Wp/tig/ክታብ - ሜራስ - መንገአት

መንገአት

ክመ እሙር፡ ኤረትርየ ስዕ ለትፈናተ ህግየ ለልትሃገየ ስዕ ቆምያት ነብራሀ። ክል-ቆምያት ህዬ እት ስኒን ረዪም ለጠወረቱ ናይ ኖሰ ዓዳት ወሰዋልፍ በ። ክል-ምነን እብ ዓዳተ ወለመደ ምነ ሐዋተ ለብዕዳት እግል ትፈንትየ ክቡድ ኢኮን። ምናታ ፣ ዓዳት ሐቴ ቆምየትመ እብ መናጥቅ ወቀበይል ገሌ ፍንቲት እግል ለሀሌ ዲቡ ቀድር። ሰባቡ ህዬ፡ ለቀበይል፡ እምበለ እብ ተእሲር ምን ግዋሬሀን ለልትሰለፋሁ፡ አስልየተን ወከልፍየተንመ ለትፈናቴት እግል ትግበእ ሰበት ትቀድር ቱ።

ቆምየት ትግሬ ህዬ ሐቴ ምን እለን ስዕ ቆምያት ተ። ለሐቆ ትግርኛ፡ ለበዝሓው መትሃግየት በ። እበ ዲብ ሰነት 1997 ለገብአ ድራሳት፡ ዲብ ኤረትርየ፡ ትግረይት ክምሰል ህግየ እሞም ለልትሃገወ ሐድ ዎሮ ምልዮን ነፈር ለገብኦ ህለው።

እሊ ህዬ ዎሮት መሰለስ ምን ገቢል ኤረትርየ በህለት ቱ። እብ መትነሻር መትሃግየተ ላኪን አወለይት ደረ- ት ትጸብጥ። ዲብ ቀበት ኤረትርየ፡ እት ክልኢቱ ቀላቅሎታት፣ ወዲብ ገሌ-ገሌ ዐዶታት ከበሳ ወስሕል ልትሃገወ። ትግረይት፣ እt ምፍጋር-ጸሓይ ሱዳን መ ሐድ ሰር ምልዮን ለገብኦ መትሃግየት ክምሰል በ ልትአመር።

ትግረይት፤ እምበል ውላዳመ፣ ብዝሓም ውላድ ቆምያት ብዕዳት ክምሰል ካልአይት ህግያሆም ልትሃገወ። እሊ ልግበእመ እንድ-ኢኮን/። እብ ክቱብ ላኪን ክምሰለ ለአትሐዜ ኢትጠወረት። ዕልብ ናይለ ቀርእወ ወለከቱበ ብዞሕ ኢኮን። እብሊ አዜ ገብእ ለሀለ ጅህድ ወመትሰባል ላኪን፡ ትግረይት መጆብ ናይለ ገንድለ ለህለየ ሀገጊ ለትበጹሕ ዲቡ ወቅት ረዪም ኢመስል።

ምናተ፡ ሐቴ ኢነት ለትረክቡ በክት ዲመ ምስልከ እግል ኢልንበር ሰበት ቀድር፡ እተ ለረከብካሁ ወክድ እብ ተአስትህል ወዋጅብ መትነፍዖት፣ ለባበት ቱ። እምበል ፈያሐት ቀልብ ወእምበል ካድም ወጸገም ለትትቀደም ጋሪት ሰበት ይህሌት ህዬ፡ ለአዜ ምን ክል-ምኒነ ልትጠለብ ለሀለ ሽቅል ወመትሰባል ቱ። እሊ ለአዜ ሕነ እንሸቅዮ ህሌነ ህዬ እግለ መጽእ ለሀለ አግማም አሳስ ቱ። ክርየት አሳስ ህዬ ለዝያድ ቀልብ ወእንትበህ ለልሐዜ ክፋል ሽቅል ተ። “እግል ሚ” ምን ልትበሀል፡ ለዮም እንከርዮ አሳስ ግምጨጩይ፣ ፋንጎሕ-ፈጅር ቤት ሐዋኒት እግል ኢልብነው ዲቡ ቱ።

እት ተእሪክ ሀገጊ ኤረትርየ ምን እንርኤ፣ ህግየ ትግሬ ምን ሞላድ ሀገጊ ሴም፡ በህለት ምን ከረ እብራይስጢ ወአረማይስጢ፡ ከረ ዓረብ ወግእዝ ክምሰል መጽኣት እንፍህም። ብዝሓም ምን ለመመርምረት-ሀገጊ ወምሁራም. ዐገል-ሀገጊ ክምሰል ለአመርድዎ ሀዬ፣ ቀደም አዝቡን ብዙሕ እት ኤረትርየ ግእዝ ለትትበሀል ህግየ ገዲመት ዐለት ልብሎ።

ቀደም ትግሬ ወትግርኛ ህዬ ክምሰል ህግየ ገቢል እንዴ ገብአት ትከድም ዐለት። ሐቆሁ ላኪን ትግሬ፡ ትግርኛ ወአምሐርኛ እንዴ ሐድገት፡ ዲብ ከናይስ እንዴ ተሐደደት ተርፈት ልብሎ። ምናተ፡ እትሊ ወቅት እሊ፡ ገሌ ዳርሳም፣ ለአማን፡ ህግያ ግእዝ እግል እለን ሀገጊ እመን እንዴ ኢትገብእ ሕተን ተ። ዲብ ዎሮ ወቅት ሰልሲተን ምስል እት ክድመት ዐለየ ለልብሎ ህለው።

ክመ ለትሸረሐ፤፦- አክትበት ትግረይት ብዙሕ ኢኮን። ምናተ: እግላመ ክቱብ ለጸንሐ አክትበት ሑድ፡ ክምሰለ ለአትሐዜ ትነፈዕነ እቡ እግል ኒበል ይእንቀድር። ዲብ መናሰባት ብዙሕ ልትሰመዕ ለዐለ ዎሮት ረአይ ህዬ፡ “እግል ሚ ለቀደም ሰነዋት ብዙሕ እንዴ ትከተበ ለትጠበዐ አክትበት ትግሬ እብ ድግማን ኢልትጠበዕ?” ለልብል ቱ።

እሊ ቱ ህዬ ዮም ተረቱ እንዴ ተመት፡፣ ገሌ ክፋሉ፡ ፍንቱይ መእተዩ እንዴ ትወሰከ እቱ ልትጠበዕ ሀለ። ቄርአት ህዬ' ክመ “ሜራስ” ለልብል አርእሱ ሕቡሩ ለሀለ ውርስ ዓዳቶም ክምሰል ቱ እንዴ ኣመረው እግል ልትነፍዖ እቡ ሰእየትና ዐባይ ተ።

እሊ ክታብ እሊ ህዬ፤፡ ዐገል-ክቱብ ወቅርኣን ህግየ ትግሬ እግል ልጠውር እንዴ ትበሀለ ለትዳለ ቱ። ገሌ ምን ዔማቱ፡፤ ምነ ቀዳም ምእት ሰነት፡ እብ ለትፈናተው ኬትበት ውላድ ካርጅ ክቱብ ለጸንሐ ክታብ ትግረይት ቴቱ።

እብ አርእስ-አርእሱ እንዴ ተሐረ ህዬ እብ ድግማን ክቱብ ሀለ። ክምሰለ ልትአመር፡ እትለን ለሐልፈየ ምእት ሰነት፣ ገሌ ዳርሳም ውላድ ካርጅ ምስል ገሌ ኣምራም ውላድ ኤረትርየ እንዴ ትሳደው ትግረይት ሰልፍ እብ ህግያሆም ወሕሩፎም፡ ወሐር እብ ሕሩፍ ግእዝ እግል ልክቶበ ቀድረው።

እሊ ክቱብ እሊ ለበዝሐ ምኑ እት እዴነ ምንመ ለሀሌ፡ ክሉ ደለ እግልነ ከስስ ወሀምም ተሐየበ እትነ እግል ኒበል ይእንቀድር። ከልሰዕ ርኩብ ለይሀለ ወእት እዴ ውላድ ካርጅ ለልትረከብ ቡ ምኑ።

እሊ ምን አክትበት ሰብ በዲር ለትረከበ ክቱብ ክምሰለ ሀለዩ ቱ ክቱብ ለሀለ። እምበለ ገሌ ለተርፈ ወገሌ ሑድ ተቀዩራት ለወዴነ ዲቡ ብዙሕ ለቃየርናሁ አለብነ። እሊ ለወዴነ እቡ ሰበብ ህዬ: ሰልፍ ለክቱብ- እግል ቄርአት መታክል ለገብእ ጋር ምን ኢርኤነ ዲቡ ቱ። ካልአይት ህዬ ላመ ቄርኣት እት ፍንጌ ትግረይት ለቀዳም ምእት ሰነት ትትከተብ ዐለት ወአዜ እንከትበ ለህሌነ ለሀለ ፈርግ እግል ልርአው ምን ሐዜናሆም ቱ።

ለዔማቱ ህዬ እብ ክል-ክፋሉ እሊ ለተሌ ቱ፤

ሀ) አድጋማት ገቢል ትግሬ፤

ለበዝሐ ምኑ ምን ክታብ ኤኖ ሊትማን ወነፈዕ ወድ ዕትማን ለትነስአ ቱ። ገሌ ምኑ ህዬ፤ ምን ክታብ፡ “አግአዞት ወቅርኣን” ናይ ካርል ጉስታቭ ሩዴን ለትነስአ ቱ። እትሊ አድጋማት እምበለ መእተዩ ወገሌ አትሳናይ፣ መትዳልየት ለወሰከዉ አድጋም አለቡ።

ለ) ሰዋልፍ ወዓዳት ሸዐብ ትግሬ፤

እሊ ክፋል እሊ፡ ገበይል ትግሬ፣ እት ወሊድ፡ እተባት፣ ክሽቦ፡ ስመያት: ሽንገላት: ሕጼ! ህዳይ፣ ሕዳሌ፤፡ ፍቴሕ፡ ሕማም፣ ሞት: ቀብር፡ አውድ ወርጋዝ ለገብእ ለመድ ወሰዋልፍ ቱ። እምበል እሊመ፡ መስንዮት፡ ሐረቦት ጋሻይ (ሕድርኖት)፣ ግውርኖት ዲብ ሸዐብ ትግሬ ሚ መስል ክምሰል ዐለ ለለአርኤ ቱ። ዔማት ናይ እሊ ምን ለትፈናተው አንፋር ለውዴናሁ መቃበላት ቱ። እት ምድር ወገበይል ሕዱድ ምንመ ዐለ፣ እት አክትበት ኤኖ ሊትማን ወነፈዕ ወድ-ዕትማን፡ ጉስታቭ ካርል ሩዴን.. ለረከብናሁመ ዐለ። እትሊ መጃል እሊ ዲብ ጀሪደት ገለድ: ኤረትርየ-ሐዳስ፣ መጀለት ታክያት፡ ራየት.. እብ ለትፈናተው ኬትበት እብ ዓመት፡ እብ ፍንቲት ህዬ መደርስ ኣድም ዐሊ፡ እስታዝ መሐመድ-ስዒድ ዑስማን፣ ዑመር መሐመድ-ዐሊ አቢብ ወብዕዳም ለትከተበ ክቱብ ክምሰል ዔማት ትነፈዕነ እቡ።

