|
|
 Bə Bioloqiyə portal xəş oməşonBioloqiyə -ə elme ki, əv bəyjiyə cınəvon de əçəvon bə təbiəti təsiri umutedə. Bioloqiyə jimoni həmmə tərəfon, əçəy rişə, yol be, funksiya, zəminədə bə bəyjiyə orqanizmon umutedə. Bəyjiyə cınəvon, əçəvon de təbiəti bəyəndı təsiron co kardedə. Bioloqiya çı təbiət elmiku 1800-inə soronədə co be bə vaxtnə alimon bəyjiyə cınəvon bəyəndı nezyəti pəydo kaşone. Bənə ozodə termin Bioloqiya sıxani kali alimon ofayə kardşone. Fridrix Burdax 1800-inə, Qotfild Reynxold de Jan Batist Lamarki 1802-inə sorədə Bioloqiyə sıxani nıvıştşone. Isətnə Bioloqiyə 5 qılə əsos prinsipış heste: çı əzəlon teoriya, çı genetika yol be, qomoestaz de enerqiya. |
|
|
|
 Həyvonon (lat. Animalia yainki lat. Metazoa) — orqanizmon qırdəbəy, bioloji məkan, çe zoologiya elmi tədqiqə obyek. De ənənə, həyvonon konsument (hozoə uzvi ibəyon hardəkəson) iyən daima hərəkət kardəyon hesob bedən. Əncəx, bə elmi passiv yiə həyvononən məlumin. Həyvonon aləm ve curəbəcur iyən zəngine. Bə alimon oxonə hesobkardəyon qoroş Bumə planetədə yimon kardə həyvonon nuvlon aşmard 2 milyonisən zyode. Həyvonon nuvon pesoxtə fərdon de ıştə yoli-rukiəti iyən de ıştə sanqinəti ve curinin. Məsələn, məməynə həyvononədə bıə kavuə balina qoni 150 ton, qədə (rukə) zardədandonon* qoni isə 3 qrame. Həmçinən moyon, ovədə-hışkədə jiəyon, fırsiəyon, pərəndon, melıon, həşəraton iyən co həyvonon araədə nəhəngon iyən cırtdanon hestin. Həyvonon həmən de ıştə xarici iyən daxili onemoni, vebeyəti, inkişafı, iyən suluki goroş muxtəlifin. In muxtəlifəti oşko təsəvvur kardero fili, kəsı, akula iyən muçəki muqayisə karde kifayəte. Həyvonon bo har vırədə – Zəmini səpe, zəminədə, ovədə, həvoədə jiero mij bıən. Kali həyvonon rəstəyonədə, kali qılon həyvonə orqanizmonədə, hətta insoni orqanizmədə jidən. Həmmə həyvaonon bə ıştə jiə muhiti şəraiti mij qətəşone. De həvoədə jimoniyəti (pərəndə jimon) əlaqədar pərəndonku, pusinkəşonku, həşaratonku kəşon inkişaf kardəşone. De ovədə jie əlaqədar fıskə bədənə forma, pər (moyonku) yainki bə hiyə oxşər dast-poçə (balinaku, ovəsıpəku) inkişaf kardəşe. Bəçey qoroşən, bə həyvoni xarici onemoni gorə, əçey kom muhitədə jie, çoknə hərəkət karde iyən iştə hardəyon çoknə pəydo karde muəyyən karde bedə. (bə dumo dəvard...)
 |
|
|
|
 Bılbıl (lat. Luscinia). Jəğo qıləy odəm pəydo karde əbıni ki, bılbıli nızno, ya nıpiyoşe əv. Roste, bılbıl Tolışi tərfonədə hejo bedəni, əvəsorədə omedə, çe pozi sıftədə, miyonədə beşedə şedə. Bılbıli poron xakin. Peşti poronış ğadəri bə siyo ranqi jəydə. Sinə, luzi jiyporon ruşinə ranqədən (bə sipi, boz jəydən). Dumış kamoşi dıroze, dumi poron zard-mıxəki ranqədən. Bılbıl hırdə pərəndəy. Çəy tıkiku tobə dumi çəmi 15-16 sm bəbe. Korətən, həşoraton, melı hardedə. Bılbıl vişədə, boğonədə, do-kul bey bıə vırədə jiyedə. Çe nızımə toğon, kulon xıçonsə qıləy miyoniyə vırədə lonə qətedə. Aləf, hırdə xol-xıçə, livə, por vardedə lonə dutedə. Bılbıl hakanə ıştə lonə çe bıron arədə zəminisən dutedə. Lonə joğo dəpuşındə ki, əy doədə, çe xıçon arədə, zəminisə bıron, aləfon arədə vinde bedəni, yəni cobəco karde bedəni.(bə dumo dəvard...)  Sipiyə Bət - (lat. Anser caerulescens). Deştə sipiyə poron bə kəy sipiyə ğazi mandedə. Çı bəti poron həmməy sipin. Dumi yolə poron siyon. Lınqonış sıye, çanqonış bə sipi mandedən. Tıkışən sıye. Kəşon dırozi 80-98 sm bedə. Noyabr, dekabrədə omedə bə Ğızıləğaz. Zomsoni iyo dəvonedə. Taxıl bıə vıronədə boştə hardemon pəydo kardedə. Çe qandımi cıvonə livon hardedə. De dastə pəredən. Ha dastədə 9-12 qılə sipiyə bət bedə. Marti oxoədə beşedən şedən. 2,5-3 kq omedə.(bə dumo dəvard...)
|
