መዐይባይቼ
editሽሞንዲ ዑቕብ ሚካኤል መዳግማይ፡ ተኪኤ ባርየጋብር
ዕምሩ ሻብ ታምም ዐለ። እት ዮም 22 ናይ ወሬሕ ክልኤ 1984 ለትጸቤሕ ላሊ፡ ጀበሀት ሸዕብየት ለነስአተ አወላይት ምስዳር ደውሸሾት ውቃው እዝ፡ ብርጌድ -23 ለተሀየበተ ምህመት እት ወቅተ አትመመተ። ምናተ፡ እብ እንክር ብዕድ ለህጁም ሰበት ተዐንቀፈ ምሽክልለት ዐባይ ሳደፈተ።
ስርየት ሰለስ ምስል ሐቴ ከቲበት ናይ ብርጌድ አርበዕ እንዴ ገብአት መርከዝ እዳረት ብርጌደር ጀነራል ሕሴን አሕመድ እንዴ ጸብጠት ዲብ ሰዋትር እንዴ ገብአት ትትሓረብ ዐለት። ከቲበት ሐቴ ህዬ ምስል ሐቴ ፈሲለት አስልሐት ክቡድ እንዴ ገብአት እግል ራብዓይ ፓረኮምናዶ ደመረቱ። ምናተ፡ እብ ድማናይ እንክር መርከዝ እዚ ብርጌደር ጀነራል ሕሴን ለዐለት ዕንክለት ሰበት ኢትጸብጠት ለዐውቴ ታመት ይዐለት። ለሐርብ ትደቀበ ወቅት ህዬ ምን ዐደድ ወለዐል ሬመ። ምድር ሰበት ጸብሐ ወለ ቴለል ሰበት ትደቀበ ሙናድሊን አስልሐት ካፊ እግል ልትዐንደቆ ዐለ እግሎም። ምነ ምን አባይ ለትሰለበ፡ አስልሐት እግል ልትነፍዖ አስክለ እት ሐንቴ ምልክ ሙናድሊን ኣቲ ለዐለ መዐስከር አዳም ትለአከ።
እሊ ሽቅል እሊ እግል ልትሰርግል መስኡልየት ለትሀየበቱ ምን ከቲበት-26 ትወልቭ ለልትበሀል ምሔርባይ ዐለ። ትወልቭ ሴድየቱ እንዴ ነስአ ዲበ መዐስከር ክምሰል ጌሰ፡ ክምሰለ ለትጸበረዉ አጊድ ይአቅበለ። ወድ ቀሺ- ወልዳይ ኮምሺነር ከቲበት እበ ለልአከዮም አንፋር እግል ልትሻቀል አንበተ።
“ሚ ጸብጠቶም? ቴለል እት ልትቃየር እንዴ ልርእዉ እግል ልሐመሎ ኢቀድሮ።” እት ሀመት ኣቲ እት እንቱ ሐቆለ ትጸበረ እግል ወድ-አለም ቴለል ከረ “ትወልቭ” ድሌ ቤለዩ።
ወድ-አለም እብ ሰዐይ እተ መዐስከር ዶል መጽአ፡ ከረ ትወልቭ ለኢትበሀለዉ ዐፍሽ እንዴ ለአሩ ጸንሐዉ። ወድ-አለም እብ ሐሩቀት ክምሰል ተሃገዮም ቱ ሌጠ ክም ተአከረው ትፈሀመዮም። እብ ሸፋግ ምን ጥለግ ለትመልአ ዕለብ እንዴ ረፍዐው ትበገሰው። ትወልቭ ምስለ ጥለግ እተ መዐስከር ለረክበዩ መሰጀል እት እዴሁ እንዴ አተሀንጦጠለየ ትበገሰ።
ምድር አዳሕየት ገብአ። አባይ ምነ ናይ ቀደም ሰዋትሩ። ግረ ዴሽ ሰሕበ። እት መዐስከር አውጌት ለዐለ ዴሽነ ህዬ እት ብቆት ትከረ። ዲበ እብ ድግለባይ እንክር ናይ ከቲበት- ሰለስ ለዐለው ስርየት ክልኤ ወከቲበት ናይ ብርጌድ
