägeschdifd, ambulande bflääch un schuâlâ fir beruufe in dr bflääch. Dsamâ hen diâ uugfäär 2300 midarbajdâr.

Bildung

In Hall gajd's diâ briwaade, awâr schdaadlich âuärghande Fachhochschuâl Schwääbisch Hall.

An algemâjnbildndâ schuâlâ gajd's in Hall dswaa gimnaasjâ, neemlich des Erasmus-Wiidman-Gimnaasjum im Schuâldsendrum Wäschd un's Gimnaasjum baj Sangd Michaeel, dswaa reaalschuâlâ, neemlich diâ Leonhard-Kern-Reaalschuâl im Schuâldsendrum Wäschd un diâ Reaalschuâl Schenggâsäâ, dswaa haubdsschuâlâ, neemlich diâ Haubdsschuâl mid Wärgreaalschuâl Schenggâsäâ un diâ Thomas-Schweicker-Haubdsschuâl mit Wärgreaalschuâl im Schuâldsendrum Wäschd, â färdârschuâl, neemlich diâ Friidnsbärchschuâl, un dan noch âjniche grundschuâlâ, neemlich ôône am Langâ Grôôwâ, ôône in dr Grajdsägâr-siiidlung, im Rolhoof un je ôône in dâ schdad-daal Biiwârsfäld, Brajdâschdôô, Gaalâghirchâ, Godwolshausâ, Hesldâ, Schdôôbach un Suldsdôrf.

Dr Landgrajs Schwääbisch Hall drechd diâ draj beruuflichâ schuâlâ, neemlich d'Gwärweschuâl, d'Ghaafmenische Schuâl und d'Sibilla-Egen-Schuâl, dôô lärnd mr hauswirdschafd. Baj alânâ is imâr aa noch â Beruufsgimnaasjum mid dâbaj, neemlich ôômôôl fir Dhächnig, dan fir wirdschafd, un ba dr dridâ fir ärnäärungs-wisâschafd un fir biio-dhächnologii. Dâdsuâ ghumd dan noch diâ Wolfgang-Wendlandt-Schuâl fir Schbrôôchbehindârde.

An briwaadschuâlâ ghumâ noch dâdsuâ: d'Aldâbfläächeschuâl fom Fârband fon dâ Schwääbischâ Fajârôôwendhâjm e.F., d'Efanggeelische Fachschuâl fir Sodsjaal-bhädagoogig Schwääbisch Hall, d'Efanggeelische Schuâl fir Hajlärdsiiungsbflääch bam Sonâhoof-Hâjm, d'Fraje Waldôrfschuâl Schwääbisch Hall, â Briwaade Schuâl fir Grangge un â Granggâbfläächschuâl, bajde sin dem Diag âugschlosâ, un ôôsâledschd, in frajâr dreechârschafd, d'Sonâhoofschuâl fir Gajschidch Behindârde mid âm dsuâghäärichâ Schuâlghindârgardâ.

Uf dr Ghomburch hogd d'Landâs-aghademii fir Fôrdbildung un Bhärsonaal-endwiglung an Schuâlâ.

Sajd 1965 is in Hall aa â Geede-Inschdiduud, wo schudendâ aus alâ härâ lendâr di dajdsch scbrôôch un ghulduur ghenâlärnâ. Des is midâ in dr aldschdad glaj näwâ dr fachhoochschuâl. Diâ machâ ausâr dajdsch-ghurs aa ghondsärd, foordreech, auschdelungâ un dradidsjonäl â Somârfäschd.

