ꕙꔤ ꗞꗢ ꖸ ꖏ ꘈꗢꖸ ꖸ ꗃꕎ ꔨꕃꔪꔵꕩ ꗡꘋꕢꖴꖃꔪꔵꕩꕌ ꕎ ꗏ, ꕺꖃ ꖷ ꗞ ꔇꔀ ꔌꘋ ꔰ ꔇꔀ ꕉꕌ ꖏꕎ. ꖬꕎꘋ ꔤ ꕚꕌ: ꔇꔀ ꔇꔀ, ꕔ ꗱ ꗓꖺ ꕮ
ꕙꔤ ꗞꗢ ꖸ ꕉꖸ ꕀꕪꕌ ꗞ 240,000 ꕪꘋ ꖷ ꖸ ꕙꔤ ꗞꖻ ꕚꘋꔕ ꖸ ꗪ ꕞꔤꔫꕩ 180,000 ꕢꕌꗏꘋ 1,205[1] ꕉꖸꔧ ꖨꖕꕴꕱ ꖷ ꖸ ꗉ ꕙꔤ ꕶꕱ ꖴꔸꖎꕱ ꖑꕎ ꕉꖸꕊ ꔵꘉꗢ ꕉꖸ ꖴꖨꘋ ꕒ ꖸ ꗋꘋ ꕆꔻꕆ ꖸ * ꕉꖸ ꗅ ꗱꕞ ꖸ ꔤꕢ ꗱ ꔵꘉꗢ * ꕉꖸ ꗅ ꗱꕞ ꖸ ꕞꕡ ꖏ ꖸ ꕉꖸ ꕔꕌꔒ ꗪ ꔽꔤ ꖷ ꖸ ꕞ ꗛꗟ, ꖑꕎ, ꗬꗡꗻ, ꖾꖻ, ꗏꖺꕮ, ꕗꔺ
ꕙꔤ ꗞꗢ ꖸ ꗃꕎ ꕮꔕꘋ ꔽꔤ ꕒꕌ ꗏ ꕎ ꕉꖷ ꕉꖸ ꖴꖨꘋ ꕒ ꗪ ꕿꕯꕊ ꕞꔤꔫꕩ ꕎ, ꕉꖷ ꕉꖸ ꗅ ꗱꕞ ꖸ ꗪ ꕢꕌꗏꘋ ꗛꔤ ꔒꘋꗣ ꗏ ꔎꔒ ꕀꔤ. ꗞ ꖸ ꕞ ꕙꔤ ꗞꗢ ꖸ ꗓ ꕉꖸꕊ ꕞꕡ ꕺꖃ ꘊꔧ ꕃꔤꘂ ꕎ ꗱ, ꕉ ꘃ ꖷ ꗃꕎ ꕉꖸ ꕎꕬ ꗪꗡ ꖸ ꕎ ꗏ ꕉꖸꕩꕌ ꔞꔀ ꕙꔤ ꕺꖃꔀ, ꕉ ꘃ ꖷ ꕞ ꖏ ꕔꕌ ꗓꕎ 1820 ꕢꘋꗣ ꖸ ꗏ ꗞꗞꖨ ꖦꕎꖨ ꖜ ꘃꗡ ꕢꖝ ꗱ ꕉꔤ ꕒꕢ ꕙꔤ ꗞ ꕪꔤꕮ ꗃꖺ ꖸ ꕞ.[2] ꕢꘋꗣ ꖽꗒ ꕚꘋ ꖇꘋꕯꕊꕇꘊ ꖸ ꖝ ꗏ, ꕺꖃꔀ ꕞ ꕪꕌ ꖏꔀ ꕧ ꘊꘊꔒ ꕒ ꕎ ꔳꕩ. ꕉꕌ ꘃ ꕔꔤ ꗏꗡ ꕮ ꕀꔤ ꕎ ꕢꘋ ꖽꗒ ꗞ ꕒꘋꔕꔀ ꖸ ꖝ ꗏ. ꘃ, ꖦꖕꕰ ꕚꕌꔒ ꕧꕌ ꗛꘋꖛꕚ ꕶꕱ ꖏꔀ ꕞ ꕒꕢ ꔇꔀ ꕎ ꘃ ꘃꖷ ꕉꕌ ꖏꔤ ꘀꗡ ꗏ.