አርበዕ እግል ልህጀም አንበተ። እብ እንክር ድማን ምን ስርየት ሰለስ እብ ጀሀት ክራይ እንዴ ሀጅመት ላሊ እብ ግዲደ ትትሓረብ ለትመዬት ስርየት ሐቴ ደባባት አባይ እብ ግራሀ እንዴ ዶረየ ዘብጠያሀ። እብ ሰበብ እሊ እብ ክልኦት እንክር ለዐለየ ስርያት ሸንከት ምግብ ትደረከየ። እግል መክተብ ቃእድ እብ ግራሀ እንዴ ሐድገት ሸንከት ቀደም ለሐልፈት ፈሲለት ናይ ስርየት ሰለስ ምስል ጸረ እግል ትትመጣወር ገጽ ግረ አቅበለት። ምን መርከዝ ቅያደት ሕሴን አሕመድ እንዴ ለሀርብ ፋግር ለዐለ አበ ጦር--ዔቅበት ጀነራል ሕሴን ሰአየት ሰበት ወደ ኩስኩስ እግል ሊበል አንበተ።
ሜርሐት ከታይብ ለቴለል እት ልትሰደድ ክምሰል ረአዉ፡ “ዲብ እሊ አካናት እሊ እግል ትሓረብ ልትወጤ እግልነ ሰበት ሀለ፡ ግረ ነአቅብል ማሚ?” እት ልብሎ እግል መስኡሊን ስርያት ትሰአለው።
ለምሔርበት እብ ኤማን ልትሓረቦ ምንመ አጽበሐው፡ እት ከርዶን አባይ እንዴ አተው እብ ደባባት ለልትለከፍ ቀነብል ክምስለ ዕራይ ልትከሬ ዲቦም ሰበት ዐለ ለቴለል እግል ልክሆሉ ኢቀድረው። ምስለ ደባባት አገር ዴሽ ወጥያራት ክምሰል ሀጅመ፡ ምሔርበት ምነ ለዐለው ዲቡ አካናት እግል ለአንሰሕቦ ክም አንበተው እተ ጋድሞታት ትሸተተው። ደባባት አባይ ለቴለል ክምሰል ፈሀመየ አሰሮም እግል ልትደግሐ ወአረይ እግል ልውደያሁ አንበተየ።
እት ክእነ ቴለል ዎሮት ሙናድል አርፖጂ እንዴ ረፍዐ ድማን ወድገለብ ዲብ ልትሐርክ ገሌ ሓጀት እግል ልርከብ አትቃመተ። ህቱ ለአርፒጁሁ ቅንብለት ሰበት ይዐለት እግሉ ዎሮት ቅንብለት አርፒጂ ለራፌዕ ሙናድል ሰበት ረአ አስኩ ሃፈተ። ለመ መልሀዩ ክምሰልሁ ልትሐረክ እንዴ ዐለ፡ እግለ በዐል አርፒጂ ክምሰል አቅመተ አስኩ ትሸወረ። ለበዐል አርፒጂ ምነ መልሀዩ ቅንብለት እንዴ ነስአ ዲብ ዐንቀር ናይለ አርፒጂ እንዴ ሎሸየ ሸንከትለ እግል ጅኑድ አረይ ትወዴ ለዐለት ደባበት አንፊብያን ሬሸነ። እተ ጋድም በራር እንዴ በጥረ ለፌረቀየ ቅንብለት ዲብ ሀደፈ ኢዘብጠት። አዜመ ለመልሀዩ ካልኣይት ቅንብለት አትከበተዩ። አዜመ ለበዐለ አርፒጂ እግለ ደባበት ኢረክበየ። ልስዔ ሰበት ዐለ ሀንደገት ልቡ እንዴ ፈጥነ እግል ልሬሽን ይአቅደረቱ። ምናተ፡ ክምሰል ምራደን ዲበ ጋድም ለበራር ለአሳድረ ለዐለየ ደባባት ምን ለክፍ ናይለ ጅንዲ ሰበት ፈርሀየ፡ እግል ልብጠረ ትቀሰበየ።
ለሐርብ እት ልትሰደድ ሰበት ጌሰ ሰሩ ገሌ ለቅዋት መጀርሒኖም እግል ልርፍዖ ዲበ ኢቀድሮ እቱ ደረጀት በጽሐው። ክምሰለ ሓለት ለሀ እግል ጅኑድ ብዞሕ ሱዱፍ ኢኮን። ከረ ትወልቭ እት ቀበትለ ሃይሞት እት ቀደሞም ለጸንሐዮም ዐፍሽ እንዴ ረፍዐው ልስዑ ዐለው።