Ghulduur un Säâswirdichghajdâ

Dheaadâr

Uf dr 500 jôôr aldâ dräb fon dr Michlsghirch findâ al jôôr diâ Hallâr Frajlichd-schbiil schdad, sajd 1925, wo mr se als Jedermann-Fesch-schbiil grindâd had. Diâ gäwâ in dr haabdsach al jôôr draj fârschiidâne insdseniirungâ uf dr dräb, sajd anâ 2000 gajd's aa noch dswaa insdseniirungâ jeeds jôôr im Hallâr Globe-Dheaadr, des is â rundbau aus hoolds, den mr uf â Ghochâr-Insl (Undârweerd) gschdeld had. Dâdsuâ ghumd noch s'Ghindâr-dheaadr un â weng drumrum.
Im Najbausaal dsajchd dr Dheaadr-ring e.F. in jeedâr säsôô segs dheaadr-schdig fir ärwachsâne un dswaa fir ghiind.
Im Schôôfschdal dsajchd Gerhards Marjonädâ-dheaadr fôr alâm ghindâr-schdig, awâr aa s'ôône odr s'andre fir grôâse lajd.

Museeâ

Blig uf d'Hallâr inâschdad fom museeumshoof fon dr Ghunschdhalâ Würth aus

Dr däänische archidhägd Brof. Henning Larsen had dâ modärnâ najbau fon dr Ghunschdhale Würth reechd ordndlich in d'Hallâr aldschdad nâjgschdeld. Diâ is 2001 fom Gerhard Schröder âjgwajd wôrâ. Dôô dsajchd mr wägsl-auschdelungâ, majschdns ghäära diâ auschdelungschdig dem samlâr un undârneemâr Reinhold Würth, nach dem dr bau aa daafd is. Bis jeds had mr dôô braad âugleechde auschdelungâ dsajchd, iiwâr Eduardo Chillida, Max Liebermann, Henry Moore, Horst Antes, Fernando Botero, Edvard Munch, Alfred Hrdlicka, awâr aa auschdelungâ dsu fârschiidânâ dheemâ. Dâdsuâ gajds dan fiirungâ, â museeumsbhädagoogischs baj-brogram usw. Foordääch, ghondsärd un lääsungâ gajd's reechlmääsich im dsuâgheerichâ Adolf-Würth-Saal.
D'Johanidâr-halâ in dr nää fon dr Henggârsbrigâ wôôr uurschbringlich â ghirch, dii is im 12. jôôrhundârd romaanisch baud wôrâ, dânôôch goodisch ärwajdârd un 1812 brofaniird wôrâ. Diâ Würth-Grubbe hadse fon dr schdad ghaafd, had se dsimlich renowiird un ân ôôbau nâughengd. Sajd âm nowembâr 2008 wärâ dôô jeds Alde Majschdâr aus dr Sammlung Würth dsajchd, dsum bajschbiil sachâ fon Lucas Cranach dem Äldârâ (Hajliche Barbara, Grischdus seegnâd d'ghiind, abbildungâ fon Martin Luther und Philipp Melanchthon).
S'Hällisch-Fränggische Museeum had dâ schwäärbhungd uf dr schdad- un dr regjonaalgschichde un dsajchd aa diâ ärdlich geologii. Es is aus 'râr samlung endschdandâ, diâ dr Hischdoorischâ Fârâj fir Wirdâbärchisch-Franggâ sajd 1851 âugleechd had. S'museeum beleechd dâ „Keckâ-durm“, ân aldâ bhadriidsjârsids in dr aldschdad, dâdsuâ nôch segs drâuhengende hajsâr drumrum.
S'Frajland-Museeum Wagârshofâ is sajd 1979 im schdad-daal Wagârshofâ ufbaud wôrâ. Es is â museeumsdôrf mid 'râr fläch fon hajd 40 ha, uf denâ mr indswischâ iwâr 60 hischdoorische hajsâr widr nâugschdeld had, soo wiâ se uurschbringlich wôôrâ. In denâ drinâ siid mr d'urschbringlich âjrichdung odr doch ôône aus dr sälwâ dsajd. Dôô siid mr, wiâ unsâre aldfôrdârâ friâr glääbd un gschafd hen.
D'Galerii am Margd schdeld modärne Ghunschd aus.
S'Haus Lange Schdrôâs 49 is â Armelajdhaus fon anâ 1470. Dôô drin wärd dsajchd, was mr ba dr undârsuuchung fon sâjm inârâ rausbrôchd had.
S'Hallâr Fajârweermuseeum in dr Aldâ Schbinâraj dsajchd uugfäär 6000 auschdelungs-schdig uf 1.600 m².

