Vikipediya, ojə ensiklopediyə
Hind-Avropə zıvonon xeyzon- dınyo ən yolə və bə har qitə pevılo bıə zıvonə xeyzon. Bı xeyzoni aid bıə zıvononədə çı dınyodə 2,5 milyard odəm qəp jəydə. Çı Ethnologue-i 2009-nə sori məlumati əsosən dınyodə 439 zıvon iyən dialekt bə Hind-Avropə zıvonon xeyzon aide, əçəvon nimə (221) bə Hind-Aryan sub-xoli aide.
Tolışi ən bə Hind-Avropə zıvonon aide (Hind-Avropə zıvonon xeyzoni İroni zıvonon qrup). Əve Tolışi və diqər Hind-Avropə zıvonon arədə xəyli müştərək sıxanon hestin.
Bı xeyzoni Avropə əsos müasir zıvonon, çı İroni iyən Hind niməqitə zıvonon aide. İyo Anatolia ğədimə zıvononən daxil bedən (əvon ısə mardə zıvonon hisob bedən). Bı xeyzoni aid bıə zıvononədə nıvıştəyon Anatolia iyən Miken Yunani zıvononədə Tunc devriku vinde bəznemon. Hind-Avropə zıvonon Afro-Asiyə zıvonon xeyzoniku bəpeştə ən dırozə nıvıştə tarixi soybe, bəçəy qoroşən tarixi zıvonşünasətiədə yolə əhəmiyyətış heste.
Çı dınyo ən ve oko doə bıə 20 zıvonondə 12 qıləyni bə Hind-Avropə zıvonon aide. Im 12 qılə zıvon: İspani, İngilisi, Hindi, Portuqali, Bengali, Urusi, Almani, Marathi, Fransuzi, İtaliani, Puncabi iyən Urdi, bı zıvononədə çı dınyo 1,7 milyard odəm sıxan kardedə.
Çı Hind-Avropə zıvonşünasəti tarixEdit
16-nə əsrədə, Hindistonədə bıə Avropəvıjon çı Hindi iyən İngilisi zıvononədə nezyəti iddia bə məydon şodoşone. 1583-nə sorədə, Goa-də ingilis missioner bıə Tomas Stefens bəştə boə nıvıştə məktubədə (məktub detobə 20-nə əsri nəşr bıə nıbe) Hindi zıvonon, əsosən Sanskriti de Yunani iyən de Latini nezyəti ğeyd kardəş be.
İminnə kərə Ğərbi Avropəvıjonku Hindistoni səyohət kardə tacir Filippo Sassetti (1540-nə sorədə Florence-ədə bə dınyo omə)çı Sanskrit zıvoni nomış qətə.
Iştə 1585-nə sori nıvıştəyonədə əv çı Sanskriti de İtaliani nezyəti ğeydış kardə. (məsələn devaḥ/dio "Xıdo", sarpaḥ/serpe "mor", sapta/sette "haft", aṣṭa/otto "həşt", nava/nove "nəv"). Lakin nə çı Stefeni nə ən çı Sassetti müşahidon bə elmi tədğiğaton səbəb nıbin.
1647-nə sorədə zıvonşünas və alim Marcus Zuerius van Boxhorn Hind-Avropə zıvonon nezyətiş ğeyd karde və ehtimalış karde ki, ım zıvonon həmmə çı 1 qılə primitivə zıvoniku bə məydon omən, əçəy nomışən Skit ğeydış karde. Əv bəştə nəzəriyyədə əvvəl Hollandi, Albani, Yunani, Latini, Farsi və Almani zıvonon daxilış karde, peşe bəvon Slavyab, Kelt iyən Baltik zıvononən əlovəş karde. Lakin Van Boxhorni təklifon veyən məşhur nıbe dınyodə və bə navomə elmi tədğiğaton təkanış nıdoy.
İminnə kərə 1813-nə sorədə Hind-Avropə termini Tomas Young oko doşe və peşe Franz Boppi elmi koondə sistematik müqayison bə ın nəzəriyyə dastəkış doy və ın termin dınyodə bənə elmi termini ğəbul be.
Çı Hind-Avropə zıvonon klassifikasiyaEdit
ĞEYD: † - Mardə zıvonon
- Afrikaani
- Almani
- Frizi
- Hollandi
- İngilisi
- Limburgi
- Luksemburgi
- Yidişi
- Burgundi
- Goti
- Kırımgoti
- Vandali
- Dani
- Feroyi
- İslandi
- İsveçi
- Norveçi
- Azəri
- Baxteri †
- Bəluci
- Bəşkərdi
- Bəxtiyari
- Dəri (Farsi)
- Dəri (Zərduşti)
- Avesta †
- Farsi
- Gilaki
- Gorani
- Gurgani †
- Hərzəndi
- Kırdi
- Larsgərdi
- Leki
- Luri
- Mazandarani
- Midia Zıvon †
- Mukri
- Oseti
- Parti †
- Peraçi
- Paşto
- Pəhləvi †
- Kumzari
- Saki
- Səngisəri
- Semnani
- Soqdi
- Sorani
- Sorxeki
- Tociki
- Tolışi
- Tati (İron)
- Tati (Qafqaz)
- Urmari
- Vəziri
- Xarəzmi †
- Yaqnobi
- Yəzqulami
- Zazaki