ዴሽነ ምን አውጌት እንዴ አንሰሐበ እተ ለትበገሰ ምኑ አካናት ክምሰል አቅበለ፡ ትወልቭ ሐበን እንዴ ልትሰምዑ ለሰልበየ መሰጀል እግል ወድ-ቀሺ ሰለመየ። ወድ-ቀሺመ ለመሰጀል እግል ሜርሓይ ስርየት ወድ-ሞኬ-ተስፋይ መኮነን ሀበየ። ወድ-ሞኬ ለመሰጅል ምስል ሸሪጠ ትሰለመየ። ክምሰል ወልዐየ ህዬ ሕላየት ብዙነሽ በቀሌ አስመዐቱ። እት ፍንጌ ለሕላየት እንዴ በጥረት ከርከለሕ ወሀገጊት ናይ ጅኑድ ሰምዐ። ወድ ሞኬ ዲብ መሰጀል ለትመልአ ለኢልአትሐዜ ሽቅል ሰበት ኢረደዩ እግል ወድ-ቀሺ ትሃገዩ።
ሐቆ ሐርብ ተቅዪም ናይለ ወቀይ ልሙድ ሰበትት ገብአ፡ ዲብ እጅትመዕ ፈሲለት እብ ክሱስ ጋራት ብዞሕ ተሀደገ። ለዐገብ እብ ዎሮት ዲበ ሐርብ ዝናሩ ለአብደ ምሔርባይ ተአንበተት። እለ ዐገብ እለ ወቅት እንዴ ኢትነስእ አጊድ ትደብአት። ለመስኡሊን ቀደምለ እጅትመዕ ዝናሮም ለለክፈው ምሔርበት ብዞሕ እግል ኢልትሓሶቦም ፉሁማም ዐለው። እብ አሳስ እሊ፡ ሜርሓይለ ፈሲለት “ክልኩም መልህያም፡ ናይ ዮም ሐርብ ፍንቱይ ዐለ። ዎሮት ዝናር ሌጠ ኢኮን ሐደግነ። አንፋር አገር አስለሐት ክቡድ እግር ናይ ብራውን እንዴ ሐድገው ስጋዱ ሌጠ እንዴ ጸብጠው ፈግረው። ሹሀዳእናመ ኢቀበርነ። ከእብሊ፡ እት መባጥርነ ሳብታም ሰበት ህሌነ፡ ናይለ ህለው ወለአስተሽሀደው መምተለካት ክምሰል እንበልሱ ሸክ ለወዴ ነፈር ሀለ ኢመስለኒ። ምን ኣመረ እት ወቅት ሐጪር እብለ ሐደት ከሳረት ለዐቤት ዐውቴ እንሰርግል እንገብእ” እት ልብል ለዐገብ ካቲመ ወደ ዲበ። ቀድየት ትወልቭ ላተ ዲብ እጅትመዕ ናይለ ፈሲለት እግል ትደበእ ኢቀድረት። መከሐደ ወአከይ መቅሬሕ ሀረሰት።
“እትለ፡ እንሰር በክት ሀቡኒ፡” ቤለ ዎሮት ምሔርባይ።
“ብለስ!”
“አነ እግል ትወልቭ ዐግብ ህሌኮ። እንዴ ነአንሰሕብ ለሳደፈተነ ሓለት ኣምራመ ህሌነ። ሹሀዳእነ እንዴ ይእንቀብር ፈገርነ። ትወልቭ ህዬ ከረ መሰጀል ወሐዋውን ሓጃት እንዴ ጸብጠ ፈግረ---”
ሜርሓይ ፈሲለት እንዴ ለአሽር፡ “ትወልቭ ብለስ!
“አማንቱ፡ አነ እት እዴዬ ለዐለ ዐፍሽ ወዝናር ኢለከፍኮ። እበ ዐለት ጎርዬ ተዐወትኮል” እት ልብል በልሰ።
“እትለ፡ እትለ፡ እግልዬ በክት ሀብ። ሚ ህግያተ እለ!---”ለልብል ሀገጊት እብክል እንክር ትሰምዐ። ለሜርሓይለ እጅትመዕ እግል ዎሮት እብ ብጣሩ እንዴ ገብአ እግል ልብለስ ለሃፍት ለዐለ ምሒርባይ በክት ሀበዩ።
“ኣቤ፡ ትወልቭ ዲብ መስዐከር አውገት ጥለግ እግል ለአምጽእ ልኡክ እት እንቱ፡ ምነ ለትበሀለዩ ሽቅል በረ እት ሸቄ ጸንሐ። አዳም እት ሐርብ አረይ እት ገብእ ህቱ መዐለባት ለአሬ አጽብሐ። ሐሬ ነፈር ብዕድ እንዴ ትለአከ ትላከዩ።”
