አልአሚን፡ ሰር-ዘመ ን እት ፈን
ኬትባይ፡ መሕሙድ ዐብደለ (አቡ-ኩፈሕ) መተርጅማይ፡ ዐብደለ መ/ዐሊ (መዐልም) ኤረትርየ ሓዳስ
ፍርቀት (ማትአ) ላቱ ሸቅለ አተላሌት ወዝያደት ሽህረት ረክበት ወረአይ ወስመዕ ናይ ሸዐበ ገብአት። ዲብ ሰነት 1964 ሰለስ ሕላየት እብ ገቢል ሰኒ ትፈተየ ወጠለብ ሰኒ ረክበየ። ሐቴ ሕላየት ሔልያይ ተወልደ ረደ እት ገብእ ‘ሽገይ ሃቡኒ’ በህለት ሽዕለቼ ሀቡኒ እት ገብእ ለካልኣይት አንታ ጉሁይ ልበይ ትብል ዐለት ወእብ ተበርህ ተስፋሁነይ ተሐሌት። ሳልሳይት ህዬ (ገዛና ዓቢ ህድሞ ቱኻን ቁንጪ ወዲኦሞ ለትብል እብ ተበርህ ተስፋሁነይ ትትሐሌ ለዐለት ሕላየት ተ። ለናይ እለ ሕላየት መቅሱድ ህዬ አቶብየ ዐለ። እሊ ሕላይ እሊ ክምሰል ሐሺሽ እብ ሕብዔ ልትሰመዕ ዐለ። ሔልያይ አልአሚን ዐብዱለጢፍ ህዬ እብ ዝያድ ለልትአመር እቡ ሕላየቱ (ፋጥመ ዘህራታ)። እለ ሕላየት እለ ለፈግረት እበ መናሰበትመ ከምሰል እላተ። አልአሚን መደርስ ሰበት ዐለ እጃዘት እንዴ ጠልበ እት አቅርደት ምስል ሔልያይ ጃብር መሕሙድ ዐዝመዎም። ምስሎመ ዐብዱል ዋሕድ ዐሊ ሳልሕ ትለከው። ወእግለ ገብአት እግሎም ዐዙመት እንዴ ሐሽመው ምን አስመረ እስክ አቅርደት ትበገሰው። ለምስል ሔልያይ አልአሚን ዐብዱለጢፍ መጽኣም ለዐለው ሔልየት ወሙሲቅዪን ምኑ ለዐቡ ምንመ ዐለው፡ ዝያደት ላኪን ለሸዐብ አልአሚን ዲብ ልብሎ ለሃትፎ ዐለው። እብሊ ህዬ አልኣሚን ዝያደት ፋሽ ወሐበን እግል ልሰምዑ አስተብደ። ግድም አልአሚን ምስለ ምስሉ መጽአም ዐለው ሔልየት ብዙሕ ሐለ ወሰንቀ። ላመ ገቢል ምስለ ናዩ ሐልየት ብዙሕ እግል ፍቲሁ ወሕሽመቱ ለሸረሕ ረድ ፍዕል ለሀይቡ ዐለ።
ፈጅራተ ሐፍለቶም ክምሰል አትመመው እግል እቅባለት እስክ አስመረ እት ልደለው እተ ህቶም ዐለው እቱ ፍንዱቅ ገሌ መስኡሊን እንዴ መጽአዎም፡ አልአሚን ሐፍለት ካሰት እግል ሊዴ እግሎም ትሰአለዎም። አልአሚን እጃዘት ምነ እተ ለአደርስ መድረሰት ሐቆ ረክበ መሽክለት አለብዬ ቤልዮም። ወእባሆም እግለ መድረሰት አሰእለው ወላሊ እለ አምዕል አልአሚን ሐፍለት ደግመ እብ በኑ። አልአሚን እበ ግርም ክርንቱ ወሮማይት ብጥረቱ፡ ለሀ ከአሰር ለሀ እት ቀድም እግሎም ህቱ እንዴ ኢልትዕብ ወህቶም እንዴ ኢመሽጎ ምኑ፡ ለሀ ከአሰር ለሀ ካተረዩ ሐልየቱ። ፈጅአተን ሐቴ ወለት በዐል ዝያደት ብጥረተ ወግርመተ ሸነን እት ትብል እበ መንገአተ ዘሪበት አቴት። ለሽምብሬብ እግል ክሎም ለሸባብ ልቦም ሰልበት። ክሎም ረአሶም እንዴ ዓነነው አስከ ሌጠ ፍድ ወደው። እሊ ወቅት እሊ አልአሚን እንዴ ኢደሌ ረዪመ ህለ እት ለአመስል እት ባካተ ሸአገ። ለወለት ህዬ እሊ ወክድ እሊ ለእት ረአሰ ዐለ ዞቲሀ ወድቀ ምነ ወለምስለ ዐለት መልህየተ ፋጥመ ዛህረ ዞቲኪ ርፍዕዩ ቴለ። እሊ ወክድ እሊ አልአሚን ምን አፉሀ ወለት ለስሜትለ ግርም ወለት ነስአ ወእብ ክእኒ ሐለየ፦ አነ እት ከረን ተልሄኮ ወአስመረ እት ባጼዕ ተልሄኮ ወመንደፈረ እት ተሰነይ ተልሄኮ ወከሰለ