Musig

Sajd 1971 gajd's in Hall â schdädische Musig-schuâl. Di schdad held sich aa noch s'Schdad-ôrghäschdâr Schwäbisch Hall.

Baudâ

Fachwärghajsâr in dr Wajlâr Foorschdad mid dr goodischâ Johanidârghirch un dr Henggârsbrig

Fon dr Henggârsbrig dsiâd sich uf dr weschdlichâ flus-sajd dâ Ghochâr nuf d'Mauârschdrôâs, â daal fon dr midlaldârlichâ foorschdad „Jeensajds Kochens“

In dr gandsâ aldschdad schdeen fiile alde hajsâr, alâs rechd ôôseenlich. Diâ majschdâ sin nach'm grôâsâ schdadbrand fon 1728 baud wôrâ. Äldâre aus'm Schbäd-midlaldâr find mr im siideschdlichâ daal fon dr aldschdad, wo's ned brend had, dswischâ Margdblads, Rôâsâbiil undâm Ghochâr, in dâr Gahdriinâ- un Wajlâr Foorschdad, wenichâr in dr Gälwingâr Gas. Ebâs bsondârs sin:

Dr Margdblads midâm Brangâr undâm Margdbrunâ mid sghulbduurâ fon Hans Beuscher (um 1509), dâr grôâsâ frajdräbâ fôr dr wichdichschdâ ghirch fon dr schdad, dr Michlsghirch, des is des waardsajchâ fon dr schdad. S'baroge Rôôdhaus (Am Margd 4, fon 1735, nachm griâch widâr ufbaud), diâ Renesôôs-hajsâr (Am Margd 5/6, um 1550 baud), dem Hodäl Aadlshoof (äldeschde daal um 1300 baud) und fiile andâre alde hajsâr.
D'schdad-befeschdichung am Schiid-Grôôwâ mid Langâfäldâr Door, schdadmauâr, dirm un dem grôâsâ Dsajchhaus fon 1526, „Najbau“.
D'schdad-befeschdichung in dr Wajlâr Foorschdad midâm Wajlâr Door.
D'Owâre un d'Undâre Härâgas mid schdadaadls-sids ausm 15./16. jôôhundârd, drundâr ôôns fon dâ eldâschdâ fachwärg-hajsâr fon Dajdschland, fon anâ 1289 (Undâre Härâgas 2)
Dr Keckâ-dhurm, des is â woon-dhurm ausm 13. jôôrhundârd, hajd â daal fom Hällisch-Fränggischâ Museeum.
Dr Undârweerd, â insl im Ghochâr mid blig uf d'aldschdad, Globe-Dheaadâr fon dâ Frajlichdschbiile. dem Rôâdâ Schdeech undâm Sulfâr-schdeech (Des sin hooldsbrigâ mid dach driiwâr).
Ghirchâ:
- St. Michaeel (efangg.) odr Michls-ghirch, d'1156 gwajde obârschd ghirchâ fon dr schdad. Es is â schbäädgoodische Halâghirch, dr durm schdamd noch fom romaanischâ bau, däär dâfoor dôôgschdandâ is, sii had fiile aldäär un grôôbmäälâr, drundâr â grudsifigs fon Michel Erhart (1494) und ân niidârlendischâ haabd-aldaar (um 1470).
- St. Ghadariina (efangg.) odr Ghadriinâ-ghirch, najgoodisch (1896-1898), mid âm romaanischâ Durm (um 1240), âm goodischâ ghoor (1343), glôôsfenschdâr ausâm midl-aldâr un âm fârgoldâdâ niidârlendischâ hooch-aldaar (um 1450)
- St. Urbaan (efangg.), ajchendlich St. Mariia (dr Urban ghumd fom ladâjnischâ urbs) in dr foorschdad Undârlimburch, anâ 1230 âugfangâ, um 1250 rum ärwajdârd, iwâr's 15. bis 17. jôôhundârd ärgendsd, midâm äärschdâ niidârlendischâ schnids-aldaar fon dr gâjchend (um 1445).
- Dâdsuâ noch meâ efanggeelische Ghirchâ in dr ghärnschdad un därâ iirâ schdaddaal, wiâ d'1954 baude Johannes-Brenz-Ghirch in dr Hajmbach-siidlung, d'Grajdsägâr-ghirchâ fon 1956 im glajchnôômichâ schdaddaal. Dan dswaa reechd naje, diâ Lucas-Ghirchâ am Haagâbachâr Ring fon 1989 un d'Sophie-Scholl-Ghirchâ uf'm Dajrârshoof, â najbau fon 2003.
- D' ghadoolische St.-Josäfs-Ghirchâ had mr 1886/87 nach blään fon Ulrich Pohlhammer am Ghurdsâ Grôôwâ im najgoodischâ schdiil baud.
- 1961 is dan noch d' ghadoolische Grischdus-Gheenich-Ghirchâ im Dajrârshoof dâdsuâghumâ un 1983 St. Marghus am Haagâbachâr Ring.
- Kirche efanggeelisch-medodisdische Grischdus-Ghirch, 1933.
- Najabosdoolische Ghirch.

