Wp/tly/Həyvonon

Həyvonon (lat. Animalia yainki lat. Metazoa) — orqanizmon qırdəbəy, bioloji məkan, çe zoologiya elmi tədqiqə obyek. De ənənə, həyvonon konsument (hozoə uzvi ibəyon hardəkəson) iyan daima hərəkət kardəyon hesob bedən. Əncəx, bə elmi passiv yiə həyvononən məlumin.

Hırs

Çe həyvonon aləmi curəbəcurəti

Həyvonon aləm ve curəbəcur iyan zəngine. Bə alimon oxonə hesobkardəyon qoroş Bumə planetədə yimon kardə həyvonon nuvlon aşmard 2 milyonisən zyode. Həyvonon nuvon pesoxtə fərdon de ıştə yoli-rukiəti iyan de ıştə sanqinəti ve curinin. Məsələn, məməynə həyvononədə bıə kavuə balina qoni 150 ton, qədə (rukə) zardədandonon* qoni isə 3 qrame. Həmçinən moyon, ovədə-hışkədə jiəyon, fırsiəyon, pərəndon, melıon, həşəraton iyan co həyvonon araədə nəhəngon iyan cırtdanon hestin.

Həyvonon həmən de ıştə xarici iyan daxili onemoni, vebeyəti, inkişafı, iyan suluki goroş muxtəlifin. In muxtəlifəti oşko təsəvvur kardero fili, kəsı, akula iyan muçəki muqayisə karde kifayəte. Həyvonon bo har vırədə – Zəmini səpe, zəminədə, ovədə, həvoədə jiero mij bıən. Kali həyvonon rəstəyonədə, kali qılon həyvonə orqanizmonədə, hətta insoni orqanizmədə jidən. Həmmə həyvaonon bə ıştə jiə muhiti şəraiti mij qətəşone. De həvoədə jimoniyəti (pərəndə jimon) əlaqədar pərəndonku, pusinkəşonku, həşaratonku kəşon inkişaf kardəşone. De ovədə jie əlaqədar fıskə bədənə forma, pər (moyonku) yainki bə hiyə oxşər dast-poçə (balinaku, ovəsıpəku) inkişaf kardəşe. Bəçey qoroşən, bə həyvoni xarici onemoni gorə, əçey kom muhitədə jie, çoknə hərəkət karde iyan iştə hardəyon çoknə pəydo karde muəyyən karde bedə. Həyvonon aləmi umutə elmi nom zoologiyay. Yunanə zıvonədə zoon – həyvon, loqos – elm, təlime. Zoologiya çe həyvonon aləmi curə-bəcurəti, əçəvon onemonon iyan jimoni, çəvon de ıştə jimonə mühiti əlaqəon, fərdi iyan tarixi inkişaf ğanunon umutedə. Həyvonon bə çəvon onemoni soyə, ya ğəlizəti iyan mənşəyi gorə bə cur-bəcur sistematik qrupon co bedən. Həyvonon aləmədə bə ən ali sistematik vahidi tip votedən. Həyvonon bə 23 tip co bedən. Har tip bə sinifon co bedə. De ğayda sinifon bə dason, dason bə fəsilon, fəsilon bə cinson, cinsonən bə nuvon co bedən. Məsələn, bə məməynon sinifi yırtıcion* dasə sıpon, kıtıon iyan hırson fəsilon daxiıin. De həyvonon təbii təsnifati çe həyvonon sistematika məşğul bedə. In elm çe həyvonon aləmi təkamuli umutedə. Həyvonon morfologiya iyan fiziologiya çe soyəku bə ğəlizi (ibtidaiku bə ali) omuteədə, təbiətədə şə təkamuli prosesi realəti sərəse bedə. Zoologiya çe həyvonon aləmi hifz karde iyan əvoni de səmərə oko doyro elmi əsason hozo kardedə.

Həyvonon təbiətədə rol iyan insoni jimonədə əhəmiyyət

Təbiətədə jiyə cur-bəcur nuv həyvononədə har i qılə boştəro həm bo harde, həmən niyobero vırə qətedə.

