Wp/tly/Tolışi zıvonədə sifət

Tolışi zıvonədə sifət zıvondə sifət əsosinə nıtqə hissəy. Nişo doydə çe conəvə əloməti. Cəvob doydə bə çoknə? Cı curə? Kom/kon? parson qıləyni.

Sıfət nıtqədə ismiku bənav omedə, çəyku bə şıkrə bedə, bəy aid bedə. Sıfət cumlədə vey vaxti təyin iyən xəbə bedə. Sıfəti bedəşe məno curon: ranq, fiziki əlomət, təm iyən lamisə, bitonə vindemon, dılətonə keyfiyət. Sıfəti bedəşe soxtemonə curon: soyəynə, soxtəynə iyən kaftəynə sıfəton. Sıfəti bedəşe mıqoyisə dərəcon: adiyə, kaməkə, ziyodəkə ...

SIFƏTİ MƏNO CURON

Əvon co beydən bə 5 vırə, nişo doydən ismon ( conəvon) jinə əloməton: ( Səkırt: Misolon doə bedən bə tolışi, bə urusi, bə tırki )

Ranq: Çoknə? sipi, kavu, havz... Kakoй? belıй, siniй, zelenıй... Necə? aq, qöy/mavi , yaşıl...

fiziki əlomət: Çoko? barz, rost, çəp, kanə, oj... Kakoй? vısokiй, pravıй, levıй, starıй, otkrıtıй… Nə cür? hündür, saq, sol, köhnə, açıq...

təm iyən lamisə Çı cürə? şin, tel, su, kıl, sardın, tat... Kakoй? sladkiй, qorьkiй, solenıй, tupoй, xolodnıй, teplıй… Nə cür? şirin, acı, duzlu, küt, soyuq, isti...

bitonə vindemon Kom // kon? sırafsun, dıroz, kırt... Kotorıй? polnıй, dlinnıй, korotkiй... Hansı? kök, uzun, qısa...

dılətonə keyfiyət: Kon? zırək, aqılmand, comərd... Kotorıй? lovkiй, umnıй, smelıй… Hansı? zirək, aqıllı, cəsur...

SOXTƏYNƏ SIFƏTON

Tolışiədə sıfət soxtə bedə de 2 roy: de prefikson ( navsıxanon) vasitə; de şikilədon (suffikson) koməqi;

SİFƏTSOXTƏ PREFİKSON (NAVSIXANON)

Be- Ko- beko; bəfo- bebəfo; xəbə- bexəbə; səyvon- besəyvon Bezrabotnıй; nevernıй; neosvedomlennıй; besxoznıй; Işsiz; vəfasız; xəbərsiz; sahibsiz;

Bə- ji- bəyji; Jivoй; Canlı;

Ənə- hıtey- ənəhıt; hardey-ənəhard; zıney- ənəzın; bessonnıй; qolodnıй ; nesveduщeй; yuxusuz; ac; cahil, biliksiz;

Ələ- təşi- ələtəş; jajduщiй ; susuz

no- xəş-noxəş; merd- nomerd; cins- nocins; bolьnoй; predatelь; bezrodnıй; xəstə; nakişi, satqın; nacins, əsilsiz;

Hır- hovuj-hırhovuj; oçenь prostornıй; qepqeniş;

SIFƏTSOXTƏ ŞİKİLƏDON ( SUFFIKSON)

-in/ nin; -ın Qard- qardin; ranq-ranqin; reç-reçin; sard-sardın; Pılьnıй ; цvetnoй; krasivıй ; proxladnıй; Tozlu; rənqli; qözəl; sərin;

-o Tars- tarso; trus; qorxaq;

-on Erj- erjon; deşevoй; ucuz;

-onə Vəyə- vəyonə; jen- jenonə; kinə- kinonə; Koe-çto dlя svadьba; damskiй, damskiй; Toya məxsus; qadına xas ; qıza xas;

-xo Qarz- qarzxo; doljnik; borclu;

-mand Aqıl-aqılmand; Bəfo- bəfomand; Hınə- hınəmand Razumnıй; Vernıй; Smelıй; Aqıllı ;Vəfalı; Hünərli;

-nok Qəzəbnok; qnevnıй; qəzəbli;

-nə Peşo- peşonə; maştə- maştənə; sıftə- sıftənə; Sleduющiй; Utrenniй ; Naçalьnıй; Sonrakı; Səhərki; Ilkin;

-yn iddo-iddoyn; nıqə- nıqəyn; ozo-ozoyn; Çvannıй; Serebristıй; Bolьnoй; Iddialı; Qümüşü; Azarlı;

-kor qıno- qınokor; tamə- taməkor; Qreşnıй; Korıstnıй; Qünahkar; Tamahkar;

-jəli

tam- tamjəli; Molçalivıй; Lal-dinməz;

-xor / -hor çəm-çəmxor; Sposobnıй; Bacarıqlı;

-qir fənd- fəndqir; Uvertlivıй ; Diribaş, zirək;

-vonə manq-manqəvonə; Mesяçnıй; Aylıq;

-ək dast-dastək; vspomoqatelьnıй; Yardımçı;

-li təy-təyli; pustoй; Boş

-hu kə- kəhu; mışt- mıştəhu; beqlıй; kulaçnıй; Qaçaq; Yumruqa öyrəşən;

-tok zəhlə- zəhlətok; nadovedlivıй; Zəhlətökən;

-kok şək-şəkkok; podozritelьnıй; Şübhəli;

-çəm tars- tarsəçəm; dust- dustəçəm; boяzlivıй; drujestvennıй; Qorxacaq; Dostyana;

KAFTƏYNƏ ( mırəkkəbə) SIFƏTON

Imon bə əməl omedən de 2-3 sıxani iconəku :