ሐ) አምሳላት ህግየ ትግሬ፤

ቀደም እለ ብዙሕ ለትአከተበ አምሳላት ኢትረከበ። እሊ አምሳላት እሊ ህዬ፡ ገሌ አንፋር እግል ኖሶም ለጀምዐዉ ቱ። ገሌመ ዲብ ለትፍናተ አካናት ምነ ገብአ ጅግራታት ለትረከበ ቱ።

መ) መድሐር፣ መርገም፣ ስቅራት ህግየ ትግሬ፤

ቀደም እለ ክቱብ ምነጸሐ! ክምሰልሁመ ምን ዘበን ቅዱም አስክ ዮም ሸዐብ ትግሬ ልትነፈዕ ቡ ምን ለሀለ መራግም ወመድሐር እንዴ ተሐረ ለትከምከመ ክቱብ መእተዩ ፋዬሕ ናይ እሊ ሰለስ ክቱብ እሊ ላኪን እብ መትዳልየት ለትዳለ ቱ።

ረ) እንቅርቅረ (ሓካኪቶ)፤

እሊ, ክቱብ እሊ፣ እብ ተማሙ መዳልየት ምን ለትፋናተው አንፋር ወአክትበት ለጀምዐዉ ቱ። እብ ፍንቲት፡ “ምስላታትን ሕንቅል-ሕንቅሊተይን” ለአርእሱ እብ ባሕስ ሀይሌ ቦዥሬ ለትዳለ ክታብ ዝያድ ትነፈዕነ እቡ።

ሰ) ሕላይ፤

ሕላይ ትግሬ ብዙሕ ቱ። እትሊ ክታብ እግል ፍንቲት ምስምሰ አው ቀረድ ወእት ወክድ ፍንቱይ ለልትሐሌ ገሌ ናይ ዘበን ቅዱም ወናይ እሊ ዮም ለሀለ ወክድ ለሸሬሕ ሕላይ እንዴ ተሐረ ክምኩም ሀለ።

ገድም፡ እሊ ምን አክትበት ትግሬ ብዞሕ እት ዎሮት ክታብ ክምኩም ለሀለ ክቱብ፡ እትሊ ለሐሶሴ ለሀለ ተጥዊር ህግየ ትግሬ ክምሰል ዎሮ፣ “ክብት ዓዳት”፡ እንዴ ገብአ እግል ልንፈዕ ወአሳስ ትሩድ እግል ልግበእ ሳእየትና ዐባይ ተ። ቄርአት ህዬ እብ መትአያስ ትሩድ እንዴ ረአዉ፡ እግል ልቅርእዎ ወረአዮም እግል ለሀቦ ዲቡ ንትፋኔ።

መትዳልየት

ሐምዴ

እሊ ክታብ እሊ እግል ልትመም፡ እምበላመ ጅህድ ድቁብ ናይ መትዳልየቱ፡ እዴ ብዝሓም ሑብርት ዲቡ ተ። ምነ ቀዳም ምእት ሰነት ትግረይት እግል ሰልፍ ዶል ለከትበወ፡ አስክ እሎም እብ ሐያትነ- ለህሌነ ህይ ሻረክነ ዲቡ። እሎም አስማዮም እንዴ ሸርሖነ ንሐምዶም ለህሌነ ህዬ ገሌ ምኖም ሌዐ ቶም።

እትሊ ሽቅል እሊ፡ ሰልፍ እግል ትትሐመድ ለትወጅብ - ሀት ምን ተሀሌ፡ - ብሀት ሸዕብየት ተ። ሰበቡ ህዬ፡ እሊ ክታብ እሊ፡ ምነፍንጡር ዲቡ ለዐለ አክትበት ቅዱም፡ እንዴ ተሐረ ወትሐየበ ዲብ ሰብኡ እግል ልብጸሕ በክት ሰበት ሀበት። እብ ፍንቲት፡ ሓይስ ሑ ዘምህረት ዮሃንስ፣፡ እበ ለነስአየ መባደረት ሰኔት፡ ዛይደት ወፍንቲት ሐምዴና ትብጽሑ እንፈቴ።

አሰይድ ይስሓቅ ዮሴፍ ምን መጥበዐት “ሕድሪ”፣ እት አቅረቦት ለለአትሐዜነ አክትበት ለሰዴነ ቱ። እሊ ክቱብ ዲብ ደንጎባሁ ክምሰል በጽሐ ሸክል ክታብ ለአጽበጠዩመ ህቱ ቱ። እብሊ ህዬ ሐምዴና እንቀድም እግሉ።

ሕት ሳዕድያ እስማዒል ድዌዳ፡ እግል እሊ ክታብ ዲብ ኮምፕዩተር ለከትበት ተ። ሐምዴ ውቅል ህዬ ተአስትህለ።

እምበል እሊ፡ ሰሕፊ ኣድም ሳሌሕ አብ-ሐሪሽ ምን ጀሪደት “ኤረትርየ ሐዳስ” ወሰሕፊ ዑመር መሐመድ-ዐሊ አቢብ ምን ክርን ገቢል፡ ዲብ ሂበት ሐብሬ ወሰይሖት ጽበጥ ናይ እሊ ክታብ ተረት ዐባይ ለዐለት እግሎም ቶም፤ ወሐምዴና ትብጽሖም እንፈቴ።

እሊ ክታብ ክምሰል ትከተበ፡ ጽበጡ እግል ልርኤ እግልና እግል እስታዝ መሐመድ-ስዒድ ሓምድ፣ ምን መናህጅ ፈሬዕ ትግረይት ቱ ለትሀየበ። እስታዝ መሐመደ-ስዒድ ህዬ ደለ ምኒና ተርፈት ዲብ ለአትዐሬ ወሕነ እምበል ገበየ ለከተብናሀ ዲብ ለአሰኔ፡ ዲብ አርትዖት እሊ ክታብ ወቀይ ሰኒ ሕሙድ አግደ።

መትዳልየት ህዬ፡ እበ ዲብ እስታዝ መሐመድ-ስዒድ ሓምድ ለረአዉ አምር ውቁል ወመቅደረት ዓዳት ወህግየ ሰኒ ዕጁባም ክምሰል ቶም ዲብ ሸርሖ፡ ጌዳን ለአለበ ሐምዴሆም ቀድሞ እግሉ።

እሎም ለተሉመ ምን ካርጅ እብ ንድአት አክትበት ለሰደውነ ቶም። ያቆብ ብርሃኔ ምን ከናደ፡ እርምያስ እድሪስ ቱጃር ምን ስዌደን፡ ቴድሮስ ፍቃዱ ምን ብሪጣንየ፡ ካስካ ምን ፖላንድ ወብዕዳም ወብዞሕ ህዬ ንሐምዶም።

እምበል እሊመ፣ እግል ክሎም ዲብ አከቦት ሐብሬ ፍሩራም ዲብ ሕነ ለሰደውነ አንፋር እብ ዓመት እግል ንሐምድ እንፈቴ። ገሌ ምኖም ህዬ እት ደንጎበ እሊ ክታብ አስማዮም ዝኩር ሀለ። እሊ ምስል እንተርህ ዲቡ ለዐልነ ክታብ እት ካቲማሁ እብ ብጽሐቱ ህዬ አሰናይኩም ወእሰናይነ እምብሎም።

መትዳልየት

መባጹሕ እሊ ክታብ፤

እሊ ክታብ አቅራድ ወ መባጽሕ ብዙሕ እግል ለሀሌ እግሉ ምንመ ቀድር ለአግደ ላኪን፤

1. ለምስል ወቅት ዲብ ልትረሰዕ ገይስ ለጸንሐ ወለሀለ ዓዳት፡ ለመድ ወሰዋልፍ ማዕያ ትግሬ እግል ክትበት ወወሰቆት፡፣

2. እሊ ክታብ እሊ እግል ዝያድ በሐስ ወሽቅል ክምሰል ለአትናይት እንዴ ገብአ ቱ ድሉይ ለሀለ። መትዳልየቱ ህዬ እበ ሒለቶም ለሰምሐተ እግሎም ክሉ ለዝያድ ዲባ መጅተመዕ ልሙድ ቱ ለቤለዉ አርእስ ትሙትማሙ ህለው። እብ ሒለቶም በኖም ሌጠ እንዴ ኢገብእ ህዬ ብዝሓም አምራም እለ ህግየ ወዓዳትመ ክምሰል ልርእዉ ወደው። ምናተ፣ ክለ ቆሪናሀ ወንቅረተ ወርሽመተ ለበጽሐው ሓ- ት ይህሌት። ሰበት እሊ፡ እሊ ሽቅል እሊ እግል ዝያድ ብሑሳት ወድራሳት ለትዳለ እንድ-ኢኮን ካምል ለገብአ እንዴ ገብአ እግል ልትነሰእ አለቡ።

እግል መሰል፤ ረብዐት፡ ተረተ ዲብ ተርብየት (ዕበያት)፣ አመሮት ቃኑን፡ ወንዛም ትልህያ እንዴ ትበህለት ዲብ ሰለስ ኩፍልት ህሌት። ረብዐት እብ በነ ዶል ትደርሰ ወትሐፍዘ ላኪን ደስቱር ካምለት ተ። እትሊ ክታብ እሊ ሌጠ እንዴ ትወጨለት እግል ትትረፍ ህዬ ኢለስተህል። ረብዐት ክምሰል መሰል ለነሰእነሀ ተ እንድ-ኢኮን ክሉ ለአርእስ እብለ ገበይ እለ እግል ልትርኤ ለወጅቡ ቱ። ሰበት እሊ፡ ክል እትሊ ክታብ ለሀለ አርእስ እብ በኑ ብሕስ እንዴ ገብአ ዲቡ፡ አክትበት ብዙሕ እግል ልፍሬ ምኑ መትዳልየት ሰእየት ዐባይ ቦም።