Həyvonon cəmi coninə aləmi təkamulədə, çe rəstəyon pelınqonə moyəjənəti, çəvon tumon pevolobeyədə, tuli bə əməlome prosesədə, əçey de uzvi maddon zəngibeyədə vacib rol bardedən. Həyvonon mardə həyvonə leşi, çe rəstəyon zyodmandəyon hardedən, həmən ve ovi həyvonon (biofiltratoron) ovi təmiz kardedən. De minvoli əvon təbiətədə sanitarəti kardedən.

Həyvonon insoni jimonədən yolə rol bardedən. Hələ ibtidai insonon çe həyvonon qujdi, pusti, astə okoo doydəbin. Vaxt şe-şe insonon curə-bəcurə həyvonon həmul kardəşone, əçəvon nəsliku çe kəy molon, pəson, kijon, meşon, barəmə iyan i co. təsərrufatonışon soxtəşone. In təsərrufaton cəmiyyəti de ruzi iyan de sıbıkə sənaye xommolon təmin kardedən. Həyvonon həmən bə təbiəti ğəşənqəti doydən, əvi zəngin iyan estetik kardən. Təbiətədə əçəvon muhafizə, noğo doy ıyən bo cəmiyyətiro de səmərə oko doy be vacibə koye.

Sıvoy bımon bə vişon, zəmion, boğon, kəy həyvonon, hətta bə insonon zərər jə həyvononən kam nin. Bə təbiəti iyan insonon foydə doə həyvonon aşmardi zyod karde, əvoni muhafiz karde, bəəvon sərostə koməq karde, həmən zərərinə həyvonn aşmardi kam kardero çe həyvonon jimoni iyan əçəvon təbiətədə roli çok zıne lazime. Əvən məlume ki, insoni jimonədə çe həyvonon rol vaxt şe-şe dəyiş bıə. Məsələn, bənə insoni ruzi mənbə vəhşi həyyvonon əhəmiyyət xəyli kam bıə, çımi əvəzi curbəcur həyvonyə təsərrufaton inkişaf kardəşone.

Muasir təbabəti be zooloji tədqiqaton təsəvvur karde əbıni, çunki i co noxəşi səbəbkaron (həyənə qijə, malyariya paraziton, syociqəri paraziton, kələ soliteri, exinokok iyan i co) həyvononin. De ın noxəşion mubarizə bardero əçəvon səbəbkaron iyan ovoşdonyə nuvon tərkibi, morfoloji, bioloji iyan ekoloji xususiyyəton tədqiq bıəninin. İ tərəfikuən, bo insoni xəyrinə həyvonon muhafizə, təsərrufatədə əçəvon de səmərə oko be iyan umumən, vəhşi həyvonon ğır be navi qəte ve muhumə məsələy.

Həyvonon de rəstəyon oxşərti iyan fərq

Həyvonon de rəstəyon kali oxşərətion hesteşone. Həm həyvonon, həmən rəstəyon huceyronku ibarətin, har dıqləyədə huceyron boftəyon, boftəyon isə orqanon bə əməl vardedən. Həyvononən, rəstəyonən ruzi ğəbul kardən, nəfəs səydən, ve bedən, yol bedən iyan inkişaf kardedən. Sıvoy bımi, çe həyvonon iyan rəstəyon arədə muhumə fərqonən hestin. Həyvonon de hozoə uzvi maddon ruzihor bedən, əksər rəstəyon isə uzvi maddon çe qeyri-uzvi maddonku ıştən hozo kardedən. Çe rəstəyonku fərqin, əksər həyvonon sinirə sistemışon hesteşone iyan həyvonon sərbəst hərəkət kardedən. Sıvoy ın oxşərə iyan fərqinə cəhəton, kali kərə ibtidai onemoninə orqanizmon bə həyvonon aləmi, yainki bə rəstəyon aləmi aid karde çətin bedə.