ꕙꔤ ꗞꗢ ꖸꔧ ꕙꔤ ꖨꖕꕴꕱꔀ ꕎ ꗉ, ꕉ ꘃ ꖷ ꔳꕩ ꕮꔕ ꖨꖕꕴꕱꔀ ꖸ ꗏꗒ ꖏ. ꕢꕌꗏꘋ ꕙꔤ ꗞꗢ ꖸ ꖴꖨꘋ ꕒ ꖸ ꗪ ꖛꗘꘋ ꕸꖃꔀ ꗏ ꕎ (ꖸ ꕔꕌꔒ ꗪ ꕞꔤꔫꕩ ꕸꖃꔀ ꕞ ꕞꕊꕯꕊ ꕞ). ꕢꕌꗏꘋ ꕢꕨ ꖴꖨꘋ ꕒ ꖷ ꖸ ꕔꕌꔒ ꗪ ꕞꔤꔫꕩ ꕸꖃꔀ ꕞ, ꕉꖸ ꕘꔒ ꗪ ꕙꔤ ꗞꖻ ꖸ ꕞ. ꕉꖸ ꗬꗡ ꗏ, ꕙꔤ ꗞꖻ 1200 ꖸ ꗏꖺ ꕎ ꗪ ꕿꕯꕊ ꕢꕌꗏꘋ.[3]
ꕞꔤꔫꕩ ꖷꖬ ꖸ ꕉꖸ ꕒꕢꔒ ꗪ ꔔꘋ ꖷꖬꕮ ꔒꘋ ꖸ ꕞ 1907 ꕢꘋꗣ ꖝ ꗏ
ꖏ ꖷ ꖸ ꗪ ꕺꖃ ꘈꗢ ꗏ • ꖏ ꗛꖺ ꖷ ꕞ ꗓꔒ ꗪ • ꕉꖸꕊ ꕞꕡꕌ ꗪ ꕉꖸꕊ ꕮꕊ ꘃꗡ • ꕉꖸꕊ ꔵꘉꗢ ꔧ ꕉꖸ ꕢꕌ ꕪꘋꕓ ꖢꔒ ꖏ ꖷ ꖸ ꕞ • ꕉꖸꕊ ꖦꖕꕰ ꗏꘋ ꖏꔀ ꖸ • ꕙꔤ ꗞꖻ ꕮ ꗓꔒ ꖸ • ꕇꘊ ꗨꗡ ꗱꗡ • ꖏ ꘈꗢꖸ ꖸ ꗃꕎ ꕪꘋ ꖷ ꖸ
ꖏ ꗛꖺ ꖷ ꕞ ꗓꔒ ꗪ [ꗏ ꕘꕞꘋ ꕮ] ꖏ ꕢꔒ ꖷ ꔖꔜ ꘊꔧꔒ ꔳꕩ ꕙꔤ ꗞꗢ ꖸꕊ ꖏꕎ, ꗍꔿ ꔌꔀ ꕪ ꗞꖻ ꖸ ꕎꕌ ꘊꔧ ꕎꕌꔳ ꗃꖺ ꕢꘋ ꖽꗒ 17ꕌ ꖸ ꗳ ꗠꖻꕮ, ꕉ ꗪ ꖏꕎꔀꕯ ꕉ ꕞ ꗓꔒ ꗪ ꗁꔒꔎ ꗞꖻ ꖸ ꕞ ꕴꕎꕌ ꕮꔧ. ꕉ ꖴꘋ ꔳꕩ ꘃ ꕙꔤ ꗞꗢ ꖸ ꕞ ꔻꔤꕯꕊ ꔬ ꖸ ꕒꕡ ꖷ ꕮꔢꔀ ꖸ ꗪ ꕪꘋ ꖸ ꔬꕯ ꘃꗡ ꗏ, ꕉꖸ ꗃꔒ ꕮꔷ ꕸꖃ ꖴꘋꗣ ꗏ ꕢꘋ ꖽꗒ 16ꗡ ꖸ ꗳ, ꕉꖷ ꗷꔤ ꖷ ꖏ ꗛꖺ ꗏ ꔖꘋ ꔳꕩ ꕙꔤ ꗞꗢ ꖸ ꘉꗢ ꕮ, ꕉꖸꕊ ꗓꕧꕌ ꖸ ꔳꕩ ꗠꗞ ꕪꔤꕮꕊ ꖸ ꕘꕊ ꗪ ꕃꕞꕚꕓ ꖸ ꕎ ꖏ, ꕒꕡ ꖷ ꕉꖸ ꗪ ꕸꖃꔀ ꖸ ꔬꕯ ꕭꕯꕊ ꕉ ꕿꕎ ꕉ ꗏ ꕉꖸ ꔞꕩ ꗛꔤꘂ ꕞ ꗱ.[4]
