Wp/tly/Elm

Elm — təbiət, cəmiyyət iyan çe insoni təfəkküri barədə obyektivə, sisteminə iyan əsasinbıə zınəyon səyro, bo çəvon sərrostkarde, iyan pay-baxş kardero insonə fəaliyyəti növ. In fəliyyəti əsas - elmi fakton qırdə karde, əçəvon daima nubekarde, əvoni sistemin karde, tənqidə analiz iyan bı əsasədə elmi zınəyon bə ivırə qırdə kardeye. Elm ənğəx muşahidə bıə təbii iyan içtimai hadison təsvir kardəni, həmən əçəvon əlaqon pəydo karde iyan nəticon muəyyən karde zınedə.

Har qılə elmi barədə təsəvvür, de ın elmi obyekti, predmeti, metodi iyan prinsipi omute bino bedə.

Elm yinə şərton iyan dərkkarde komponenton ıştənədə i kardedə:

• elmi koon poəbaxş be iyan ibemonon dəsoxte
• elmi muəssison, dəvinə iyan laboratoriya avadanlıqlon
• çe elmi-tədqiqatə koon metodon
• dərkkarde iyan kateqoriya aparat
• elmi informasiya sistem
• sıfdəku qırdə bıə cəmi zınəyon məcmu.

Elm soxtəbıə rujiku bə insonon koy məhsulinəti zyod be iyan çımi sayədə bo odəmon rifahi çok be xidmət kardəşe. Bə de elmi məşğul bıə şəxson "alim" votedən. Əvon çe insonon arəd de ıştə zınəy, səvodı iyan nurşidə fikron co bə kəsonin.

Elmi tarix

Muasir holədə bıə elm XVI—XVII əsronku bo forməyn be bino kardəçe. Iştə inkişafi tarixədə əv çe texnikə iyan texnologiyə çərçivəku beşə, bə cəmiyyəti inkişafi ve təsir kardə faktori peqardə. XVII əsriku jığo, elmi fəaliyyət har 10-15 sorədə dı kərə zyod bedə (kəşfon aşmard, elmi informasiyon, elmə kosoybon aşmard).

Alimlon

Çı alimon məqsəd, ısətnə koy şəraitədə de imkan doə roon, çe insonon yimoni, ruziqari rohət kardeye. Bəçey goroşən, tarixi dorozi çe alimon kardəyon, dovlətonədə dastəqışon vində iyan nəzorəti jiədə bıən. Bə iminə səro bıə elmi koon Ğədimə Yunanıstanədə, Platoni akademiyədə rast omedəmon. Çı sıfdənə de elmi məşğul bıə kəson, bənə çe saray əyanon xususi imtiyazonışon hestbe, peşonə vaxtonədə bəəvon elmi dərəcon doşone, nəticədə cəmiyyəətonədə elitarə təbəqon bə əməl oməyn.

Elmlon doktor

De elmi məşğul bıə, bı sahədə har kom qılə problemi colinə, de movcudə vasiton iyan usulon koməqi həll karde zınə şəxson, hələ çe mionə əsronku jığo, Həşinıştə kulturədə "Doktor"ə nomışon səşone. İminə doktorə elmi dərəcə, bə tarixi mənbəon goroş 12 iyul 1219-nə sorədə Boloniyadə Papa III Honori tərəfiku doə bıə. Sıxan «Doktor» latınə zıvonədə doctus - "umutəbıə" sıxanikuye. Im, elmi sahədə ən penə dərəcə hesob bedə. Bo ın elmi dərəcə səy qoroş, nomizəd ıştə hozokardə dissertasiya (lat. dissertatio - "muzakirə karde", "tədqiq karde") ojə muzakirə vaxti, de mutəxəssison iştiraki təşkil bıə şura iyan ozodə iştirakçion vədə mudafiə kardəninbe. Mionə əsronədə çe mudafiə proses neçandə ğəssəmharde prosesiku ibarətbe. Çımonədə, çe universiteti rektori vədə ğəssəmharde əsas hesob bedəbe. Sıvoy bımi nomizəd i qılə nijonə iyan i qılə ojə imtahan doəninbe. Niyonə imtahan dissertasiyadə ğeyd bıə tezison çe fakultə professoron (magistri regentes) vədə, ve vaxti isə, ojə həvoədə mudafiə kardeku ibarətbe. İmtahani doə bəpeşo, nomizəd bə ojə muzakirə, disputation (lat. Disputationes - "mubahisə") vadoə bedəbe. Oyo nomizəd ıştə elmi nubəyətion publika vədə mudafiə kardəninbe. Bı mərhələdə sıvoy professoron, əlavə təmşokardəkəson aradə nıştə har kəs bə nomizədi pars doy huquqış hestbe. Mudafiə bəpeşo çe prosesi oxonə iyan təntənəynə hissə - inauqurasiya (lat. İnauguro - "təyin etmək" (vəzifəyə)) omedəbe. Bı hissədə nomizəd de simvolik əşyon təltif bedəbe. Bımon kitob, i qılə ğızılə anqışde iyan bereti formdə doktorə kolo daxilbe. In adət-ənənə hələ ısətən çe Həşinıştə məktəbonədə ıştə iminə forməş oğətəşe.

Beynəlxəlq elmi mukafaton

Bə elmi nailiyyəton goroş bə alimon jitonə beynəlxəlq nufuzinə mukafaton doydən: • Nobeli mukafat — dınyoədə ən nufuzinə elmi mukafat. Sorədə i kərə ço qılə elmi sahədə doə bedə. Bənə əçey parodiyə Şnobeli mukafat-ən heste.

• Fildsovi mukafat — riyaziyyaiti sahədə, bə yolə nailiyyəton goroş. İspaniyə krali tərəfiku təqdim bedə.
• Rolf Nevanlinni mukafat — çe informatikə riyazı aspektonədə bə yolə nailiyyəton goroş.
• Karl Fridrix Qaussi mukafat — əmandə elmonədə de kəşfon vasitə, bə riyaziyyati vardə yolə tohon goroş.
• Kraufurdi mukafat — mukafat bə jinə istiqaməton qorə doə bedə: astranomiyə, riyaziyyat, bioloji elmon, Zəmini barədə elmon.
• Abeli mukafat — bo riyaziyyati inkişafiro doə tohvon goroş.
• Şao İfu mukafat — bə astranomiyə, riyaziyyat, təbabət iyan bə jimoni barədə elmon doə bıə yolə tohvon goroş.
• Tyurinqi mukafat —çe aşmardə texnikə asosasiya tərəfiku, informatikə sahədə doə bıə mukafat.
• Mixail Lomonosovi nomədə yolə ğızılə medal— Çı Rusiya Elmon Akademiyə ali mukafat.
• Dmitriy Mendeleyevi nomədə yolə ğızılə medal— Çı Rusiya Elmon Akademiyə, kimya elmi sahədə bə yolə nailiyyəton goroş mukafat.