3. እትሊ ክታብ ለዝያድ ልብ-ካርያም እግለ ለህሌነ ምስል ዓዳት ወለመድ ትግሬ ለትገይስ te ምናተ፡ ዲብ ምጅተመዕ ትግሬ ሌጠ እንዴ ኢንትከለብ፡ ምስል ምጅተመዓትመ ብዕድ እግል ነአትርእየ ሰበት ወጅብ ህዬ ገሌ እት ገበይነ ዲብ እገርለ ክቱብ (foot-note) ለወሰክናሀ ሐብሬ ህሌት። እግለ ዝያድ እግል ልቅርኦ ወእግል ልትመራመሮ ለለሐዙ ህዬ፡ ለዔማት አስክ ገጽ ናይለ ክታብ እንዴ ኢተርፍ ካትባም እግሎም ህሌነ። ለዲብ ደንጎበ ናይ እሊ ክታብ እሊ ለህሌት “ዝያደት- ሐብሬ” ለትብል አርእስ እብ ፍንቲት እግል እሊ ቀረድ AA ለትዳሌት te ዲብ ትግሬ ለትከተበ አክትበት፣ ለገብአ መሓብር ጎማት፡ ዲቡ ለቀርበ ውራቅ፡ ወክምሰል ነቲጀት ናይ እሊ መሓብር ጎማት ለፈግረ- አክትበት እት ሐንቴ እሊ አርእስ እሊ እቅሩባሙ ህሌነ። እቡነ ህዬ፡ ለትነፈዕከ እበ ዔማት ሽርሐት እግል ትትለመድ ለበ ጋሪት ሰኔት ክምሰል ተ እግል ነሐብር እንፈቴ።

መእተዬ

ዓዳት ለልትበሀል ዎሮ መዕየ አው ምጅተመዕ እብ ሕበር እንዴ ትከበተዩ ለወድዩ' ወምን ግም ቀዳም እት አግማም ሓር ለለሓልፉ ለመድ ቱ። ዓዳት መጃላት ብዞሕ ሸምል። ዓዳት ወአብሳር መንበሮ ወኣብሳር መንበሮ፡ ገበይ ልብሰት፡ ሰርጎ፣ ደረ- ት ሰቃፈት፡ መቅሬሕ ህዳይ፣ ሕጻይ፣ ስመያት፣ እተባት፣ ሞት፡ ሰዋልፍ' መሕደሮ፡ መግዕዝ፡ ሐርስ፡ ርዕዮ፡ ተዋብ፣ ርዝቅ፡ ህግያ፡ .. ወለመስሉ የም-አለቡ መጃላት እት ሕድ ከምክም። ዓዳት ለከምክሙ መጃላት ሰኒ ወአማን ርሒብ ቱ።

እሊ ጋር እሊ ህዬ እግል ዎሮ ገቢል ምን ገበይል ብዕድ ፈንትዮ። ዓዳት ሰብኡ ሸርሑ። ዓዳት ህዬ እንዴ ዐቅበለ ለሰብኡ ሸሬሕ፡ ወስፍ ወለሐድድ። ከእብ ህግየ ብዕ ደት፣ ዓዳት ለልትበሀል፣ አስል፣፡ ቅርድ ወጅንስየት ሰብኡ ቱ በህለት ቱ። ዓዳት ለአለቡ ጅንስየት ወአስል አለቡ። ጅንስየት ወአስል ለአለቡ ህዬ፡ “አነ ፍላን አነ፡ ወክእና አነ ወእለ ብዬ” ሰበት ኢልብል ፍሩግ ኢኮን ወእሙር። ናዬ ለልብለ ለአለቡ ህዬ ናይ ብዕዳም ሰበት ልትሓዜ፡፣ ልትአላበጥ ወለምድ፣ ናይለ ሰብ ለዓዳቶም ለምድ ሀለ ልንጉይ አው ቴልያይ ገብእ። ቴልያይ ብዕዳም ለገብአ ህይ ክምሰል ራዩ እንዴ ኢገብእ ክምሰል ራይ ብዕዳም ለእሎም ማስል ሀለ እግል ልንበር ልትጀበር። እሊ ህዬ ሐደዶት ሕርየት ቱ።

ከአስልና እግል ኢነአብዴ ወኢንብዴ፡ ዓዳትነ እግል ንኣምሩ ወንሕፈዙ ወንትሓፈዝ እቱ ለአስትህል።

ዓዳት ምን ግም እት ግም እት ልትወረስ፡ ሰበት ገይስ ዲመ ምስል ተቀዩር እንዴ ትመሳነ ልሄርር። ሰሩ እት በዴ ወተርፍ፡ ገሌ ምኑ ህዬ ተቅዩር ለሐስል እቱ። ገሌ ብዕድ ህዬ ዓዳት ሐዲስ እት እንቱ ለአብህዝ።

ዓዳት ሐቴ ገበይ ሕድድት ኢኮን ለእባ ምን ግም እት ግም ብዕድ ልትዐዴ። ክል-ዓደት አው ክል-ክፋል ዓዳት አግቡይ እቡ ልትወረስ ወልትዐዴ ቡ። ከገሌ ምኑ ህዬ እሊ ለተሌ መስል፤ ዐዋዲ-በሀል (Oral Tradition) ሚ ቱ?

ዐዋዲ-በሀል፡ ምን አፍ ዲብ አፍ በህለት እብ ድግም፡ ምን ግም ዲብ ግም ለልትወራረስ ውርስ ዓዳት ቱ። ክል-ማዕያ አው ህግየ ህዬ፡ ክእነ ለትመስል ዝሕረት በ። ብዝሔሁ ወጅንሱ ምን ህግየ ዲብ ህግየ ተሩ ምን ምጅተመዕ ዲብ ምጅተመዕ እግል ልትፈናቴ ቀድር። ገሌሁ ሰኒ ራክብ ገብእ፡ ገሌሁ ህዬ ሚጋሩ ሸበህ ቱ ወርሑ ካሬዕ ቱ። ገሌመ ሰኒ ጽጉብ፣ ርዙቅ ዲብ እንቱ፡ እብ ለትፈናተ አስባብ፡ ሰብኡ ለኢትአየሰ እቡ ወገጹ ዲብ በደ ገይስ ለሀለ ቱ።

እለ እንከትብ እባ ለህሌነ ትግረይት ህዬ ምን እሊ ለትሸረሐ ዝሕሮታት ሚ በ ገብእ? ወኣትኣመሮቱ ለገብአ ጅህድ ህዬ ሚ መስል? እግል ሚ ቱ ህዬ እግል ንአክቡ ወእግል ንሕ- ቡ እቡ ለወጅበነ?

ትግረይት፡ ምን እሊ ትራስ እሊ፡- “ማሽአለህ!” ለልአተብል ርዝቅ ማልከት ተ። ምናተ፡ ክመ ለአትሐዜ እንዴ ትአከበ ወትሐፈዘ እት መዓል ልውዕል ሀለ እግል ኒበል ይእንቀድር። ከመ፣ “ኢትአከበት ኢትረከበት” ለትብል መሰል ህዬ' እግል ሰብኡ ልግበእ ወብዕዳም ክመ ለአትሐዜ እግል ልትረከብ ወልትአመር ኢቀድረ።

እሊ ዲብ እምብል ላኪን፡ ክምሰል ምራድነ ወቀልብነ ኢትሽቀ በህለትነ ሌዐ ቱ እንድ-ኢኮን፡ ሴማ ኢትሸቀ በህለት ኢኮን። ቀደም ምእት ሰነት እብ ለትፈናተው ውላድ ካርጅ (ምስል ገሌ ውላድ ኤረትርየ እንዴ ትሳደው) ለወደዉ ብሑሳት ሀለ። እሊ ዮም እግል እሊ ሽቅል መበገሲ ጋብእ እግልነ ለሀላመ ገሌ ምኑ ቱ።

አጅናስ ወጽበጥ ዐዋዲ-በሀል፤

እት ምጅተመዕ እብ ለመድ እብ አፍ ዲብ ልትደገም ለጸንሐ ክሉ ዓዳት ለመድ ወሰዋልፍ፡ ዐዋዲ-በሀል እንብሉ። እሊ ለእብ ህግየ እንግሊዝ (Oral Tradition) ለልቡሉ ቱ። ለ“ዐዋዲ” ትብል እግለ ዓዳት ለትወክል ዲብ ትገብእ፡ ለ“በሀል” ህዬ ለኢትከተበ እብ አፍ ሌዐ ለልትደገም ክምሰል ቱ ተሐብር።

ዐዋዲ-ብሀል ሚ ወ ሚ ሸምል?

እሊ መጃል እሊ፡ የም-አለቡ፡ ሸዐብ ምን አበን- ደን ዲብ መናበረቱ ለልትነፈዕ እቡ ለዐለ አብሳር ለሸምል ምንመ ቱ፡፣ እሊ ለተሌ ገሌ ምኑ እግል ንርኤ እንቀድር፤

ደርስ ለልሀይብ ወዲብ ተርብየት ወኣዳብ ነአይሽ ለሰዴ አድጋማት፤ ለባበት ወፈልሰፈት ቀዳምያም ለእንረክብ ምኑ አምሳላት፣ ገበይል ሰላም ወከሃሎ ሕድ እግል ስኒን ወድኒን ልትናበር እቡ ለዐለ አፍተሓት ቤት-አብ፤ አምር ጀልደት ወአስል (ሞላድ)፤ ናይ ተፍኪር መቅደረትና ለጀርብ እንቅርቅራታት፤ ለለአትፋጌዕ- ስስዒት፤- ሽዑር ለልሀርስ (ለተምትም) ዋንሮባት መስንቀይ፤ እት ሽቅል ፈን ምን እንርኤመ ጸሪብ ዕጨይ፡ ሽቅየት አብያት፡ ግድሎ፡፤፡ ሰርጎ፡ ልባስ: አግርበት-ቤት፣ ፈቲል፡ ሐቢክ፡ ተሪር፣ መሪን፣ ለፊቅ፣ ጣናብ' ሸፊጥ፡ ሸሊክ ወፍዕሎ ከዕሌ፡ ልሕጽ፡ አሰርከት ወብዕድ ወእት መንበሮ ለገብእ፡ ሐሪስ፡ ዘጊግ፡ ሀረሞ፡ ዐቂብ፣ በቲክ: ውቀዕ'፡ አኬዶት፡ ውርወር፡ ደቂቅ፡ ሰቢር፡ ለሙጭ፣ አብሸሎት ወወራታት ብዕድ ሸዐብ ትግሬ ለልትአመር እቡ ቱ። ክሉ አጅናስ ለልትርኤ በህለት ለልትጸበጥ ወረቂቅ ላቱ ፈን፡ ዓዳት ወለመድ ገቢል ለሸምል ቱ።

እብ ፍንቲት፡ ለእብ ወድ-ጀርመን ላቱ ባሕስ፡ ኢኖ ሊትማን ወኤርትርያይ ነፈፅ ወድ ዕትማን ለትከተበ አክትበት፣ እትሊ ጋር እሊ ሰኒ ለልትሐመድ ወሳይቅ ቱ። ክምሰል ዎሮት ለዐበ ውርስ ሸዐብ ትግሬ ህዬ እግል ንርአዩ እንቀድር። ገሌ ጽበጥ ናይ እሊ ክታብ እሊመ፤፣ ምን እለ ዔማት እለ ለትነስአ ቱ። እቡ ቱ ህዬ፡ “ሜራስ” ሳምያሙ ለህሌነ። ሜራስ፣፡ ዐገል ወብስር አትወራረሶት ቱ። ለልትወረስ ህዬ ግራብ ወማል ሌዐ ኢኮን። ላመ አብዕቦታትና ለሐድገው እግልነ ወእግል ስኒን ልትናበሮ እቡ ለጸንሐውነ አግቡይ፡ ብስር-መንበሮ ለእንደርስ ወእንለብብ ምኑ ክብት-ለባበት ሰበት ቱ ውርስና ቱ። እት ዐለም ለንትአመር፤- ንትፈረግ ወእንሸንን እበ ዕላመትነ ወሀውየትናመ ህቱ ቱ።