ꕉꖸꕊ ꕞꕡꕌ ꗪ ꕉꖸꕊ ꕮꕊ ꘃꗡ [ꗏ ꕘꕞꘋ ꕮ] ꕃꕞ ꖴꖨꘋ ꕒ ꗱ, ꕙꔤ ꗞꗢ ꖸ ꗋꘋ ꔽꔤ ꗏꔤ ꕎ ꕉꔱꕪ. ꗞ ꖴꖨꘋ ꕒ ꖸ ꕢꕌ ꕉ ꕞ ꘃ ꕪꘋ ꖷ ꕙꔤ ꗞꗢ ꖸ ꕞ ꔻꔤꕯꕊ ꔬ, ꖸ ꔳꕩ ꔻꔤꕯꕊ ꔖꔜꕯꕊ ꕎ ꖏ ꗪꔤ ꔱꕞꕌ ꕞ ꖏꕎ, ꖡꖫ ꖏ ꕪꔤ ꖸꕊ ꖏꕎ, ꕉ ꘃ ꖷ ꗞ ꖸ ꕞꕌ ꗓ ꕪꘋꗣ ꖸ ꔰ ꕉꔱꕪ ꔎꔒ ꕀꔤ. ꕙꔤ ꗞꗢ ꖸ ꔳꕩ ꗏ ꗏꘋ ꗃ ꗪ ꔖꘋ ꔌꘋ ꔖꘋ ꗞꖻ ꗋꖺꕰꕊꕯ ꖸ ꕎ ꖏ.[5] ꕉꖸ ꖏꕢ ꔖꘋ ꔌꘋ ꖴꖨꘋ ꕒ ꖸ ꔖꘋꕡ ꕉꖷ ꕉꖸꔧ ꗋꗄ ꕃꔤ ꕀꔤꕪ ꘆꗡꗦꗡ ꖸ ꕧꕌ ꗳꘋ ꕎ ꘃ ꖏ ꕮ ꔬꕩꔒ ꕒꕡ ꖸ.[6]
ꕪꕌ ꘃ ꖏ ꕢꕔ ꖸ ꕎ ꗪ ꕙꔤ ꗞꗢ ꖸ ꕸꖃ ꕮ. ꕉ ꔖꔜꕯꕊ ꗪ ꕉ ꔋꘋ ꔋꘋꗣ ꔳꕩ ꕘꔤꘂ ꗏ ꕪꕌ ꘃ ꔞꘋꗣ ꕎ ꖏ, ꕪꘋ ꖷ ꔔꘋ ꖸꔧ ꖏ ꔬꕩ ꕃꔤ ꖸ ꕪꕌ ꕉ ꕞ ꗓꔒ ꗪ ꗷꔤ ꖷ ꕙꔤ ꗞꗢ ꖸꔧ ꖏ ꖸ ꕚꕌꘂ ꕉꖸ ꗠꖻ ꗳꕮꕊ ꗏ, ꖏ ꔋꘋ ꔋꘋ ꗷꔤ ꖷ ꖸꔧ ꗛꘋ ꗓ ꔱꕩ ꗃꗡ ꗛꖺ, ꖏ ꗷꔤ ꕮꔕ ꖷ ꖸ ꗞꔧ ꔬꕩ ꕉꖸ ꕮ ꕢꕨꕌ ꗏ. ꕉꖸꔧ ꕢꘋ ꕯꕊꕇ ꖺ ꖺ ꕱꖨ ꗠꖻꕮ ꕎ ꕮ ꖸ. ꕉ ꗱꕞꕯꕊ ꔳꕩ ꕶꕱ ꖬꖴꖕꘂ ꕎ ꖏ; ꕙꔤ ꔔꘋꗣ ꗃꖺ ꖸꔧ ꕚꕌ ꕶꕱ ꖬꖴꖕꘂ ꘃꖷ ꕉꖸꔧ ꕶꕱ ꖨꖕꕴꕱꔀ ꕪꕌ. ꕉ ꕞꕊꕮꕯꕊ ꔳꕩ ꗞꔧ ꕪꕌ ꘃꗡ ꕎ ꖏ, ꕪꘋ ꖷ ꕙꔤ ꔔꘋꗣ ꖸꔧ ꕉꔤꖶꕎꕯꕊ ꕪꕌ ꕉꔤ ꕒꕢ ꕞꕌꖝ ꖨꖕꕴꕱꔀ ꕞ ꕆꔻꕆ ꕪꕌꗞꖻ ꖸ ꗛꖺ.
ꔪ pi ꕐ pa ꖛ pu ꔅ pe ꗨ peh ꗁ poh ꕶ po ꔫ bi ꕑ ba ꖜ ꖜ ꔆ be ꗩ beh ꗂ boh ꕷ bo ꔬ ꔬ ꕒ ꕒ ꖝ ɓu ꔇ ɓe ꗪ ɓeh ꗃ ɓoh ꕸ ɓo ꔭ mɓi ꕓ mɓa ꖞ mɓu ꔈ mɓe ꗫ mɓeh ꗄ mɓoh ꕹ mɓo ꔮ kpi ꕔ ꕔ ꖟ kpu ꔉ kpe ꗬ kpeh ꗅ kpoh ꕺ kpo ꔯ mgbi ꕖ mgba ꖠ mgbu ꔊ mgbe ꗮ mgbeh ꗆ mgboh ꕻ mgbo ꔰ ꔰ ꕗ gba ꖡ gbu ꔋ gbe ꗯ gbeh ꗇ gboh ꕼ gbo ꔱ fi ꕘ fa ꖢ fu ꔌ fe ꗱ feh ꗉ foh ꕽ fo ꔲ vi ꕙ va ꖣ vu ꔍ ve ꗲ veh ꗊ voh ꕾ vo ꔳ ti ꕚ ta ꖤ tu ꔎ te ꗳ teh ꗋ toh ꕿ to ꔵ di ꕜ da ꖦ du ꔐ de ꗵ deh ꗍ doh ꖁ do ꔷ li ꕞ ꕞ ꖨ lu ꔒ le ꗷ leh ꗏ loh ꖃ lo ꔹ ɖi ꕠ ɖa ꖪ ɖu ꔔ ɖe ꗹ ɖeh ꗑ ɖoh ꖅ ɖo ꔺ ndi ꕡ nda ꖫ ndu ꔕ nde ꗺ ndeh ꗒ ndoh ꖆ ndo ꔻ si ꕢ sa ꖬ su ꔖ se ꗻ seh ꗓ soh ꖇ so ꔽ zi ꕤ za ꖮ zu ꔘ ze ꗽ zeh ꗕ zoh ꖉ zo ꔿ ci ꕦ ca ꖰ cu ꔚ ce ꗿ ceh ꗗ coh ꖋ co ꕀ ji ꕧ ja ꖱ ju ꔛ je ꘀ jeh ꗘ joh ꖌ jo ꕁ nji ꕨ nja ꖲ nju ꔜ nje ꘁ njeh ꗙ njoh ꖍ njo ꕂ yi ꕩ ya ꖳ yu ꔝ ꔝ ꘂ yeh ꗚ yoh ꖎ yo ꕃ ki ꕪ ka ꖴ ku ꔞ ke ꘃ keh ꗛ koh ꖏ ꖏ ꕄ ngi ꕬ nga ꖵ ngu ꔟ nge ꘄ ngeh ꗜ ngoh ꖐ ngo
ꕉꖸꕊ ꔵꘉꗢ ꔧ ꕉꖸ ꕢꕌ ꕪꘋꕓ ꖢꔒ ꖏ ꖷ ꕞ [ꗏ ꕘꕞꘋ ꕮ] ꕙꔤ ꗞꗢ ꖸ ꖴꖨꘋ ꕒ ꖸ ꔳꕩ ꕆꔻꕆ ꖸ ꕎ ꖏ ꕉꖷ ꕢꘋ ꖽꗒ ꕀꔤꕪ ꕞ ꖏꕎ ꕉꖸ ꖬꖕ ꔬꕩꔒ ꔳꕩ ꕉꔤꖶꕎꕯꕊ ꕞ ꕪꕌ ꖏ ꕎ ꕮ,[7] ꕉꖷ ꕉꖸ ꗅ ꗱꕞ ꖸ ꔳꕩ ꔤꕢ ꗱ ꗞꖻ ꖸ ꖏ.