ትወልቭ እግለ ሓሪት ዐገብ ኢትከበተየ። ውላድ ፈሲለቱ ዎሮት ከእብ እንክሩ እንዴ ቀንጸ ምንመ ዐገበዩ፡ ህቱ ሕስሮም ኢወደ። እሊ ክሉ እንዴ ጀሬ ኮሚሳር ከቲበት ወድ-ቀሽ ዲበ እጅትመዕ ሓድር ዐለ። ሜርሓይ ፈሲለት፡ “ዐገብከ ትከበት ትወልቭ፡” እት ልብል እግለ ዐገብ መከምከሚ ወደ ዲበ። ወድ-ቀሺ እብ እንክሩ “ትወልቭ ሐቆ እጅትመዕ ተመ፡ ሐሬ እት መርከዝ ስርየት ምጽአኒ” እት ልብል ሐበረዩ። እጅትመዕ ክምሰል ተመ ትወልቭ አስር ወድ- ቀሺ ዲብ መርከዝ ስርየት ጌሰ። እተ ሀንደግ ክምሰል አተው ወድ-ቀሺ እግለ ትወልቭ ምን አውገት ለሰልበዩ መሰጀል ፈትሐዩ።
ትወልቭ እብ መዋዲት ወድ-ቀሺ ትፈከረ። “ወድ-ቀሺ ሚ ወዴ ሀለ? አነ እግል ልትሰአለኒ ዲብ እትጸበር ህቱ አፎ ክእነ መሰጀል ፈትሐ እግልዬ? እግል ለአትፋግዐኒ ሐዘ ገብእ? ምናተ፡ አማኑቱ። እግል ከቲበትነ ለትነፌዕ መሰጀል እብ ከም መሻክል እንዴ አምጽአክወ እግልሚ አክል እሊ እትዐገብ! ክእነ ክምሰል ሳደፈዮም ቱ ገብእ ‘እንተ እግሉ ትብል ወህቱ ማይ ምዕጥን ከልአከ ለቤለው’ እት ልብል ለሐስብ ሐቆለ ጸንሐ፡ እበ እተ መሰጅል ለሰምዐዩ አክራናት እት ሸክ ገብአ።
ለእብ ሕላየት ብዙነሽ በቀሌ ለአንበተት ሸሪጥ፡ እት ፍንጌ ከርከለሕ ለልብል አክራናት አስመዐት። ለክርን ክእነ ትብል ዐለት---- “ማሸለ! መሰጀል ሰኒቱ። ያረይ ከቲበትነ ረቢ ትፋግዒ ቤለየ! እሊ መሰጀል እሊ ሰኒ እግል ልንፈዐናቱ፡ ” እት ትብል ክምሰል አተላለ። ትወልቭ እብ ድንጋጽ ረአሱ ጸብጠ። አዜመ አተላሌት ለሸሪጥ፡ “አይዋ! እለ ህዬ እግል ክፉፍ ለትገብእ ቀርበት ተ። ሚ ትበው? መዐለባት ረከብኩም? እለ ምን ገብእ ስገ ወሐምሌ በን በን ፈናትዉ። ሽሮ ሐቆ ብዲቡ እግል ከቲበት ሐቴ ሆቡ። ስኪነት ሕዘው እግልዬ። ሰንዱቅ ድቡእ ራክብ ህሌኮ፡ እስበሩ ገብእ? ረከብኩም እግልዬ ማሚ? አይዋ! ጭዕ፡ ጨዕ፡ ክች!” ለትብል ክርን ክምሰል ትሰምዐት። “ሚቱ እሊ?” ልብል። ሐቆ እሊ ለመሰጀል እምበል ክርን “ሺሽ” እት ትብል እግል መደት አተላለ። እት ደንጎበ ህዬ “እንተ ትወልቭ! አስክ እለ ሚ ትወዱ ህሌኩም?” ለትብል ክርን ሐሩቀት ትሰመዕ።
“መርሐበ ወድ-አለም ተአርከርነ ምንኩም?”
“ተአከርኩም ሌጠ፡ ወድ-ቀሺ እብኩም ትሻቀለ ወጥለግ አክለስነ--”- ሺሽ አተላሌት።
ትወልቭ ለመሰጀል ዲብ መዐስከር አምሐረ እንዴ ረክበዩ ክምሰል ጀረበዩ፡ አቀስኑ ህሌኮ እንዴ ልብል እንዴ ኢልትአመሩ ለትሰጅል ዘረት ሰበት ጨቅጠ ሀገጊቱ ወናይ ጸሩመባልስ ሰጀለዩ። ለህግየ ክምሰል ተመት ወድ-ቀሺ እግለ መሰጀል አቅሰነየ።
“አሀ ትወልቭ፡ አዜ ህዬ አመንከ ማሚ?” ቤለዩ።
“አምዕልዬ ትጽለም! ስስ ሳዐት እንዴ ሄረርኮ እለ መዐይባይቼ እበ መጽአኮ!” ቤለ እብ ክጅል ምድር እንዴ ገኔሕ።