ክመ ለትሸረሐ፡ ዐዋዲ-በሀል (Oral Tradition)፤ ምን አፍ ለልትረከብ ቱ። ምን አፍ ለትረክበ ህዬ ለበዐለ እግል ልአንቅስ ምነቀድር ወእግል ልወስክ እታ። ወምን አዝየዶት ወአንቀሶት ወኬንመ ለልአምረ ነፈር ትረሕመ ምን ገብእ፡ ላመ እሉ ለአምር፤። ምስሉ ቱ እበን-መላግሙ ለልትከሬ ዲቡ። ገሌ ዳርሳም ህዬ፡ “ዲብ አፍሪቅያ ዎሮት ሽሙይ ዓዳት ለልአምር ነፈር ዉጁህ ትወፈ ምን ገብእ፡ ክምሰል ዎሮ መትሐፍ ዐቢ ተሩ መክተበት ክምሰል ሰርተት ልትሐሰብ” ልብሎ። እሊ ሰበት ገብአ ቱ ህዬ፡ እሊ ሽቅል እሊ፡ “ፈጅር ነዐሬ እቡ!” እንዴ ይእንብል እግል ንሽቀዩ ለወጅበነ።

መንፈዐት ዐዋዲ-በሀል ላኪን ሚ ተ? እግል ሚ ቱ ህዬ አከቦቱ ወሕፍዘቱ ለልአትሐዜነ? ምስል እሊ አዜ ንትነፈዕ እቡ ለህሌነ ዐገል-ክቱብ (Litterature) ህዬ ሚ ፍንቲት ቡ? ወሚ ሰደይት እግል ልውዴ እግሉ ቀድር?

ዐዋዲ-በሀል፡ ምን ዘበን ቅዱም ገበይል ልትነፈዕ እቡ ለዐለ ላባበት አግማም (Ancesteral Wisdom) ቱ። እብ ለባበት ወብስር ለትመህዘ ሰበት ቱ ህዬ፡ ወግርመት፡ ዐገል ወጀላል ለበ ሓጀት አጊድ ሰበት ኢትበዴ ወኢትትረሰዕ፡ እንዴ ANS እግል ስኒን-ወድኒን ምን ግም ዲብ ግም ዲብ ልትዐዴ እግል ልተላሌ ቀድረ።

እለ ዝሕረት ገቢል እለ፡ ገሌ ዐዶታት፡ ዲብ ለትፈናተ መኖፍዕት እውዑላተ ተን። እብ ፍንቲት መበገሲ ናይለ ጥዉር ዐገል-ክቱበን (Written Literature) ለወደያሀ ሑዳት ኢኮን። እሊ ርዝቅ እሊ ለዔማቱ ሽቅል ፈን ህዬ፡ ዲብ ሸዐብ ዝያድ ከብቴ ቡ። እሊ ለገብእ እቡ አግዳ ሰበብ፡ ለሸዐብ ምን በዲሩ ሰበት ለአምሩ' ብዞሕ ሰበት ኢጀድድ ዲቡ ቱ። ክምሰል መሰል ሰኔት፣» ሔልያይ ስዒድ ዐብደለ ዲብ ወቅት ሰውረት ለአፍገረዩ' ሐልየት ዓዳት ለጽበጡ ሸሪጥ፡። ጠዕሙ ጠዕሙ ወለዘቱ ለክልና እትዱውራሙ ህሌነ ቱ። ሰልፈይት መሰልሰል ትግሬ (ቤት ምን ዐርሽ)ንመ ዔማታ እሊ ዐለ፤ ወከብቴሀ ክምሰለ እለ ረኤነ ተ። እብ ትግርኛ ለትሸቄት አዳም እብ “ሚለኑ” ለልአምረ፣ “ንእሽቶይ ሓወይ ክንዲ ሓሙተይ”፣ መምበዐ ምን ሐቴ ዲብ ሐምስ ደቂቀት ለትተምም ድግም-ሸዐብ (Folktale) ዐለ። ከብቴሀ ህይ ምን ክሉ ዲብ ትግርኛ ለትሸቀ መሰልሰላት ለትወቀለት ዐለት።

ገሌ ምን ዐዋዲ-ብሀል ትግሬ፤

እሰልፍ እግል ልትአመር ለቡ ጋር ሀለ። “ሸዐብ ትግሬ” ዲብ እምብል ዕሙማይት-ስሜት- (Umbrella Name) ኖይለ ምን ኤረትርያ አስክ ሶዳን ምዱድ ለሀለ ሐቴ ህግየ ለቡ ቀበይል te ዲብ ቀበት ኤረትርያመ ምን ቅብለት አስክ ግብለት፣ ምን ምፍጋር-ጸሓየ አስክ ምውዳቅ ጸሓየ፡ ቀቢለት ትግሬ ለኢትረክብ ዲቡ ምድር ይሀለ። እብሊ ህዬ፡ እተ ህግየ ለትፈናተ ላህጃት ወእተ ዓዳት ለትፈናተ ለመድ ወሰዋልፍ እግል ትርከብ ላዝም ቱ። ዲብ ገሌ አካናት ክምሰል ዓዳት ወትራስ ትግሬ ለትትነሰእ ሓጀት፡ እት ገሌ አካናት ለኢትትአመር እግል ትግበእ ክምሰል ትቀድር ኣመሮት ሰኒ ቱ። እግል መሰል፡ ምርግዲ ወክስከስ አግደ ትልህያሁ ለገብአ ቀበይል ሀለ። እሊ ትልህያታት እሊ፡ እምበላ እብ እዝኑ ለሳምዑ፡ ክሉ ረአሱ ለኢለኣምሩመ ህዬ ሀለ።

እብ ድዱ፡ ቢቦች ወሴረት ለልተልሄ ገበይል ብነ። ለትልህያሁ ኢኮን መዕነቱ ለኢለአምር ገበይል ህዬ ሀለ። እትሊ እግል ንትረሰዑ ለአለብነ'፡ ክምሰል ሸሊል ወሶምየ ለመስል ትልህያታት ህዬ ዲብ ክሉ ገበይል ትግሬ ፍቱይ ወእሙር ለገብአ ሀለ። እትሊ ለዐል ለትሸረሐ ትልህያታት (ሸሊል ወሶምያ) ለሀለ ፈርግ ሑድ ሰበት ቱ፡ ናይ ወቅት ሐጪር መትላማድ እንዴ ወዴከ ሕበር እግል ትተልሀዩ ለትቀድር ቱ።

አድጋማት ጥሉቅ (Folk Prose)፤

አድጋማት ጥሉቅ ለልትበሀል: ዎሮት ፍሮዕ ምነ እብ አፍ ለልትደገም ለመድ ቱ። ጥሉቅ (Prose) ለትሰመ እቡ ሰበብ ህዬ: እብ ገበይ መስሎሊብ እንዴ ኢገብእ፡ እብ ህግየ ጥልቅት ሰበት ልትደገም ቱ። ምነእትሊ ክፋል እሊ ለእንረክቡ አጅናስ፤

• ሀ. ድግም
• ለ. በሀል ወለመድ
• ሐ. ፈልቀሰት (Legends)
• መ. አምር-ክቱብ ቱ።
• ሀ. ድግም ( Folktale )፣

ድግም ሐቴ ምነፍቱይ እብ አፍ ለልትደገም ዓዳት ትግሬ ተ። ወእት ወቅት ቅዱም ሐቴ ምነ ዔማት ምህሮ ወአደብ-ሰኒ (Moral) ለዐለ ለመድ ተ። መብዝሑ ወክድ ህዬ፡ ዐበዬቶም እግል ነአይሽ ለዳግሞ እግሎም። እብሊ ህዬ፡ እምበላመ ነአይሸ ደርሶ ምኑ ለዐለው፡ ዕላቀት ዐበዬ ወነአይሽመ ከልቅ ዐለ። ዐበዬ፡ ዓዳቶም ወለመዶም፡ ነአይሾም እግል ለአትአምሮ ሰድዮም ዐለ።

ክለ ድግም አዳም ኖሱ ለከልቀ ምንመ ተ፣ ገሌ ላኪን ከመ ሔዋናት ለዳገመዉ ወወደዉ እንዴ አተምሰልከ ለቀርብ ሀለ። እሊ ሔዋናት ክምሰል ጠባዬዕ (Characters) እንዴ ሐሰብከ፣፡ ለልትደገም አድጋማት እብ ህግየ እንግሊዝ (Fable) ልትበሀል። እት ክለ እዲነ ሰኒ ልሙድ ወፍቱይ ቱ። እብ ፍንቲት ኤዞፕ ለልትበሀል ምን አፍሪቀ እብ ግብርኖት እንዴ ትገሸሸ- አሮበ ለጋይስ ነፈር (ለሔዋናት ለኤዞፕ እት አድጋማቱ ልትነፈዕ እቡ መብዝሑ እት አፍሪቀ ለልትረከቦ ቶም። እሊ ህዬ ወድ-አፍሪቀ ክምሰል ቱ ለአሰብት)፡ ወላፎንቴ ለልትበሀል ወድ ፈረንሳ ሰኒ ልትነፍዖ እቡ ክምሰል ዐለው ልትሀደግ።

ህግየ ትግሬ እብሊ ጅንስ አድጋማት እሊ ዐደድ ክፍየ ታጅረት ተ። ዲብ መጅተመዕ ትግሬ ከረ ወድ-ሐሺል፣ ሐየት፣ ከራይ ወብዕዳም ክሎም ለልትአመሮ እቡ ጠባዩዕ ሕዱድ በም

እግል መሰል፤ አዳም ወስፎም እት ሀለ ክምሰለ ናይ ወድ-አዳም ጠባዬዕ እሙር ሃይቦም ቱ። ገሌ ምኑ ሐየት እግል ሐሺል ክምሰል ሓሉ፡ ወድ-ሐሺል ክምሰል ካይን ወበሳር፣ ከራይ ክምሰል ግልት ወፍጅዕት እንዴ ወደው ወሱፎም። እሊ ህዬ እግል ተርብየት አግማም ነአይሸ ሰኒ ለአጥዕመ ወለአጠፈሐ ዐለ። ክምሰል ሐቴ ወሲለት ናይ ድራሰት ኢንዝምት ህዬ ከድም ዐለ።