ꘃ, ꕉ ꗷꔤ ꗏ ꗬꗡ, ꕪꘋꕓ ꗏꗒ ꔵꘉ ꘈꗢꖸ ꖸ ꗱ, ꕉꖸ ꔬꕩꔒ ꗪ ꕞꕡ ꕔ́ꕢꘋ ꖏ ꖸ ꕮ ꕉ ꘃ ꖷ ꕞ ꗓꔒ ꗪ ꕭꕯꕊ ꖏ ꖸ ꕞ ꕉꖷ ꕀꕯ ꖷꕢ ꖏ ꖸ ꗪ, ꕃꔤ ꖷ ꗞ ꖸ ꕀꔤ ꗪ ꘃ ꕉꖸ ꖏꔤꔒ ꕎ ꔳꕩ ꕀꕯ ꖸ ꕞ, ꔌꘋ ꖷ ꖸ ꕉꖸ ꕀꔤ ꗏ, ꕉꖸ ꖴꘋ ꕯꕊ ꗏ ꕘꕞꘋ ꕞ ꔱꕩ ꗃ ꔌꘋ ꖸ ꖺ ꔌꘋ ꖸꕊ ꖏꕎ. ꕉꖸ ꕢꕌ ꕉ ꕞ ꘃ ꕭꕯꕊ ꗪ ꕀꕯ ꘈꗢꖸ ꖸ ꔝ ꕉꖸꔧ ꕧꕌꕩꕌ ꕮ ꗞ ꖸ ꕞ ꖺ ꔽꔤꘂ ꔰ ꕒꕢꔒ ꕞ. ꕙꔤ ꗞꗢ ꖸꔧ ꔻꔝ ꘃ ꕎ ꘃ ꕘꕌ ꖸꕊ ꖏꕎ, ꕎꕌꔳ ꖷ ꕉꖸꔧ ꕃꔷ ꔌꘋ ꖸ ꗪ ꗏꘋ ꔌꘋ ꖸ ꕿ ꗻꔤꘃꘉꗢ ꖸ ꕮ ꕉꖸꕊ ꖢꔒꔀ ꖸꕊ ꖏꕎ.