Həyvonon iyan rəstəyon aradə bıə veyə oxşərətion təsadufi nin, ım əçəvon i əcdodiku inkişaf karde nuşo kardedə.

Təsnifatış

• Eumetazoyon nimxıyzon

• Ruədıləyon (Coelenterata) comon

• Dumlınqon (Cnidaria) tip

• Şonəynon (Ctenophora) tip

• Trilobozoa tip (Nəsılşon mardə)

• Dıtərəfəsimmetrikon (Bilateria) comon

• Dılınqion (Protostomia) nimxıyzon

• I hipotez (Dıqəvion)

• Ecdysozoa (Ecdysozoa) petip

• Qırdilə melıon (Nematoda) tip

• Onixoforon (Onychophora) tip

• Lobopodon (Lobopodia) tip

• Nematomorphon tip

• Xortuməsəyon (Cephalorhyncha) tip

• Tardigradon tip

• Buğumlınqon (Arthropoda) tip

• Spirallion (Lophotrochozoa) petip

• Molyuskon (Mollusca) tip

• Nemertinon (Nemertea) tip

• Halqəynə melıon (Annelida) tip

• Briozoyon (Bryozoa) tip

• Amlınqon (Brachiopoda) tip

• Kisəoxşəron (Echiura) tip

• Trubkalion (Phoronida) tip

• Sipunkulidon (Sipuncula) tip

• Platyzoa petip

• Panə melıon (Plathelminthes) tip

• Mijəynəluzə melıon (Gastrotricha) tip

• Qnatostomulidon (Gnathostomulida) tip

• Mikroçonəyon (Micrognathozoa) tip

• Rotatorion (Rotatoria) tip

• Cycliophoron tip

• Teğəsəyon (Acanthocephala) tip

• Entoprocton tip

• Acoelomorpha.

• II hipotez (İminəqəvon)

• Panə melıon (Plathelminthes) tip

• Mijəynələvə melıon (Gastrotricha) tip

• Qnatostomulidon (Gnathostomulida) tip

• Mikroçonəynon (Micrognathozoa) tip

• Rotatorion (Rotatoria) tip

• Teğinsəyon (Acanthocephala) tip

• Qırdilə melıon (Nematoda) tip

• Xortuməsəyon (Cephalorhyncha) tip

• Nematomorphon sinif

• Priapulidon (Priapulida) sinif

• Kinorinxon (Kinorhyncha) sinif

• Lorisiferon (Loricifera) sinif

• Coelomata

• Trochozoa

• Cycliophoron tip

• Entoprocton tip

• Molyuskon (Mollusca) tip

• Sipunkulidon (Sipuncula) tip

• Buğumlion Articulaton

• Kisəoxşəron (Echiura) tip

• Halqəynə melıon (Annelida (Pogonophoronən daxilin)) tip

• Panarthropoda

• Onixoforlon (Onychophora) tip

• Tardigradon tip

• Buğumlınqon (Arthropoda) tip

• Tentaculata

• Briozoylon (Bryozoa) tip

• Trubkalıon (Phoronida) tip

• Amlınqon (Brachiopoda) tip

• Deuterostomia niməbaxş

• Teğpuston (Echinodermata) tip

• Çonəqılon (Chaetognatha) tip

• Ksenoturbellidon (Xenoturbellida) tip

• Nimxordalion (Hemichordata) tip

• Xordalon (Chordata) tip

• Prometazoyon nimaləm

• Sungəron*

• Lovhəçəoxşəron

Mənbə

Çe həyvonon aləmi nimaləm, tip iyan kali sinifon Kateqoriyon: • Həyvonon de əlifba səriyə • Həyvonon Naviqasiya menyu • Nuə hesob okə • Dəşi • Məqalə • Muzakirə • Bahand • Redaktə • Tarixçə

• Mo Səhifə • Alətlon sandıx Co zıvononədə • • Məxfiəti siyasət • Vikipediya barədə • İmtina karde • Mobil vindemon