In dâ schdad-daal gajd's diâ ghirchâ:

Ghirch dsum Hl. Grajds in Ärlach (efangg.), â goodische weer-ghirch mid âm romaanischâ daaf-schdôô un Fräsgho-môôlâraj uugfäär anâ 1400.
St. Joohan Babdischd (ghadool.) in Schdôôbach, romanisch, (um 1100), waarschâjnds diâ eldâschd ghirch fon dr umgeechnd.
St. Ägidien (Glôô-Ghomburch) in Schdôôbach, â romaanische basilighaa (um 1120) im Hirsauâr Schdiil mit Fräsghâ aus dr baudsajd, diâ mr 1880 widr grichd had. Dôô wird ghâ ghirch meâ drin ghaldâ. Dânääwâ is schbäädâr â ghabudsiinâr-glooschdâr âubaud wôrâ, des is hajd ausâ-schdel fon dr Juschdids-foldsuuchs-âuschdald Hall und mr däf ned nâjgugâ.
St. Nigâlaus (Ghomburch) in Schdôôbach, â baroge schdifdsghirchâ fon 1715 mid romaanischâ Dirm noch fom foorgengâr-bau.
St. Margaretha in Biiwârsfäld (efangg., 1868 baud mid aldâm Durm)
Efanggeelische Filjaal-ghirchâ in Eldârshofâ fon 1769
Efanggeelische Bfarghirchâ in Gaalâghirchâ, romaanisch
Efanggeelische Ghirch dsur Hl. Mariia, dâ dswaa Johanâs un dr Ghadariina in Gälwingâ, goodisch, 1949/50 widâr ufbaud
Efanggeelische Ghirch St. Joohan Babdischd, goodisch
Efanggeelische Ghirch St. Madhääus in Hesldâ, 1949/51 widâr ufbaud mid aldâm Durm
Ghadoolische Ghirch St. Mariia, Gheenichin fom Friidâ in Hesldâ, 1964
Efanggeelische Mardiins-Ghirch in Schdôôbach, 1968
Efanggeelische Ghirch St. Margareta in Suldsdôrf, 1949/50 widâr ufbaud
Efanggeelische Bfarghirch dsu Unsrâr Liâwâ Fraa in Dingldâ, 1949/50 widâr ufbaud

S'haabd-gebajde fon dr Schbôôghas in dr aldschdad is ôôns fon dâ wenichâ iwrichâ hajsâr im Hajmadschuds-Schdiil in Dajdschland.

Griâchsgrääwâr

Uf'm Nigholaj-friidhoof in Hall sin 306 griâchsgrääwâr. Im owârâ daal dâfâu is â graab-ôôlôôch fir diâ bombâ-obfâr fom Hallâr bôôhoof, diâ bajm lufd-âugrif fom amerighaanâr am 23. feebruaar 1945 umghumâ sin, dswischâ 48 un 53 lajd.