ለ. በሀል ወለመድ፤

እሊ ክፋል እሊ እግል ለትፈናተ፡ በሃላት ወለመድ ለከስስ ቱ። ለመድ ለልትበሀል፡ ዎሮ መዕየ እት ክል-ወራታቱ እብ ትሉሉይ ለወድዩ ጋራት ሸምል። እሊ ህዬ ክምሰል ከረ ሳረዮት ሕማም፣ ህያብ ወንሰእ፡ ሕድርኖት ጋሸ፡ ካፍሖት ምን አባይ ዛህር ወናይ እምነት አባያም፡ እትለ ትፈናተ መናሰባት ለገብእ ትሉሉይ ነሻጣት ወለመስሉ... እግል ልግበእ ቀድር። እሊ ህዬ እት ፍዕል ለልተግበር ቱ። በሀል ህዬ፡ ክሉ እብ አፍ ሌጠ እት ልትበሀል ለለሐልፍ ጋራት ሸምል። እግል መሰል፦- እንቅርቅራታት፡ አምሳላት...ወለመስሉ ቱ፡ እሊ ህዬ እት ፍዕል እግል ትተግብሩ ለኢልትቀደር ቱ።

ሐ. ፈልቀሰት (Legends)፤

እት ዘበን ቅዱም፡ ውላድ ቢንአድም በሊስ ካፊ ለኢረክበው እግሉ ሰኣላት ዐለ እግሎም። ዝላም ምን አየ ትመጽኦም? ለምስለ ትትረኤ ቃቀት ወለልትሰመዕ አክራን ሀዱድ ምን ሚ ቱ ለልትበገስ? ለነብር ዲበ ሀለ እዲነ እግል ኖሰ እብ ከአፎ ትከለቀት? እሊታት፡፣ እምበለ አስእለቱ በሊሱ ደልዉ ይዐለው።

እብሊ ህዬ፡ ለትፈናተ ቅሰስ እንዴ ከልቀው በሊስ ወዱ እግሉ ነብረው። እግል መሰል፡ እትሊ አድጋማት ክምሰል ከረ “ሃቅ አድግ” “ክፍለት ሐው”፣ “ለአርበዕ ሐው” ለልብል አድጋማት መሰል ናይ ክእና ለመስል ፈልቀሳት ቱ።

እለ “ለአርበዕ ሐው” ትብል ድግም በሀል! ምን አጥራፍዬ ወኖሼ ለልብል ክታብ እስታዝ መሐመድ-ስዒድ ዑስማን ለትነሰአት ተ። ገቢል ትግሬ እግለ አክል-ሕድ ሰበቡ ለኢትደለ እግሉ ወዲመ እት አጥራፉ ለሐስል ለልርእዩ ጋራት እብ ከፎ እብ ናይ ኖሱ ፈልቀሳት ወፈልሰፋት በሊስ ለሀይብ እቱ ወለአሰክቡ ክምሰል ዐለ ህዬ እብ ዋዴሕ ተአርኤ።

ለአርበዕ ሐው

ጭንረዕ እግል ሚ ምን ወአት እት ወአት እት ልትዐዴ ናክሸ? ፍንርግ እግል ሚ አዳም ተአደንግጽ? ገዕ እግል ሚ ምን እበነት እት እበነት እት ልትዐዴ ረአሱ ወታውት? ግምግማሬ ህዬ እግል ሚ ምን ዐሪብ እት ዐሪብ ለአንጎጌ?...

ግምግማሬ: ጭንረዕ: ፍንርግ ወገዕ ሐው ዐለው ልትበሀል። እሞም ሰኒ እኩያም እታ ዐለው። እሞም ሕግዝት እት እንተ ኢሰድወ። ዕርቅት እት እንተ ኢለአለቡሰ። ስፍሪት እት እንተ ነብራ ኢልሀዩበ። ልኡክ እት ተሐዜ ኢልትለአኮ እግለ። ሐቴ ሰኔት ምኖም እንዴ ኢትርኤ ሞተት። ወእብሊ ኢደሕረቶም። ሐቆ ሞት እሞም ከጅለው። ወእብሊ አዜ ግድም ቀብራ ነአስኔ ቤለው። ግምግማሬ ቀብረ እግል ልሕፈር ጌሰ። ፍንርግ ብላይ ከፈን እግል ትሕዜ ጌሰት። ገዕ እበን መላግም እግል ልሕሬ ትፈረረ። ጭንረዕ ህዬ ወአት ርጋዝ እግል ለአምጽእ ትበገሰ።

መርገም ዋልዴን ሰበት ዐለት እቶም ረቢ ክእና ቅያር በልሰዮም። እብ ጸገሞም ኢሰደዮም። ግምግማሬ አካን ቀብር ሰኔት እግል ልርከብ ምን ዐሪብ እት ዐሪብ ለአንጎጌ ሀለ። ገዕመ እበን መላግም እግል ልሕሬ፡ እለ ተሐይስ ሚ ሎሀ እት ልብል፡ እት ክል-ልቅብ ረአሱ እት ወታውት ነብር ሀለ።

ጭንረዕ ወአት ርጋዝ እግል ልሕሬ ምን ወአት እት ወአት እት ልትዐዴ ጃርብ ሀለ። ፍንርግ ህዬ አዳም እንዴ ደንገጸ ከብላዩ ምን ለሐድግ እግለ ተአትፋርሁ ህሌት ልትበሀል።

እምበል እሊመ፡ አዜ እብ ሐያቶም ነብሮ ለይህለው ላኪን እት ክእኒ ቅሰስ ሌዐ ለነአምሮም ገበይል ህለው። እግል መሰል7፡ ቆም ሮም አው አርዋም እግል ንርኤ እንቀድር።

ድግም ቆም ሮም፡ ዲብ አካናት ትግሬ ብዞሕ ለትትደገም ተ። ምን እሎም ለአዜ ህሌነ ህዬ፡ እብ ብዞሕ ዕጹፋት ለዐቡ ዐለው ልትበሀል። ዎሮት ሮማይ፡ ወአት እት ሐቴ ኢነት ለአተምመ ዐለ ልትበሀል። ኖሱ ህታመ ትከፍዩ ይዐለት ልብሎ።

እብ ክሱስ አርዋም፡ ባሕስ ካርል ጉስታቭ ሩዴን፣ እተ እት ሰነት 1913 ለትጠበዐ ክታቡ፡ “ድግም ክልኤ መንሰዕ” ገሌ ካትብ ሀለ። እት ዘበን ቅዱም፡ እት ምድር መንሰዕ፡ ከበሰ: ሐባብ ወአካናት ብዕድ ነብሮ ክምሰል ዐለው ህዬ ሸሬሕ።

አርዋም ዝያድ እብ ግዝፎም ቶም ልለትአመሮ። እት ገሌ አካናት ዎሮት ሮማይ እግል ወአቱ ለክፈ እቡ ለልቡሉ ግምእ አው በልቃይ ሰኒ ለለአትዐጅብ ቱ። ሐቴ መደት ህዬ፣ ዎሮት ሮማይ ዲብ ገበዩ ሐርማዝ ሳደፈዩ ልትበሀል። እንዴ ቀትለ ህዬ በልዐዩ። እንዴ ጌሰ ህዬ፣፡ ሐቴ መራት እንዴ ሰተ ጨመየ። ሐቆ እለ፡ ስምጥለ ዔለ እንዴ ትገሰ ገስዐ።

“አግሰዐተኒ ቱ ቱ፡ ለሐቡሸት

ወአርዌተኒ ቱ ቱ፡/ ለሻከት"”" ቤለ እብ ቅብብ፣ ልትበሀል።

እሊ ህዬ ምንኮር ወዐጃይብ ቱ። ሐርማዝ ወመራት እንዴ ውሔክከ “አግሰዐተነ ለሐቡሸት!” ብሂል።

ግዝፍ አርዋም እግል ልውሰፎ ለልትነፍዖ እቡ አውሳፋትመ ብዕድ ሀለ። ዎሮት ሮማይ ዕቅቡ ለዎሮ እት ርሽመት ደብር እንዴ ከርዩ ለካልኣይ ህዬ እት ምዕጥን እንዴ ኬደ እቡ፡ እት ሕሊል ለህሌት ሓሁ ለአሰቴ ልትበሀል ነብረ ወዐለ።

እት ትግሬ፣ ለፍንቲቱ፡ አክል-ሕድ ክምሰለ ለአዜ ነብር ሀለ ነፈር ሕያይ፣ አሽዓር ቦም። ለአካናት ነብሮ ዲቡ ዐለው ለልትበሀል እብ አስማዮም ልትሰሜ። እብ ሚ ክምሰል በደውመ እብ ዋዴሕ ልትደገም።

ዔማት ፈልቀሳት ህዬ ሚ ቱ?

እት ብዕድ አካናት፡፣ ክእና ለመስል ቅሰስ መብዝሑ ዶል ምን ከያል (Imagination) ለልትወለድ ቱ። ለሸዐብ ህዬ እግለ ኖሱ ለአትበገሰየ ድግም ምስል ወቅት ሰበት ለአምነ፡ ክምሰል አማን ነስአ እንድ-ኢኮን፡ ለበዝሐ ምኑ ለይሐስለ እግል ልግበእ ቀድር። አድያናትመ ሐቆ ወቅት ረዩም፣ ክምሰል አበረ፡ ምን አማን እንዴ ሬመ ዔማት ፈልቀሳት ቱ ለገብእ።

እሊ አድጋም እሊ ፈብረከት ቱ ሚ አማን ላኪን እብ ከአፎ እግል ንአክዱ እንቀድር?

ዲብ ኤረትርየ እት ለትፈናተ አካናት፡ ዔለ-ሮም፣ ወደግ-ሮም ደብር-ሮም፡ መቅበረት-ሮም ወብዕድ ለልትበሀል አካናት ሀለ።

ዲባመ ህግያ፡ “ሮማይ” ገዛይፍ ወብጥረቶም ውቅል ለልትሰመው እበ ዘዐት ተ። እግል መሰል ዲብ አዳም ወሰይፍ “ሮማይ” ለእምብሎም ምነብዕዳም ዝያድ ለልዐቡ ምን ገብኦ ቱ።

እብ ለመድ ህዬ ዝላም ብዝሕት እብ ደህፈተ መጽአት ምን ገብእ፡፣ አዳም፣ “ያ ረቢ ክምሰል አርዋም እብ መድሐር ኢተአብዴነ!፡ ...አዳም ክምሰል ሮም ሕፍረቱ ሐፍር ሚ ቡ? ሰብኡ ቀብሩ እንድ-ኢኮን?” ለልብል ብሂልመ ሀለ። እሊ ህዬ በደ ሰብ ሮም ከአፎ ክምሰል ዐለ ለለአሽር ቱ።

አርዋም እብ መድሐር ባድያም ቶም ልትበሀል። ረቢ ሰልፍ ሕርያን ሀበዮም። “እብ መድሐር ሚ መርገም እግል ትብደው ተሐዙ?” ህይ ቤለዮም። ህቶም ህይ በደ እብ መድሐር ሐረው ልብሎ።

ረቢ ህዬ፣ “አንስኩም ለአትቤዕ! ወሓኩም ተኣንስ!” እንዴ ቤለ ደሕረዮም ልትበሀል። እብሊ ህዬ፡ ክለ ለሓሆም አንሳት ሌዐ ዋለደት። ከውህር ገብእ እግለ ብዕራይ

