Ədəbiyot sıxanə sənətonədə qıləye ki, obrazinə holədə nişo doydə insoni, cəmiyəti fikfamon, çəvon dumoton, orzu-piyəyon.
Tolışon ədəbiyotən ofəyə bedə, pərvəriş qətedə de dıqlə ro: şifahinə iyan nıvıştəynə. Çı nıvıştəynə ədəbiyoti de şifahinə ədəbiyoti arədə hestışone jinə fərqon:
- Şifahinə ədəbiyot qəvonədə- şifahi holədə, nıvıştəynə ədəbiyot esə boy de nıvışte-nıvıştə holədə ofəyedə, pevolo bedə.
- Şifahinə ədəbiyot vey-vey ğədime çı nıvıştəynə ədəbiyotisə.
- Şifahinə ədəbiyoti bedənişe konkretə mıəllif, anonimə ədəbiyote. Həməxəlqi ofəyəvonəti məhsule. Nıvıştəynə ədəbiyot esə boy mıəllifinə ədəbiyote, yani hestışe fərdiyə mıəllif.
- Şifahinə ədəbiyoti kali qıləyon hestışone veyə varianton, esə boy nıvıştəynə ədəbiyoti hestışe iqlə variant.
- Nıvıştəynə ədəbiyot oqətedə ıştə ofəyəbə devri zıvonə-uslubə xusyəton, şifahinə ədəbiyot ne.
Həm nıvıştəynə , həm şifahinə ədəbiyoti hestışone se ədəbiyə cur:
- Lirikə cur
- Epikə cur
- Dramatikə cur
Lirikə cur
Lirikə cur adətən de nəzmi bedə: yani baxş (təqti), qafiyə, vəzn, ahənqış bıə nıtqi formədə) İyo əsosinə vırə qətedə insoni fikfami, rufi ovqati emosionalə (hissi) ifodə kardemon iyan pehandemon.
Şifahinə lirikə curi janron: Aşiqonə çosətron// boyatiyon, vərsəğeyon, əloləyon, kırdiyon, loloyon, noləyon, lovəyon, şikaton, yasə noləyon, nozon, mahneyon...
Nıvıştəynə lirikə janron: 1) klassikə şeeri janron: qəzəl, qəsidə, mırəbbe (çoli), mıxəmməs (pencli), mısəddəs (şəşli) mısəbbe (haftli), mısəmmən (həştli)... 2) aşığə şeeri janron: hafthıcəynə, həşthıcəynə, yonzəhıcəynə (çoliyon, pencliyon, şəşliyon..) 3) mıasirə şeeri janron: seriyon, çoriyon, pencriyon, şəşriyon... Bə lirikə curon aidbə janron əsosinə obraz (surət) lirikə ğəhrəmone.
Epikə cur
Epikə cur adətən de nəsri, (kali janron de nəzmi) nıvıştə bedə: ( Nəsr-yəni normalə bədiiə nıtq) Bın curədə jimoni bəsəoməyon qeş təsvir kardə bedə. (Sujet//fabula (yəni çı bəsəoməy məğz(lesı) nəğl kardə bedə her-hevuj, xol-xıçəynə formədə. Epikə curədə əsosinə vırə qətedə ya təhkiyə ( bəsəoməyon qəp jəy bedə sərğəhrəmoni zıvonədə (1-nə şəxs)), yaən təsvir ( bəsəoməyon nəğl kardə bedə mıəllifi zıvonədə (3-nə şəxs))
Epikə curiyan hestışe veyə janron: 1) Şifahinə epikə curi janron:Yolon sıxanon// yolon votəyon, məsəlon, ağılbılovonon//bızulon, zıvonarıştəyon, inomon/bovəyon, dıvo-sənon, nifinon, dılvandiyon, səkuəyon, nəsihəton, zərfəton, lətifon, rəvayəton//əhvoloton, əfsonəyon// əsatiron// mifon, nəğılon, dastonon...) 2) Nıvıştəynə epikə curi janron: təmsilon, poemon, oçerkon, novellon, hekoyon, romanon...
Dramatikə cur
Dramatikə cur de nəzmiyan, de nəsriyan nıvıştə bedə. Bın curədəbə əsəron bə səhnə noydən, aktyoron ifo kardedən əy bo təmşovonon. Dramatikı curiyan hestışe çan qılə janron. 1) Şifahinə dramatikə curi janron: Vəyə-koyə təmşon, nəvuzə ritulon, huyəyon// hənəkon, şəbihon... 2) Avropəku əxzbə traqediya, komediya, pyeson
Ədəbiyotzınəti yaən ədəbiyotşınosəti
Ədəbiyotiyan hestışe bəştəxos ğaydə-ğanunon. In ğaydə-ğanunon (ğanunumujbəyon), çəy prinsipon omutə elmi votedən ədəbiyotzınəti.
Ədəbiyotzınəti hestışe se sahə:
- Ədəbiyoti tarıx
- Ədəbiyoti nəzəriyə.
- Ədəbiyə tənğıd.