Sunschdiche säâswirdichghajdâ

S'Hallâr Globe-Dheaadâr uf'm Undârweerd Unterwöhrd, fom Rôâdâ Schdeech aus gsää

Ghomburch: D'Groos-ghomburch, is â eemôôlichs Denedigdiinâr-glooschdâr, des im jôôr 1078 grindâd wôrâ is. Si siid fon ausâ aus wi â burch un hogd uf âm rundâ bugl in Schdôôbach. D'ausâ-âulaachâ mid âm weergang un dâ inâhoof ghâu mr fraj âugugâ. D'schdifds-ghirch St. Nigâlaus feld uf durch iire romaanische Dirm und dâ umbau aus dr Barog-dsajd (1706-1715). Dsu iirâr rajchhaldichâ inâ-auschdadung dseelâ aa romaanische ghunschdwärg, dsum bajschbiil â raad-lajchdâr un â aldaad-andhebhendjum, diâ wärâ âm baj fiirungâ dsajchd. Hajd hogd uf dr Ghomburch d'Landâsaghademii fir Fôrdbildung und Bhärsonaal-endwiglung an Schuâlâ. Dii Glôô-Ghomburch dâgechâ is diâ Ghirch St. Ägidjus, diâ 1108 gschdifdâd wôrâ is, diâ is romaanisch un hogd gechâniiwâr halwe ufm hang, hechschdens â firdlschdund wajd wäg dsu fuâs.
D'Burchruiinâ Limburch lajd owârhalb fon dr foorschdad Undârlimburch uf dr linggâ Ghochârdôôl-sajdâ.
Dr Âjghôrn is â Bärchschbôrn owârhalb fom Hesldâr bôôhoof Schwäbisch Hall-Hessentals mit aussichdsdurm, ruiinâ fon 'râr barogâ Walfards-ghirchâ dsu dâ 14 Nôâdhälfâr.
Diâ KZ-Gedenggschdädâ am Hesldâr bôôhoof, ärinârd ans KZ Hesldâ (1944/1945)
In Schdôôbach gajd's ân aldâ Jiidischâ Friidhoof
In dr Inâschdad gajd's â Ghunschdaudomaadâ-bhanobdighum (Im Wajlâr 3), diâ „Brigâhägsâ“ uf dr Heng1arsbrig un noch andâre soognande Ghunschdaudomaadâ

Parks

Glaj bam Haal-blads iwâr dâ schdeech niwâr fengd â griingelende âu, ärschd isâs uf'm Undârweerd â bromenaad, wemâr dan an därâm End iwâr â bâucha-brig uf d'rächd ghochârsajd niiwârgäd, nô schdäd mr am âufang fon dâ „Agâr-ôôlôôchâ“, dia dsiâchâ sich uf iwâr âm halwâ ghilomeedâr imâr dâ flus endlang nuf, midrâr fläch fon uugfäär 3 ha.

Schbôrd

Im Schengâsäâbaad gajd's â halâbaad mid ausâberajch, ân sâunaa-bharg, â frajbaad un noch bsondâre âjrichdungâ drausâ: 10m-schbrung-durm, rudschâ, warm-begâ.
S'Soolebaad undâ bam Ghochâr had ausâr 500 m² wassârfläche â sâunaa-landschafd un fârschiidâne sachâ dsun widr-gsuund-wärâ. Diâ soole, in däär mr dôô schwimd, had 3 - 4 % salds, was schâjnds ba fiilâ granggâdâ hilfd. Des is dan soodsâsôôchâ diâ fôrdsedsung fom aldâ ghuur-bedriib, däär môôl âjganggâ wôôr.
S'Waldbaad Gälwingâ is â Frajbaad, des â gmôônidsichâr fârâj umdrajbd.
In Därâdsimârn is diâ ôôlaach from Golfglub Hall mid dsamâ 85 ha gelende.
Dr Amärighân-Fudbôôl-fârâj Schwäbisch Hall Junighôrns schbiild in dr Fudbôôl-Bundâliiga GFL miid.
Jeeds jôôr gajd's ân Hallâr Draj-gheenichs-laaf fir d'renâr.

