İslami fərhənq bə jimon kardə odəmon çı Xıdo qırd yolə baxşəy,bo jimoni qılə tojə loy. İslam təbiəti ,sovı əy har çi de Xıdo anqıl kardedə.
(Jintono iyan pentono) jəqo qılə çi ni ki, əçəy anbo Bəməku nıbu. Mande Əmə çəvonədə əncəx kali (cuzməhali) qılon enomnidəmon.(Hicr surəsi 21 ayə).
Demiyan jıqo dınyo təbiətədə qulpaməti onə Xıdo bə siyasi,iqtisadi ,elmi iyan bə fərhənqi ğanunon həmə əçəy sərəncomədə bey nişo dodə. Xıdo təbiətış iyan odəmış bəçəyro ofəyəşe ki, əvon yəndı pur bıkən de ahənqi bıjiyon. Jıqo diə kardədəy ım sof ,çı ekoloqiyə ısətnə vaxtədə çəmə nırəsə kam-kəsıronədəy.
İslam sof qılə co dine. Əy çı odəmon jimonış yəqo-yəqoş ovıjqınişe,çəyo bə merdi iyan bə jeniş ozodətiş doşe.
İslamədə bə moynon dair
Şərafətinə Ğıroni iyan sərostə hədison çı moynon jimonədə har çiş peqordınişe bə vərzış vardışe.
İslam de co dinon no-peqətədə jəqo qılə əvəzışnıbə dine ki, bə moynonış yolə hurmətış noşe çəvon qərdənış kəşəşe.
Ğıronədə Xıdo həm merdon həmən jenon i çəşədə qətedə bəvon Ğıyoməti rujədə deştə kardəyon i curə baxşə doy i curə tambe karde sıxan dodə. Çı nemeson ənıvışt Murad Vilfrid Hofmann ıştə “ Çı Almaniya mısılmonə rujnomə” nomədə kitobədə jıqo nıvıştedə: Mısılmonə moynon çoknəy binim şəriət votedə sərost 1400 sori dılədə Xıdo bəvon doə deştə tələbi jidəbin ,çəvon Avropəvojə hovon ımışon (tələb) XX-əsrədə de zuy bə dastışon varde zınəşone......
Co-co onemononədə çı moynon tələbon iyan çe əvon həxe hastedən din iyan fərhənq çı notorozəti bınə zınə bedəbe. De dini diəkardemoni odəmon de yəndı to be bıvindəmonən, sərostiədə moynon kali vaxti çı dini onemononku qırd beğandə bedəbin.
İslami bə fərhənqi ovc bey tovış doy
Demiyan jıqo deştə ruşnəfami vırəş bıə islami,məxloğınoş oğoş kardışe çəvon arədə dustiətiş bərpoş kardışe,mısılmonon co məholınoşon qətımışon kardeşone .Imiyan bə fərhənqi pevolo bey dastış qətışe bə fərhənqi ovc karde tovış doşe..
Im vaxton tarixi yodədə bəçəy təvili bənəy mıhi dəçıkə mandə. İslam bəşəriyətədə çı hiç dini zu nıvışkiə koonış kardışe. Odəmonış bə rujəruşniş bekardışe,bə elmi yolə roş doşe. İslam bə moynon iyan bə əğılon (hırdənon) hurmət iyan dıləsutəti nuşo dodə,ıştə jenon har curə ğolloğədə mande,çeəvon pirpazi qəte iyan çı saxtə (ğoymə) ğanuni tələbiku bə kəno mande əzıni.
Ğıronədə jıqo qılə surə bəşmə yod dənəmon:” Bə sə varde zındəşbu,kəxıvand bıbi”. Im əy votedə ki,odəm (merd) həm xəş həmən dastqir bənine.Iştə jeni-əğıli oqəte zınənine bəyo hozo bənine..
Ğıroni suronədə oşemon kardə bə jimoni co-co vıron,kali saxtə koon çı mısılmoni məxloğe dini roədə kardə canqonədə, mısılmonə merdon şəhid bey jenon vev (beşuə) mande, kinon bə şu şe nızıne bənəy qılə yolə bəlo bə miyon beşəbe. Jenon xıyzon one,bə dınyo əğıl varde koy olığniey de poliqamiya roy,çəvon harujnə qərdəni kəşe, jimoni səbəro karde miyonədə bənəy anuzi mande.
İslamədə hukum ni ki,merd bəpe ço(4) qılə jen bıstəno. Bə koy bəvədə ray doə bedə ki, har qılə jen bı koy dılısoxti ray bıdə,çə jenon qərdıəni həmə i çəşədə qətə bıbu.
Tosə islami jenon(moynon) jıqo-jıqo ğanunonku bə kəno mandəbin.Çiçışon pidəşonbe de əvon kardəbin. İslami iminə bəjən çı moynon (jenon) qərdənış kəşəşe, əvonış bə ruşnə rujış bekardışe.
Kinon,moynon tosə islami jıqo qılə qərdənəkəşətiku bexəbə bin. Əvon nə eminə,nə mol nən qılə çi xıvand bey zındənıbin. İslami bəvonış yolə hurmətış nuşoş doşe əvon bə merdon to bin. Iştə xıyzoniku co beədəyən moynon ıştə həxi,moli baxşə tələb karde zınəşone.
İslam qılə fərhənqi holədə hejo səloş jıqoş jəşe: Ehanə qılə kədə kinə çı moəmo bə,bızın bə kə xoşbətəti, ovand omə, kom nənə kinəş zandəbu ə kə bə zəmini vəyşt peqardedə.
Ğıroni bəyon kardə ovardə əğıydə timsalonədə votedə:” Xıdo pentono ,əçəy peyğəmbəri jintono bızın,bə dini betəmənno ğolloğ bıkə, sof,sərost bıbi”
Məhəmməd (s) peyğəmbəri ıştə orəxnə həccədə nımojədə jıqoş dıvoş kardışe” “ Bəştə jenon zılım (tov) məkənən! Dastoj sırədiəyn bıbənən!