ኢረክበት። ላመ አንስ ተብዕን ሌዐ ሰበት ወልደየ ለሰብ ህዬ እለን ለሀዱ ኢረክበው። ወእብለ ሰርተው ልትበሀል።

ምን እሊ ኩሉ እንዴ ትበገስከ ህዬ፡ እለ ሓጀት እለ ምን ልውሕድ ገሌ መበገሲ ክምሰል ዐለ እግለ ልትረኤከ።

   እብ ገበይ ዕልም እግል ትአክደ ሐዜከ ምን ገብእ ህዩዬ፤፣ ለትከስሰ ጀሀት ድሩስ-ኣሳር (ኣርክዮሎጂስትስ) እግለ አድዋሞም ወምድሮም አው ዐወሊሆም ዐለ ለልትበሀል እንዴ ሐፍረቱ እግል ተአክዱ ትቀድር።  ምናተ፡ እሊ ጅህድ ወዕልም ለጠልብ ጋር ቱ።

ሮም እበ ከስስ፣ ከአፎ እብ መድሐር ክምሰል በደው ወብዕድ እትለን ለተልየ ዔማታት እግል ትቅርኦ ትቀድሮ።

• - ክታብ ኤኖ ሊትማን፣ (Vol. 1) ገጽ 83-88
• - ክታብ “ህዝብታት መረኒ ..” እብ አባ ይስሓቅ ገብረ ኢየሱስ ገጽ 10 ወ11
• - “ድግም ክልኤ መንሳዕ” ገጽ 3-5

ትልህያታት ዓዳት (Traditional Games)፣

አጀኒት ለዐበ ቀረዶም ትልህያ ተ። እሊ ትልህያታት እሊ፡ ለትፈናተ አጅናስ ለቡ ቱ። ገሌሁ እብ ቅሰስ ሕድ ለልአስእሎ ዲቡ ቱ። እሊ ዝያድ እግል መትፋግዒ ለነፌዕ ቱ። ገሌሁ ህዬ ሕድ ልትስአሎ እቡ፡ ወመቅደረት አምሮም ጀርቦ ዲቡ።

   እሊ ሐንገሎም  ለለአፍዬሕ ቱ። እሊ AOA ልትሸረሐ ትልህያታት፡ ናይ ቀበት ቤት ወሽፍር (ከዐርር፣ (3365) እግል ኒበሉ እንቀድር።  ሐት-ሐቴ ዶልመ  አምሱይ፡ ምድጋሆም እንዴ ከረው ወአትቃርሐው ዲብ  አፍያት ቤቶም እግል ልተልሀዉ ቀድሮ።

እግል መሰል፤ ዲሞይ-ዳዲሞይ፣ እበነት ሕፍን፣ ካክ- መካኪቶ፤ ገፈንያ-ገፈን፡ ድግም ጭንጫይ፣ እንቅርቅራ፣ ድግም..... እግል ንሳሜ እንቀድር።

ገሌ ምን ትልህያታት ህዬ፡ በረ ምን ቤት ወሽፍር ለገብእ ((00ህ1 [)0ር፣ ‹;,8ጠ65) ቁ። እሊ መብዝሑ ክምሰል ርያደት ዓዳት (የ61 590ሀ5) እግል ኒበሉ እንቀድር። ውቅል ሐረከት ሰበት ጠልብ ህዬ፡ ጎሮብ ለለአተርድ ቱ።

ርሑ ለቀድረ ንዛም ወጠባዬዕ ሰበት ቡመ፡ ዲብ ርያደት ጥውር እግል ንቀይሩ ወትቀደረ። መብዝሑ ለአዜ ጥውር እንብሉ ለህሌነ አጅናስ ርያደት፡ ሰብኡ እንዴ ሸቀዩ ለጠወረዩ ቱ። ገሌ ዲብ መዓል፡ ዲብ ምዕጥን ለልተልሀዉ

ቢብ፡ ሕንኩሽ፡ አትካቢቦይ፡ አልዔሽ (ስምን)፡ ወለት- አርበዕፅ.. ወለመስሉ። እት ገሌ ምነ ትልህያታት ህዬ ለሐን ለቡ ሕላይ ሀለ። እግል መሰል፡ ዲብ ቀርጨበዕ ወአትካቢቦይ ለመአንብታይ እብ ሕላይ ገሌ ልብል ወለምትከብታይመ እብ ሕላይ በልስ እቱ።

ለትልህያታት ገሌሁ ዴራይ እግል ልግበእ ቀድር። እግል መሰል፡ እብ ሌል (ቀርጨበዕ) ዕንታቶም ወአንያቦም ለጌሰ አጀኒት ሑዳም ኢኮን።

ገሌ ምነ ትልህያታት አዋልድ ሌጠ ለልትልሀያሁ ሀለ። ገሌ ህይ ውላድ ሌጠ ለልተልሀው ቱ። ገሌሁ ህዬ እብ ሕበር ልተልሀዉ። አጀኒት፡፣ ለበዜሕ ምን ወቅቶም ዲብ ትልህየ ሰበት ለሓሉፉ፡ ነፍሶም ተሀምር ወትድዕፍ።

እሊ ትልህያታት እሊ፡ ምስል ወክድ እንዴ ተርፍ ገይስ ሀለ። “ጥዉር” ለልትበሀል ትልህያታት፡ ዲብ መዳርስ ልትአታቴ ሰበት ሀለ፡ እግል ትልህያታት ዓዳት ዲብ ለአተርፉ ወለሃስሱ ጌሰ።

እምበል እሊ፡ እብ ገበይ ተማሲል ለመስል ለቀርብ፡ ክምሰል ከረ ከርበን ድብነት፡ ዕውር ላሊ፡ ዋቲዶ፤፣ ... እም- ስሕኖ... ለመስሉ ሀለ።

[[Category:Wp/tig|[68)፤ ምን አፍ ለልትረከብ ቱ። ምን አፍ ለትረክበ ህዬ ለበዐለ እግል ልአንቅስ ምነቀድር ወእግል ልወስክ እታ። ወምን አዝየዶት ወአንቀሶት ወኬንመ ለልአምረ ነፈር ትረሕመ ምን ገብእ፡ ላመ እሉ ለአምር፤። ምስሉ ቱ እበን-መላግሙ ለልትከሬ ዲቡ። ገሌ ዳርሳም ህዬ፡ “ዲብ አፍሪቅያ ዎሮት ሽሙይ ዓዳት ለልአምር ነፈር ዉጁህ ትወፈ ምን ገብእ፡ ክምሰል ዎሮ መትሐፍ ዐቢ ተሩ መክተበት ክምሰል ሰርተት ልትሐሰብ” ልብሎ። እሊ ሰበት ገብአ ቱ ህዬ፡ እሊ ሽቅል እሊ፡ “ፈጅር ነዐሬ እቡ!” እንዴ ይእንብል እግል ንሽቀዩ ለወጅበነ።

መንፈዐት ዐዋዲ-በሀል ላኪን ሚ ተ? እግል ሚ ቱ ህዬ አከቦቱ ወሕፍዘቱ ለልአትሐዜነ? ምስል እሊ አዜ ንትነፈዕ እቡ ለህሌነ ዐገል-ክቱብ ([.[ርቧከ“ርፎ0) ህይ ሚ ፍንቲት ቡ? ወሚ ሰደይት እግል ልውዴ እግሉ ቀድር?

ዐዋዲ-በሀል፡ ምን ዘበን ቅዱም ገበይል ልትነፈዕ እቡ AOA ANN ANP (Ancesteral Wisdom) ## AN ANNE ወብስር ለትመህዘ ሰበት ቱ ህዬ፡ ወግርመት፡ ዐገል ወጀላል ለበ ሓጀት አጊድ ሰበት ኢትበዴ ወኢትትረሰዕ፡ እንዴ ANS እግል ስኒን-ወድኒን ምን ግም ዲብ ግም ዲብ ልትዐዴ እግል ልተላሌ ቀድረ።

እለ ዝሕረት ገቢል እለ፡ ገሌ ዐዶታት፡ ዲብ ለትፈናተ መኖፍዕት እውዑላተ ተን። እብ ፍንቲት መበገሲ ናይለ ጥዉር ዐገል-ክቱበን (Written Literature) ለወደያሀ ሑዳት ኢኮን። እሊ ርዝቅ እሊ ለዔማቱ ሽቅል ፈን ህዬ፡ ዲብ ሸዐብ ዝያድ ከብቴ ቡ# እሊ ለገብእ እቡ አግዳ ሰበብ፡ ለሸዐብ ምን በዲሩ ሰበት ለአምሩ' ብዞሕ ሰበት ኢጀድድ ዲቡ ቱ። ክምሰል መሰል ሰኔት፣» ሔልያይ ስዒድ ዐብደለ ዲብ OFF ሰውረት ለአፍገረዩ' ሐልየት ዓዳት ለጽበጡ ሸሪጥ፡። ጠዕሙ WANE ለክልና እትዱውራሙ ህሌነ ቱ። ሰልፈይት መሰልሰል ትግሬ (ቤት ምን ዐርሽ)ንመ ዔማታ እሊ ዐለ፤ ወከብቴሀ ክምሰለ እለ day ote AN ትግርኛ ለትሸቄት አዳም እብ “ሚለኑ” ለልአምረ፣ “ንእሽቶይ ሓወይ ክንዲ ሓሙተይ”፣ መምበዐ ምን ሐቴ ዲብ ሐምስ ደቂቀት ለትተምም ድግም-ሸዐብ (፻01ክ16) ዐለ። ከብቴሀ ህይ ምን ክሉ ዲብ ትግርኛ ለትሸቀ መሰልሰላት ለትወቀለት ዐለት።

ገሌ ምን ዐዋዲ-ብሀል ትግሬ፤

እሰልፍ እግል ልትአመር ለቡ ጋር ሀለ። “ሸዐብ ትግሬ” ዲብ እምብል ዕሙማይት-ስሜት- ([)፲5ከ1[8. እ8ጠ6ዩ) ኖይለ ምን ኤረትርያ አስክ ሶዳን ምዱድ ለሀለ ሐቴ ህግየ ለቡ ቀበይል te ዲብ ቀበት ኤረትርያመ ምን ቅብለት አስክ ግብለት፣ ምን ምፍጋር-ጸሓየ አስክ ምውዳቅ ጸሓየ፡ ቀቢለት ትግሬ ለኢትረክብ ዲቡ ምድር ይሀለ። እብሊ ህዬ፡ እተ ህግየ ለትፈናተ ላህጃት ወእተ ዓዳት ለትፈናተ ለመድ ወሰዋልፍ እግል ትርከብ ላዝም ቱ። ዲብ ገሌ አካናት ክምሰል ዓዳት ወትራስ ትግሬ ለትትነሰእ ሓጀት፡ እት ገሌ አካናት ለኢትትአመር እግል ትግበእ ክምሰል ትቀድር ኣመሮት ሰኒ ቱ። እግል መሰል፡ ምርግዲ ወክስከስ አግደ ትልህያሁ ለገብአ