Reechlmääsiche fârôôschdaldungâ

Ghuâchâ- un Brunâfäschd: Â dradidsjonäls fäschd dr Hallâr salds-siâdâr an Bfingschdâ, scho im 14. jôôrhundârd nôôchgwiisâ.
Jaghoobi-Margd: Â Gräämâr-margd uf'm Haal-blads mid fârgniichungs-bharg uf dâ Schdôôbachâr Ghochâr-wiisâ
Somârnachdsfäschd: Â romandischs liâchdâr-feschd im schdad-bharg „Agâr-ôôlôôchâ“ mid fiil musig un âm fajârwärg.
Siâddajdschâr Ghääs-margd: fiile glôône ghääsmachâr aus gands Dajdschland und sogôôr aus'm ausland biâdâ jeedsmôôl im Maj im Hoâloâr Frajlichd-museeum iir wôôr âu.
Bagoofâ-fäschd: des grôâse jôôrâsfäschd im Hoâloâr Frajlichd-museeum, mid margd, frischâm blôôds dirägd aus dâ bag-eefâ, dands-grubâ, gauglâr un musig, jeeds jôôr am ledschdâ wochâend fom Säbdembâr.
Wâjnachds-margd: fiile ghinschdlâr un ghunschdhandwärgâr biâdâ iir sach âu odr fiirâ sogôôr was foor, jeeds jôôr am ärschdâ adwends-wochâend.

Wichdiche lajd

Äärâbirchâr

Hall had dâ folchândâ lajd s'eerâbirchârrächd fârliiâ:

1874: Adolf von Daniel (1816–1891), Regiirungsraad
1877: Wilhelm Ludwig Wullen (1806–1890), efangeelischâr Deghaan
1899: Friedrich Helber (1829–1909), Schdadschuldâs
1901: Wilhelm Freiherr von Hügel (1828–1908), Oowârfôrschdraad
1924: Georg Fehleisen (1855–1934), Läärâr
1935: Max Kade (1882–1967), Fabrighand
1951: Emil Schmidt sen. (1871–1959), Ghunschd-Schlosârmaaschdâr
1971: Rudolf Popp (1892–1972), Guâdsbesidsâr
1972: Wilhelm Dürr (1887–1979), Dogdâr

Seen un dechâr fon dr schdad

Schenk Konrad von Limpurg (fôr 1249–nach 1286), â minesengâr, waarshâjnds uf Burch Limpurg baj Schwäbisch Hall uf d'wäld ghumâ
Conrad Heyden (um 1385–1444), schdadschrajwâr un fârfasârfrom Ghlag-schbiigl
Joseph Feyerabend (1493-1543), schdifds-deghaan und Brobschd
Melchior Hofmann (um 1500–1543), âufiirâr fon dâ Dajfâr
Thomas Schweicker (1540–1602), Ghunschdschrajwâr oone ärm
Erasmus Widmann (1572–1634), â ghombonischd
Johann Balthasar Beyschlag (1669–1717), â dheolooch un ghombonischd fon ghirchâ-liâdâr
Friedrich David Gräter (1768–1830), â gärmanischd, där wo diâ wisâschafdliche Nordischdig in Dajdschland begrindâd had
Carl Christian Friedrich Glenck (1779–1845), â schbedsjalischd fir saldsabbau unf fir roor
Johannes von Merz (1857–1929), â efanggeelischâr dheolooch, Ghirchâ bräsidend fon dr Efanggeelischâ Landâsghirch in Wirdâbärch
Otto Ruff (1871–1939), â dajdschâr Gheemighâr
Paul Wanner (1895–1990), â dajdschâr schrifd-schdelâr
Carl Obenland (1908–2008), â dajdschâr landschafds- un bhôrdrää-môôlâr
Wolfgang Gönnenwein (* 1933), â dajdschâr dirigend, musig-bhädagoog un bolidigâr
Wolfgang Roth (* 1941), â dajdschâr bholidigâr (SPD) un MdB
Walter Müller (* 1943), â dogdâr un bholidigâr (SPD)
Ulrich Müller (* 1944), â bholidigâr (CDU), Landaachs-abgeôrdnâdâr, Umwäld- und Fârgheers-Minischdâr un minischdâr im Schdaads-Minischdeerjum
Joachim Rücker (* 1951), â dajdschâr diblomaad, Sôndârgsandâr fom UN-Generaalsegredäär und Schef fon dr UNMIK
Friedrich Bullinger (* 1953), bholidigâr (FDP/DVP), Landaachs-abgeôrdnâdâr
Christoph Bossert (* 1957), â dajdschâr organischd un musig-bhädadoog
Ulrike Schweikert (* 1966), â dajdsche schrifd-schdelâre
Tobias Weis (* 1985), â dajschâr fuâsbalschbiilâr

Ôôndslnôôchwajs

↑ ^1.0 ^1.1 Gedenkstätten für die Opfer des Nationalsozialismus. Eine Dokumentation. Band 1. Bundeszentrale für politische Bildung, Bonn 1995, ISBN 3-89331-208-0. S. 80f.

Lidâraduur

Hällische Chronik. Eine Chronik von der Stadt Hall, eine der Handschriften, in der die Chroniken der beiden Haller Pfarrherrn Johann Herolt (1541/1545) und Georg Widman (1551) kompiliert vorliegen, nach 1599 (Digitalisat)
Julius Gmelin: Hällische Geschichte. Geschichte der Reichsstadt Hall und ihres Gebiets nebst einem Überblick über die Nachbargebiete. F. Staib, Schwäbisch Hall 1896
Wilhelm German: Chronik von Schwäbisch Hall und Umgebung. Wilhelm German, Schwäbisch Hall 1900
Beate Iländer: Verfassung und Verwaltung der Reichsstadt Schwäbisch Hall vom Ende des Dreißigjährigen Kriegs bis zum Ende der Reichsstadtzeit (1648-1806). Stadtarchiv, Schwäbisch Hall 2001, ISBN 3-932146-15-8 (Veröffentlichungen des Stadtarchivs Schwäbisch Hall. Band 15)
Eva Maria Kraiss: Schwäbisch Hall. Ein Stadtführer. Swiridoff, Künzelsau 2002, ISBN 3-934350-64-X
Eduard Krüger: Schwäbisch Hall. Mit Groß-Komburg, Klein-Komburg, Steinbach und Limpurg. Ein Gang durch Geschichte und Heimat. 3. Auflage. Neu bearbeitet von Fritz Arens und Gerd Wunder. Eppinger, Schwäbisch Hall 1982
Gerhard Lubich: Geschichte der Stadt Schwäbisch Hall. Von den Anfängen bis zum Ausgang des Mittelalters. Gesellschaft für fränkische Geschichte, Würzburg 2006, ISBN 3-86652-952-X (Veröffentlichungen der Gesellschaft für fränkische Geschichte, Reihe IX: Darstellungen aus der fränkischen Geschichte. Band 52)
Andreas Maisch, Daniel Stihler: Schwäbisch Hall. Geschichte einer Stadt. Swiridoff, Künzelsau 2006, ISBN 3-89929-078-X
Gerd Wunder: Die Bürger von Hall. Sozialgeschichte einer Reichsstadt 1216–1802. Thorbecke, Sigmaringen 1980, ISBN 3-7995-7613-4 (Forschungen aus Württembergisch Franken. Band 16)

Weblinks

[Gedenkstätten-1] 1.0 ^1.1 Gedenkstätten für die Opfer des Nationalsozialismus. Eine Dokumentation. Band 1. Bundeszentrale für politische Bildung, Bonn 1995, ISBN 3-89331-208-0. S. 80f.

[1]