1) şin-şinə (hanon)- sladkie (snı)-şirin-şirin(yuxular) dıroz-dırozə(şəvon)- dolqie (noçi)- uzun-uzun ( qecələr) dastə-dastə (odəmon) –kolonnami stoящie (lюdi)-dəstə-dəstə (adamlar) sof-oşko--oçevidnıй-açıq-aşkar (fikir) də-dukinə- uxabistıй-eniş-yoxuşlu( daq) xol-xıçəynə-vetvistıй- qol-budaqlı(aqac) kanə-kulə -- ctarıй-köhnə-möhnə( paltar) şat-şurə—izvilistıй-əyri-üyrü (yollar)

2) dırozəmuyinə- dlinnovolosıй-uzunsaçlı (qız) sipiyəpaşməynə-beloşerstnıй-aqyunlu (döşək) siyobəvə-çernobrovıй-qaraqaşlı (oqlan) kavuyəçəşə-sineqlazıй –qöyqözlü (ilan) teləzəfəynə-zloяzıçnıй-(acıdil (qəlin) qılməynəsə-kuçerяvıй-buruqsaçlı (bəy) siyoçəşbəvə-çernobrovıй-çernoqlazıй-qaraqözlü-qaraqaşlı (kəniz)

3) jenqəvə (merd)-vo vsem potakaющiй jene mujçina- arvadaqız (kişi) sıqdılə- besserdeçnıй-daşürəkli (düşmən) xeyzondorə- semeйstvennıй- ailəcanlı( ər) dastojə-щedrıй-əliaçıq ( aqa) moədəi- ot odnoqo otцa- anadanbir ( qardaşlar) pıədəco- ot raznıx otцov-atadanbir (qızlar) arzunıbə-nejelatelьnıй-arzuolunmaz ( qonaqlar) aqılnomə- nevoobrazimıй-aqılaqəlməz (işlər)

4) pencmərtəbəynə(kə)-pяtiэtajnıй ( dom)- beşmərtəbəli ( ev) şəşquşəynə (qəb) - şestikoneçnoй (qrob) –altıqüşəli (qəbr) çoçəşməynə (bina)--çetırexkomnatnıй ( zdaniя)-dördqözlü (mənzil) şəşsininə (hırdən)- şestiletniй - (rebenok)- altıyaşlı (uşaq)

5) jiruyə (diyon)-nije reki (sela)- çayaşaqı (kəndlər) jizəminə (tənxo)- podzemnoe (dobro)-yeraltı(sərvətlər) idəvə (patpeş)-predprazdniçnıe( priqotovleniя)- bayramqabaqı (tədarüklər) pozəvə (vavaz)-predosenniй (veter)- payızqabaqı (külək) əqəyonə (hərəkət)-aristokratiçeskiй( postupok)- aqayana ( hərəkət) peşdəmoxə (sədo)- zadnenebnıx (zvuk)-damaqarxası (səs)

SIFƏTİ MIQOYİSƏ DƏRƏCON

Tolışiyədə sıfəti hestışe 3 qılə mıqoyisə dərəcə:

adi dərəcə. Məsələn: sı- krasnıй- qırmızı; o (j)-otkrıtıй- açıq; qeş-şirokoй- qeniş; nu-novıй- təzə; su-solenıй- duzlu; pi-vzroslıй-qoca; hiz-krivoй-əyri; sipi-belıй- aq; hovuj- prostornıй- enli; abi- qoluboй-mavi; siyo-çernıй-qara; nıqıl-qlubokiй- dərin;

kaməkə dərəcə… ziyodəkə dərəcə…

Sıfəti mıqoyisə dərəcon soxtə beydən de jinə vasiton:

de morfolojiə vasiton (de jinə prefikson iyən şikilədon koməqi):

-əvun ranq- ranqəvun; Blednıй ; Solqun;

-ləvun Zard- zardələvun; Siyo-siyoləvun; Jeltovatıй; Smuqlıй; Sarımtıl, aşıq-sarı; qaraşın

-loşə Mardə- mardəloşə; Sipi – sipiloşə; Vяlıй; belovatıй; Ölüvay; Aqımtıl, aqımsov, aqımtraq, aq təhər;

-zuk Zard- zardızuk; sovsem jeltıй; Sapsarı;

-ket Kavu- kavuket; sovsem siniй; qömqöy;

top- Tojə- toptojə; sovsem novıй ; təptəzə;

təm- Təy- təmtəy; sovsem pustoй; Bomboş; dım- Dımdıjd; sovsem krupnıй ; ipiri;

B) de sintaktikə vasiton (de sıxanon icobə koməqi) :

ən Reçin- ən reçin; Çok- ən çok; Samıй krasivıй; Samıй xoroщiй; ən qözəl; ən yaxşı;

həniyən Barz- həniyən barz; Reçin- həniyən reçin; Eщe vısokiй; Eщe krasivıй; olduqca hündür; olduqca qözəl;

lap Çok- lap çok; Samıй luçşiй; çox yaxşı;

tınd Kavu- tınd kavu; Temno-siniй; tünd qöy;

zil Toyki- zil toyki; Polnaя tьma; tam qaranlıq;

eqətə Sı- eqətə sı; Temno-krasnıй; Qıpqırmızı;

vey Çok- vey çok; dıjd- vey dıjd; Oçenь xoroşiй ; oçenь krupnıй; çox yaxşı ; çox böyük;

sə Reçin- həmməysə reçin; Samıй krasivıй; hamıdan qözəl;

barz Barz- barziysə barz Vışe vısokoqo; hündürdən hündür

kırt Kərtıysə kırt; Koroçe koroçeqo; qısadan qısa;