ቀበይል UAH እሊ ትልህያታት እሊ፡ እምበላ እብ እዝኑ ለሳምዑ፡ ክሉ ረአሱ ለኢለኣምሩመ ህዬ ሀለ።

እብ ድዱ፡ ቢቦች ወሴረት ለልተልሄ ገበይል ብነ። ለትልህያሁ ኢኮን መዕነቱ ለኢለአምር ገበይል ህዬ ሀለ። እትሊ እግል ንትረሰዑ ለአለብነ'፡ ክምሰል ሸሊል ወሶምየ ለመስል ትልህያታት ህይ ዲብ hh MLA FIG ፍቱይ ወእሙር AMMA UAH ATA, ለዐል ለትሸረሐ ትልህያታት (ሸሊል ወሶምያ) ለሀለ ፈርግ ሑድ ሰበት ቱ፡ ናይ ወቅት ሐጪር መትላማድ እንዴ ወዴከ ሕበር እግል ትተልሀዩ ለትቀድር ቱ።

አድጋማት ጥሉቅ (001, ፻0569)፤

አድጋማት PAP AATNUA: ዎሮት ፍሮዕ ምነ እብ አፍ ለልትደገም Aare ti PAP (Prose) Atha Af ANN UR: እብ ገበይ መስሎሊብ እንዴ ኢገብእ፡ እብ ህግየ ጥልቅት ሰበት ልትደገም ቱ። ምነእትሊ ክፋል እሊ ለእንረክቡ አጅናስ፤

• ሀ. ድግም
• ለ. በሀል ወለመድ
• ch. BAPE (Legends)
• መ. አምር-ክቴቱብ ቱ።
• ሀ. ድግም ( Folktale )

ድግም ሐቴ ምነፍቱይ እብ አፍ ለልትደገም ዓዳት ትግሬ ተ። ወእት ወቅት ቅዱም ሐቴ ምነ ዔማት ምህሮ ወአደብ-ሰኒ (እብ) ለዐለ ለመድ ተ። መብዝሑ ወክድ ህዩዬ፡ ዐበዬ6 ቶም WIA ነአይሽ ለዳግሞ እግሎም። እብሊ ህዬ፡ እምበላመ ነአይሸ ደርሶ ምኑ ለዐለው፡ ዕላቀት ዐበ8 ወነአይሽመ ከልቅ ዐለ። ዐበዬዩ፡ ዓዳቶም ወለመዶም፡ ነአይሾም እግል ለአትአምሮ ሰድዮም ዐለ።

ክለ ድግም አዳም ኖሱ ለከልቀ ምንመ ተ፣ ገሌ ላኪን ከመ ሔዋናት ለዳገመዉ ወወደዉ እንዴ አተምሰልከ ለቀርብ ሀለ። እሊ ሔዋናት ክምሰል MARS (Characters) AT ሐሰብከ፣፡ ለልትደገም አድጋማት እብ ህግየ እንግሊዝ (፻3:ከ16) ልትበሀል። እት ክለ እዲነ ሰኒ ልሙድ ወፍቱይ ቱ። እብ ፍንቲት ኤዞፕ ለልትበሀል ምን አፍሪቀ እብ ግብርኖት እንዴ ትገሸሸ- አሮበ ለጋይስ ነፈር (ለሔዋናት ለኤዞፕ እት አድጋማቱ ልትነፈዕ እቡ መብዝሑ እት አፍሪቀ ለልትረከቦ ቶም። እሊ ህዬ ወድ-አፍሪቀ ክምሰል ቱ ለአሰብት)፡ ወላፎንቴ ለልትበሀል ወድ ፈረንሳ ሰኒ ልትነፍዖ እቡ ክምሰል ዐለው ልትሀደግ።

ህግየ ትግሬ እብሊ ጅንስ አድጋማት እሊ ዐደድ ክፍየ ታጅረት ተ። ዲብ መጅተመዕ ትግሬ ከረ ወድ-ሐሺል፣ ሐየት፣ ከራይ ወብዕዳም ክሎም ለልትአመሮ እቡ ጠባዩዕ ሕዱድ በም

እግል መሰል፤ አዳም ወስፎም እት ሀለ ክምሰለ ናይ ወድ-አዳም ጠባዬዕ እሙር ሃይቦም ቱ። ገሌ ምኑ ሐየት እግል ሐሺል ክምሰል ሓሉ፡ ወድ-ሐሺል ክምሰል ካይን ወበሳር፣ ከራይ ክምሰል ግልት ወፍጅዕት እንዴ ወደው ወሱፎም። እሊ ህይ እግል ተርብየት ANI ነአይሸ ሰኒ ለአጥዕመ ወለአጠፈሐ OAH ክምሰል ሐቴ ወሲለት ናይ ድራሰት ኢንዝምት ህዬ ከድም ዐለ።

ለ. በሀል ወለመድ፤

እሊ ክፋል እሊ እግል ለትፈናተ፡ በሃላት ወለመድ ለከስስ ቱ። ለመድ ለልትበሀል፡ ዎሮ መዕየ እት ክል-ወራታቱ እብ ትሉሉይ ለወድዩ ጋራት ሸምል። እሊ ህዬ ክምሰል ከረ ሳረዮት ሕማም፣ ህያብ ወንሰእ፡ ሕድርኖት ጋሸ፡ ካፍሖት ምን አባይ ዛህር ወናይ እምነት አባያም፡ እትለ ትፈናተ መናሰባት ለገብእ ትሉሉይ ነሻጣት ወለመስሉ... እግል ልግበእ ቀድር። እሊ ህዬ እት ፍዕል ለልተግበር ቱ። በሀል ህዬ፡ ክሉ እብ አፍ ሌጠ እት ልትበሀል ለለሐልፍ ጋራት ሸምል። እግል መሰል፦- እንቅርቅራታት፡ አምሳላት...ወለመስሉ ቱ፡ እሊ ህዬ እት ፍዕል እግል ትተግብሩ ለኢልትቀደር ቱ።

ሐ. ፈልቀሰት (በ.6፪6805)፤

እት ዘበን ቅዱም፡ ውላድ ቢንአድም በሊስ ካፊ ለኢረክበው እግሉ ሰኣላት ዐለ እግሎም። ዝላም ምን አየ ትመጽኦም? ለምስለ ትትረኤ ቃቀት ወለልትሰመዕ አክራን ሀዱድ ምን ሚ ቱ ለልትበገስ? ለነብር ዲበ ሀለ እዲነ እግል ኖሰ እብ ከአፎ ትከለቀት? እሊታት፡፣ እምበለ አስእለቱ በሊሱ ደልዉ ይዐለው።

እብሊ ህዬ፡ ለትፈናተ ቅሰስ እንዴ ከልቀው በሊስ ወዱ እግሉ ነብረው። እግል መሰል፡ እትሊ አድጋማት ክምሰል ከረ “ሃቅ አድግ” “ክፍለት ሐው”፣ “ለአርበዕ ሐው” ለልብል አድጋማት መሰል ናይ ክእና ለመስል ፈልቀሳት ቱ።

እለ “ለአርበዕ ሐው” ትብል ድግም NVA! ምን አጥራፍዬ ወኖሼ ለልብል ክታብ እስታዝ መሐመድ-ስዒድ ዑስማን ለትነሰአት ተ። ገቢል ትግሬ እግለ አክል-ሕድ ሰበቡ ለኢትደለ እግሉ ወዲመ እት አጥራፉ ለሐስል ለልርእዩ ጋራት እብ ከፎ እብ ናይ ኖሱ ፈልቀሳት ወፈልሰፋት በሊስ ለሀይብ እቱ ወለአሰክቡ ክምሰል ዐለ ህዬ እብ ዋዴሕ ተአርኤ።

ለአርበዕ ሐው

ጭንረዕ እግል ሚ ምን ወአት እት ወአት እት ልትዐዴ ናክሸ? ፍንርግ እግል ሚ AAP ተአደንግጽ? ገዕ እግል ሚ ምን እበነት እት እበነት እት ልትዐዴ ረአሱ ወታውት? ግምግማሬ ህዬ እግል ሚ ምን ዐሪብ እት ዐሪብ ለአንጎጌ?...

WIIG: Ib: ፍንርግ ወገዕ ሐው ዐለው ልትበሀል። እሞም ሰኒ እኩያም እታ ዐለው። እሞም ሕግዝት እት እንተ ኢሰድወ። ዕርቅት እት እንተ ኢለአለቡሰ። ስፍሪት እት እንተ ነብራ ኢልሀዩበ። ልኡክ እት ተሐዜ ኢልትለአኮ እግለ። ሐቴ ሰኔት ምኖም እንዴ ኢትርኤ ሞተት። ወእብሊ ኢደሕረቶም። ሐቆ ሞት እሞም ከጅለው። ወእብሊ አዜ ግድም ቀብራ ነአስኔ ቤለው። ግምግማሬ ቀብረ እግል ልሕፈር ጌሰ። ፍንርግ ብላይ ከፈን እግል ትሕዜ ጌሰት። ገዕ እበን መላግም እግል ልሕሬ ትፈረረ። ጭንረዕ ህዬ ወአት ርጋዝ እግል ለአምጽእ ትበገሰ።

መርገም ዋልዴን ሰበት ዐለት እቶም ረቢ ክእና ቅያር በልሰዮም። እብ ጸገሞም ኢሰደዮም። ግምግማሬ አካን ቀብር ሰኔት እግል ልርከብ ምን ዐሪብ እት ዐሪብ ለአንጎጌ ሀለ። ገዕመ እበን መላግም እግል ልሕሬ፡ እለ ተሐይስ ሚ ሎሀ እት ልብል፡ እት ክል-ልቅብ ረአሱ እት ወታውት ነብር ሀለ።

ጭንረዕ ወአት ርጋዝ እግል ልሕሬ ምን ወአት እት ወአት እት ልትዐዴ ጃርብ ሀለ። ፍንርግ ህዬ አዳም እንዴ ደንገጸ ከብላዩ ምን ለሐድግ እግለ ተአትፋርሁ ህሌት ልትበሀል።

እምበል እሊመ፡ አዜ እብ ሐያቶም ነብሮ ለይህለው ላኪን እት ክእኒ ቅሰስ ሌዐ ለነአምሮም ገበይል ህለው። እግል መሰል7፡ ቆም ሮም አው አርዋም እግል ንርኤ እንቀድር።

ድግም ቆም ሮም፡ ዲብ አካናት ትግሬ ብዞሕ ለትትደገም ተ። ምን እሎም ለአዜ ህሌነ ህዬ፡ እብ ብዞሕ ዕጹፋት ለዐቡ ዐለው ልትበሀል። ዎሮት ሮማይ፡ ወአት እት ሐቴ ኢነት ለአተምመ ዐለ ልትበሀል። ኖሱ ህታመ ትከፍዩ ይዐለት ልብሎ።