ꕉꖸꕊ ꖦꖕꕰ ꗏꘋ ꖏꔀ ꖸ [ꗏ ꕘꕞꘋ ꕮ] ꕙꔤ ꗞꗢ ꖸ ꖴꖨꘋ ꖸ ꕩꕌꖸꕊ ꖦꖕꕰꕊ ꗏ ꔳꘂ ꗻꘉ ꘃ ꖏ ꖸ ꕎ ꗱ ꗂꖙ ꖨꕮ ꕮ. ꗛꗏ ꕎ ꔳꕩ ꕉꖸꕊ ꗏꘋ ꔌꘋ ꕒꕌ ꖏ ꕉꖷ ꕉꕡ ꔳꔒꔀ ꕉ ꕃꔤ ꕮꕯ, ꕉꖸꔧ ꕃꔤ ꔌꘋ ꕮꔕ ꖸ ꖤꖕ ꕎ ꘃ ꕉꖸ ꗳ ꕪꘋ ꕮ ꖨꕮ ꘃꔒ ꕮ. ꕉꔤ ꕒꕢ ꗛꗏ ꕞ, ꕉꖸꔧ ꕃꔤ ꔌꘋ ꖸ ꖤꖕ ꕎ ꘃ ꗚ ꕘꔕ ꖢꖷ, ꗠꖻ, ꕺꖙ, ꕒꕌꕯ, ꕀꕨ, ꗛꔌ, ꔧ ꕪꕪꕴ. ꕙꔤ ꗞꖻ ꖸꔧ ꗛꘁ ꘆꗡꗦꗡ ꖸ ꗻꗡ ꕎ ꘃ ꕉ ꕮ ꕉꔤ ꕒꕢ ꗛꘋ ꗅ ꖸ ꕞ ꕉꖸꔧ ꗃ ꕉꖸ ꕞ ꔱꕞ ꗛꖺ. ꗋꗆꗡ ꔳꕩ ꔌꔀ ꔌꘋ ꔋꘋ ꔋꘋ ꕎ ꖏ ꕙꔤ ꗞꗢ ꖸ ꗳ. ꕉꖸꔧ ꗛꘁ ꖸ ꗃ, ꕉꔤ ꕒꕢ ꖤꖕ ꕞ, ꕒꕌꘋ ꗬ, ꕞꘋꕶ ꔬꕡ ꖤꖕ, ꖇꔤ, ꕉꖷ ꕢꕓ ꖸ ꔳꕩ ꕉꖸꕊ ꕈꕰ ꔌꘋ ꘆꗡꗦꗡ ꖸ ꗳ.
ꗞ ꕮ ꗓꔒ ꖸ ꕙꔤ ꗞꗢ ꖸ ꗳ [ꗏ ꕘꕞꘋ ꕮ] • ꗞꗞꖨ ꖦꕎꖨ ꖜ ꘃꗡ (1788 – 1888), ꕎ ꕙꔤ ꕺꖃꔀ ꗃ ꕪꘋꗒ ꕢꘋꗣ ꖽꗒ 19ꘊ ꖸꕊ ꕔꕌ ꗓꕯꕊ ꖝ ꗏ • ꗞꗞꖨ ꕮꕢꗛꔤ (1870 -1938), ꕞꔤꔫꕩ ꗁꔒꔎ ꗞꖻ ꔧ ꕸꖃꔀ ꕞ ꔎꖫ • ꕯꕚꕰ ꕙꕌꕇꔧ ꕮꕢꗛꔤ (1905 – 1962), ꕞꔤꔫꕩ ꕺꖃ ꕀꕩ ꗞꖻ ꔧ ꗁꔒꔎ ꗞꖻ • ꕘꔳꕮ ꕮꕢꗛꔤ (1912 – 1978), ꕶꕱ ꕪꕌ ꘃ ꖏ ꕔꕌ ꗓ ꗞꖻ ꕞꔤꔫꕩ, ꔧ ꗞ ꖷ ꕞ ꕺꖃꔀ ꘊꔧ ꕉꖸꕩꕌ ꔞꔀ, ꕉꔱꕪ ꕮꕨ ꔔꘋ ꖷꖬꕮ ꕞ ꕺꖃ ꘊꔧꔒ ꕉ ꕎꕬ ꔱꕩ ꗃꗡ ꕞ ꖏꕎ • ꕌꘋꔻ-ꖱꖕꘆꘋ ꕮꕢꗛꔤ (1926 – 2013), ꗞ ꗏ ꕒꕢꔒ ꕙꔤ ꗪ ꕧꕮꔧ ꗳ, ꕉ ꕪꕌꕮꕊ ꗚ ꕸꖙ ꗞꖻ ꕒꕡ ꖷ ꔂꔳꕞ ꕞ ꕭꕯꕊ ꗪ ꕧꕮꔧ ꕸꖃꔀ ꖴꕮ, ꕉꖷ ꕎꕌꔳ ꕪꘋꗜꖺ, ꕉ ꕸꖙꕎ ꕶꕱ ꕸꖃꔀ ꗏ. • ꖩꔱ ꗨꔓ (ꕉꕡꕌ ꕴꖃ 1953), ꕞꔤꔫꕩ ꗨꗡꗽꘋ ꗛꖺ • ꕙꕌꕇꔧ ꔻꕩꕮꔧ (ꕉꕡꕌ ꕴꖃ 1953), ꕞꔤꔫꕩ ꗁꔒꔎ ꗞꖻ • ꗍꕃꕚ ꖳꖕꕀꘋ ꔀꔿ ꕣꗟꘋ (ꕉꕡꕌ ꕴꖃ 1946) ꕞꔤꔫꕩ ꔖꘋ ꗓ ꗞꖻ, ꖨꕮꕊ ꕞ ꔬꕩ ꗪꗡꕯ ꗞꖻ, ꔧ ꕆꕇꔻꕚ ꗛꖺ ꖨꕮꕊ, ꔖꘋ ꖜꕢꘋ, ꗪ ꖤꖕ ꕞ ꖏꕎ • ꕎꔝꖤ ꕹꕱ (ꕉꕡꕌ ꕴꖃ 1985), ꕞꔤꔫꕩ ꕺꖃ ꘊꔧ ꗞꖻ, ꕉ ꗃꕎ ꕙꔤ ꗪ ꗛꗜ ꔽꔤꘂ ꖸ ꗏ • ꖌꗻ ꕘꕊꖝꗷ (ꕉꕡꕌ ꕴꖃ 2001), ꕞꔤꔫꕩ ꕮꕊ ꕸꔤ ꘃ ꗞꖻ ꕉꕡꕌ ꕴꖃ ꕶꕱ ꕸꖃꔀ ꗏ • ꕌꕀ ꕟꔤꔳ
ꕇꘊ ꗨꗡ ꗱꗡ [ꗏ ꕘꕞꘋ ꕮ] • ꕙꔤ ꖨꖕꕴꕱꔀ • ꕙꔤ ꕺꖃꔀ
ꖏ ꘈꗢꖸ ꖸ ꗃꕎ ꕪꘋ ꖷ ꖸ [ꗏ ꕘꕞꘋ ꕮ] 1. “ꖴꗷ ꗃꘋ ꖷ ꕞ ꗓꔒ ꗪ ꕢꕌꗏꘋ 2015 ꗞ ꕞꘋ ꗪ ꔞꘋ ꕞꘋ ꖏꔀ ꕞ ꕸꖃꔀ ꗏ” (ꔪꔵꗡꔱ) ꖏ ꗏ ꗬꗮꔒ ꕺꖃ ꕮ. ꖺꖴꕿꕒ 2017. ꕸꖃ ꔞꕩ ꕉ ꕞ 28 ꕮꕊꔿ 2020. 2. ꖶꔸꖆꔬꔒ, ꔒꖆꔓ ꔀ; ꔷꔺꔖ ꔛ ꕎꔒ (2006). ꕧ ꕀꕩ ꖷ ꕞ ꗓꔒ ꗪ ꖨꖕꕴꕱꔀ ꖸꕊ ꔳꘂ ꗏ ꕯꕮ ꕞ. ꕪꘋꖜꔓꕀ ꖳꕇꕙꔖꔎꔀ ꕞ ꕺꖃ ꘊꔧ ꕪꘋꗣ. ꕺꖃ ꕧꕓ 107-. ISBN 978-0-521-01652-0. “ꖬꖴꕟꔫꕯ ꗪ ꖏꕱ ꕞ ꗓ ꘃ ꕙꔤ ꗞꖻ ꖸ ꗳ ꕢꘋꗣ 1970ꔀ ꖸ ꖝ ꗏ. ꕙꔤ ꗞꗢ ꖸꕊ ꕒꘋ ꔨ ꕉꖸ ꕎꕬ ꕉꖸꕊ ꕺꖃ ꘊꔧ ꕃꔤ ꗃꕎ ꕪꘋꗒ ꕢꘋꗣ 1820e ꖸ ꗪ 1830e ꖸ ꖝ ꗏ.” 3. “ꖴꗷ ꗃꘋ ꖷ ꕞ ꗓꔒ ꗪ ꕢꕌꗏꘋ 2015 ꗞ ꕞꘋ ꗪ ꔞꘋ ꕞꘋ ꖏꔀ ꖸ ꕞ ꕸꖃꔀ ꗏ” (ꔪꔵꗡꔱ) ꖏ ꗏ ꗬꗮ ꕺꖃ ꕮ. ꖺꖴꕿꕒ 2017. ꕺꖃ ꕧꕓ 89-99. 4. ꖏꔀꔒ, ꔻꕅꔻꖷꔺ ꔨꗥꔷꕆ (1854). ꖏ ꗳ ꕪ ꖷ ꕞ ꗓꔒ ꗪ ꗲꔤ ꖨꖕꕴꕱꔀ ꕞ, ꕉ ꕒꕢꔒ ꗪ ꗲꔤ-ꕶꕱ ꖨꖕꕴꕱ ꗅ ꖸ ꕞ. ꔧ ꖏ ꖿꗱ ꗃ ꕉ ꕞ ꗓꔒ ꗪ ꗲꔤ ꗞꗢ ꖸꕊ ꕺꖃ ꘊꔧ ꕃꔤꘂ ꕞ. ꗏꗒꘋ ꗗꔿ ꕆꗔꘉꔓ ꔞꘋꗣ. 5. ꗞꘋꔳꔻ, ꗷꔻꕚ ꔪ (ꖴꗷ ꔬꕩ ꗞꖻ) (1982). ꕙꔤ ꗞꗢ ꖸꕊ ꗏꘋ ꕞꔤꔫꕩ (ꗡꗷꔪ). ꕇꖳ ꗚꕃ: ꗉꕃꔃꔀ ꗸꗛ ꗞꗢ ꖸ. 6. ꗞꘋꔳꔻ, ꗷꔻꕚ ꔪ. (1988). ꖏ ꗏ ꔖꘋ ꕢꔒ ꕺꖃ ꕮ ꕉ ꕞ ꗓꔒ ꗪ ꕙꔤ ꗏꘋ ꗃ ꖨꖕꕴꕱꔀ ꕞ. ꖨꖕꕴꕱ ꕪꕌ ꖇꕢꔤꔎꔀ ꔧ ꔱꗷꘋꔻ ꕉꘋꕿꗁꗏꕀ. ꔪꗳꔻ ꕺꖃ ꘊꔧ ꕪꘋꗣ. ꕺꖃ ꕧꕓ 144. ISBN 978-2877230131. 7. ꖬꖴꕟꔫꕯ, ꔻꔷꔲꕩ, ꗡꗳꔷ ꕿꕑꔿ (1997), ꖴꘋꗒ ꕃꔤꘂ ꗪ ꖏ ꕚꕌꘂ ꕃꔤ: ꔻꔷꔲꕩ ꖬꖴꕟꔫꕯ ꕞ ꕺꖃ ꘊꔧꔒ ꗏ ꗓꖺꔒ ꖸ. ꕪꘋꖜꔓꕀ ꖳꕇꕙꔖꔎꔀ ꕞ ꕺꖃ ꘊꔧ ꕪꘋꗣ. ꕺꖃ ꕧꕓ 193. ISBN 978-0-521-46767-4.
ꔽꔤꘂ ꖸ ꕞꔤꔫꕩ ꔽꔤꘂ ꖸ ꕢꕌꗏꘋ ꕮꔕ ꗞꗢ ꖸ
ꖏ ꗳ ꕪꔒ ꖸ ꔽꔤ ꕮ: • ꔽꔤ ꔻꔭꔤꔒꔀ ꖸ ꕞꔤꔫꕩ • ꔽꔤ ꔻꔭꔤꔒꔀ ꖸ ꕢꕌꗏꘋ • ꕢꔕ ꖏꔀ • ꕢꔕ ꖏꔀ ꕸꖃ ꖴꘋ ꖸ ꕮ • ꕮꔕ ꗞꗢ ꖸ • ꕆꔻꕆ ꕗꕴꔀ ꖸ ꕉꔱꕪ