እብ ክሱስ አርዋም፡ ባሕስ ካርል ጉስታቭ ሩዴን፣ እተ እት ሰነት 1913 ለትጠበዐ ክታቡ፡ “ድግም ክልኤ መንሰዕ” ገሌ ካትብ ሀለ። እት ዘበን ቅዱም፡ እት ምድር መንሰዕ፡ ከበሰ/: ሐባብ WANT NHS ነብሮ ክምሰል ዐለው ህዬ ሸሬሕ።

አርዋም ዝያድ እብ ግዝፎም ቶም ልለትአመሮ። እት ገሌ አካናት ዎሮት ሮማይ እግል ወአቱ ለክፈ እቡ ለልቡሉ ግምእ አው በልቃይ ሰኒ ለለአትዐጅብ ቱ። ሐቴ መደት ህዬ፣ ዎሮት ሮማይ ዲብ ገበዩ ሐርማዝ ሳደፈዩ ልትበሀል። እንዴ ቀትለ ህዬ በልዐዩ። እንዴ ጌሰ ህዬ፣፡ ሐቴ መራት እንዴ ሰተ ጨመየ። ሐቆ እለ፡ ስምጥለ ዔለ እንዴ ትገሰ ገስዐ።

“አግሰዐተኒ ቱ ቱ፡ ለሐቡሸት

ወአርዌተኒ ቱ ቱ፡/ ለሻከት"”" ቤለ እብ ቅብብ፣ ልትበሀል።

እሊ ህዬ ምንኮር ወዐጃይብ ቱ። ሐርማዝ ወመራት እንዴ ውሔክከ “አግሰዐተነ ለሐቡሸት!” ብሂል።

ግዝፍ አርዋም እግል ልውሰፎ ለልትነፍዖ እቡ አውሳፋትመ ብዕድ ሀለ። ዎሮት ሮማይ ዕቅቡ ለዎሮ እት ርሽመት ደብር እንዴ ከርዩ ለካልኣይ ህዬ እት ምዕጥን እንዴ ኬደ እቡ፡ እት ሕሊል ለህሌት ሓሁ ለአሰቴ ልትበሀል ነብረ ወዐለ።

እት ትግሬ፣ ለፍንቲቱ፡ አክል-ሕድ ክምሰለ ለአዜ ነብር ሀለ ነፈር ሕያይ፣ አሽዓር ቦም። ለአካናት ነብሮ ዲቡ ዐለው ለልትበሀል እብ አስማዮም ልትሰሜ። እብ ሚ ክምሰል በደውመ እብ ዋዴሕ ልትደገም።

ዔማት ፈልቀሳት ህዬ ሚ ቱ?

እት ብዕድ አካናት፡፣ ክእና ለመስል ቅሰስ መብዝሑ ዶል ምን DPA (Imagination) ለልትወለድ ቱ። ለሸዐብ ህዬ እግለ ኖሱ ለአትበገሰየ ድግም ምስል ወቅት ሰበት ለአምነ፡ ክምሰል አማን ነስአ እንድ-ኢኮን፡ ለበዝሐ ምኑ ለይሐስለ እግል ልግበእ PECH አድያናትመ ሐቆ ወቅት ረዩም፣ ክምሰል አበረ፡ ምን አማን እንዴ ሬመ ዔማት ፈልቀሳት ቱ ለገብእ።

እሊ አድጋም እሊ ፈብረከት ቱ ሚ አማን ላኪን እብ ከአፎ እግል ንአክዱ እንቀድር?

ዲብ ኤረትርየ እት ለትፈናተ አካናት፡ ዔለ-ሮም፣ ወደግ-ሮም ደብር-ሮም፡ መቅበረት-ሮም ወብዕድ ለልትበሀል አካናት ሀለ።

ዲባመ ህግያ፡ “ሮማይ” WHEE ወብጥረቶም OPA ለልትሰመው እበ ዘዐት ተ። እግል መሰል ዲብ አዳም ወሰይፍ “ሮማይ” ለእምብሎም ምነብዕዳም ዝያድ ለልዐቡ ምን ገብኦ ቱ።

እብ ለመድ ህዬ ዝላም ብዝሕት እብ ደህፈተ መጽአት ምን ገብእ፡፣ አዳም፣ “ያ ረቢ ክምሰል አርዋም እብ መድሐር ኢተአብዴነ!፡ ...አዳም ክምሰል ሮም ሕፍረቱ ሐፍር ሚ ቡ? ሰብኡ ቀብሩ እንድ-ኢኮን?” ለልብል ብሂልመ ሀለ። እሊ ህዬ በደ ሰብ ሮም ከአፎ ክምሰል ዐለ ለለአሽር ቱ።

አርዋም እብ መድሐር ባድያም ቶም ልትበሀል። ረቢ ሰልፍ ሕርያን ሀበዮም። “እብ መድሐር ሚ መርገም እግል ትብደው ተሐዙ?” ህይ ቤለዮም። ህቶም ህይ በደ እብ መድሐር ሐረው ልብሎ።

ረቢ ህዬ፣ “አንስኩም ለአትቤዕ! ወሓኩም ተኣንስ!” እንዴ ቤለ ደሕረዮም ልትበሀል። እብሊ ህዬ፡ ክለ ለሓሆም አንሳት ሌዐ ዋለደት። ከውህር ገብእ እግለ ብዕራይ

ኢረክበት። ላመ አንስ ተብዕን ሌዐ ሰበት ወልደየ ለሰብ ህዬ እለን ለሀዱ ኢረክበው። ወእብለ ሰርተው ልትበሀል።

ምን እሊ ኩሉ እንዴ ትበገስከ ህዬ፡ እለ ሓጀት እለ ምን ልውሕድ ገሌ መበገሲ ክምሰል ዐለ እግለ ልትረኤከ።

   AN ገበይ ዕልም እግል ትአክደ ሐዜከ ምን ገብእ ህዩዬ፤፣ ለትከስሰ ጀሀት ድሩስ-ኣሳር (ኣርክዮሎጂስትስ) እግለ አድዋሞም ወምድሮም አው ዐወሊሆም ዐለ ለልትበሀል እንዴ ሐፍረቱ እግል ተአክዱ ትቀድር።  ምናተ፡ እሊ ጅህድ war ለጠልብ ጋር ቱ።

ሮም እበ ከስስ፣ ከአፎ እብ መድሐር ክምሰል በደው ወብዕድ እትለን ለተልየ ዔማታት እግል ትቅርኦ ትቀድሮ።

• - ክታብ ኤኖ ሊትማን፣ (//01 1) ገጽ 83-88
• - ክታብ “ህዝብታት መረኒ ..” እብ አባ ይስሓቅ ገብረ ኢየሱስ ገጽ 10 ወ11
• - “ድግም ክልኤ መንሳዕ” ገጽ 3-5 TAVE Ab G4b (Traditional Games)I

አጀኒት AON ቀረዶም ትልህያ ተ። እሊ ትልህያታት እሊ፡ ለትፈናተ አጅናስ ለቡ ቱ። ገሌሁ እብ ቅሰስ ሕድ ለልአስእሎ ዲቡ ቱ። እሊ ዝያድ እግል መትፋግዒ ለነፌዕ ቱ። ገሌሁ

   UR: ሕድ ልትስአሎ እቡ፡ ወመቅደረት አምሮም ጀርቦ ዲቡ።
   እሊ ሐንገሎም  ለለአፍዬሕ ቱ። እሊ AOA ልትሸረሐ ትልህያታት፡ ናይ ቀበት ቤት ወሽፍር (ከዐርር፣ (3365) እግል ኒበሉ እንቀድር።  ሐት-ሐቴ ዶልመ  አምሱይ፡ ምድጋሆም እንዴ ከረው ወአትቃርሐው ዲብ  አፍያት ቤቶም እግል ልተልሀዉ ቀድሮ።

እግል መሰል፤ ዲሞይ-ዳዲሞይ፣ እበነት ሕፍን፣ ካክ- መካኪቶ፤ ገፈንያ-ገፈን፡ ድግም ጭንጫይ፣ እንቅርቅራ፣ ድግም..... እግል ንሳሜ እንቀድር።

ገሌ ምን ትልህያታት ህዬ፡ በረ ምን ቤት ወሽፍር ለገብእ ((00ህ1 [)0ር፣ ‹;,8ጠ65) ቁ። እሊ መብዝሑ ክምሰል ርያደት ዓዳት (የ61 590ሀ5) እግል ኒበሉ እንቀድር። ውቅል ሐረከት ሰበት ጠልብ ህዬ፡ ጎሮብ ለለአተርድ ቱ።

ርሑ ለቀድረ ንዛም ወጠባዬዕ ሰበት ቡመ፡ ዲብ ርያደት ጥውር እግል ንቀይሩ ወትቀደረ። መብዝሑ ለአዜ ጥውር እንብሉ ለህሌነ አጅናስ ርያደት፡ ሰብኡ እንዴ ሸቀዩ ለጠወረዩ ቱ። ገሌ ዲብ መዓል፡ ዲብ ምዕጥን ለልተልሀዉ

ቢብ፡ ሕንኩሽ፡ አትካቢቦይ፡ አልዔሽ (ስምን)፡ ወለት- አርበዕፅ.. ወለመስሉ። እት ገሌ ምነ ትልህያታት ህዬ ለሐን ለቡ ሕላይ ሀለ። እግል መሰል፡ ዲብ ቀርጨበዕ ወአትካቢቦይ ለመአንብታይ እብ ሕላይ ገሌ ልብል ወለምትከብታይመ እብ ሕላይ በልስ እቱ።

ለትልህያታት ገሌሁ ዴራይ እግል ልግበእ ቀድር። እግል መሰል፡ እብ ሌል (ቀርጨበዕ) ዕንታቶም ወአንያቦም ለጌሰ አጀኒት ሑዳም ኢኮን።

ገሌ ምነ ትልህያታት አዋልድ ሌጠ ለልትልሀያሁ ሀለ። ገሌ ህይ ውላድ ሌጠ ለልተልሀው ቱ። ገሌሁ ህዬ እብ ሕበር ልተልሀዉ። አጀኒት፡፣ ለበዜሕ ምን ወቅቶም ዲብ ትልህየ ሰበት ለሓሉፉ፡ ነፍሶም ተሀምር ወትድዕፍ።

እሊ ትልህያታት እሊ፡ ምስል ወክድ እንዴ ተርፍ ገይስ ሀለ። “ጥዉር” ለልትበሀል ትልህያታት፡ ዲብ መዳርስ ልትአታቴ ሰበት ሀለ፡ እግል ትልህያታት ዓዳት ዲብ ለአተርፉ ወለሃስሱ ጌሰ።

እምበል እሊ፡ እብ ገበይ ተማሲል ለመስል ለቀርብ፡ ክምሰል ከረ ከርበን ድብነት፡ ዕውር ላሊ፡ ዋቲዶ፤፣ ... እም- ስሕኖ... ለመስሉ ሀለ።