እት አቁርደት ተልሄኮ ወአባራረ ተማስልኪ ኢርኤኮ ፋጥመ ዛህረ
እንጅሕ መስል አንያበ እንዴ ትካተረ
መሓዊተ ሙሉእቱ ልብየ ሰጥረ።
እለን አብያት ሽዕር ሐለ ሔልያይ አልአሚን ዐብዱለጢፍ። አልአሚን እንዴ ኢልትአመሩ ወእግለ ዛይደት ስነተ ላተ ወለት ምነ ቃዐትለ ሐፍለት እብ ክጅል ክምሰል ትፈግር ወደየ።
እለ ሕላየት እለ አሰልፍ ለገብአት ትግበእ ዕለቀት ምስል ስያሰት ይዐለት እግለ። ላኪን እታ ወቅት ለሀይ ክሉ ልትበሀል ወልትሐሌ ለዐለ አዳም እብ ስያሰት ልፍህሙ ገብአ። እሊ ክምሰል ኣመረ አልአሚንመ ለሕላየቱ መድሙን ስያሲ ክምሰል ጸብጥ ወደየ። እብ መድሙን ስያሰት ህዬ ፋጥነ ዛህረ ዕልብ 2 ወዕልብ 3 ሐለ። ለወክድ ለሀይ ፍርቀት ማትኣ ዝያደት እት ትጠወር ወእት ትፈድብ ጌሰት። ላመ ገዲም መስከበ ቀየረቱ እት ሻረዕ አንዞ መንቴንዞ አዜ እብ ሻረዕ ሰገነይቲ ልትአመር ለሀለ። ምኑ እስክ ናይ አዜ አካነ ሻረዕ ሕርየት ነክሰት። እተ ወቅት ለሀይ ለፍርቀት ለገብአ ሓጀት እግል እሊ ሐዲስ መስከብ ለትመልክ እቡ ማል ይዐለ እግለ። እግል እሊ መሐገዝ እሊ ለተዓልጅ ሐቴ ለጅነት ትከወነት። ወእበ ዐለ እግሎም አምር ወፍክር እግል ክሎም ትጃር ወሰብ ገጽ አስመረ ለልሐዱሩ ሐፍለት ክርየት ወደው። እተይ ናይ እለ ሐፍለት ህዬ እግለ ዐለ መሻክ እግል ልባልሕ ተሐሰበ። እግለ ሐዲስ መንዘል ናይለ ፍርቀት ከደማት እግል ለአትምም ህዬ ተሐሰበ። ዲብለ እሕትፋል ህዬ ለክውንት ዐለት ለጅነት እግለ ፍርቀት ለዐንቅፍ ለዐለ መሻክል እግሉ ተአፍህም ወተውዕያት ትወዴ ዐለት። ላመ መጸኦ ዐለው ትጃር ረአዮም ሀበው ወትከበተው ሐቆሀ እግል ልትበርዖ አንበተው። አሰልፍ ተጅር ገብረእዝጋብሄር ወዲ ፊተውራሪ እንዴ ቀንጸ እብ 10 አልፍ ብር ትበረዐ። ሐቆሁ ታጅር መሐመድ ሐሰኖ ህቱ ቀንጸ ወእብ 20 አልፍ ብር ትበረዐ። አዜመ ገብረእዝጋብሄር ወዲ ፊተውራሪ እንዴ አቅበለ 10 አልፍ ወሰከ። ሐቆሁመ አሰይድ ይሕደጎ ተፈሪ እብ 10 አልፍ ብር ትበረዐ። ከምሰልሁመ ኢሰቅ ገብረመድህን መሳንዕ ለበብስ ወአካን ኤለክትሮኒክስ ሰበት ዐለ እግሉ ለለትሐዜኩም ጅንስት አላት ንስኦ ቤለዮም። ህቱ ቤንያይ አምበሳደር ሆቴል ቱ። ወእብሊ ዎሮት ከቅድረቱ እግል መስለሐት ፍርቀት ማትአ ቀደመ። እብሊ ማል እሊ ህዬ እተ ናዮም ቃዐት አካን መስተይ ሓጃት ብሩድ ፈትሐው። ከምሰልሁመ ዎሮት እስቴጅ በነው ወዎሮት ናይ ተድሪብ ሓዳይስ ፈናኔን ወደው።
ለፍርቀት እሊ ኩሉ ተጠውራት ወሰዳይት ሸዐብ እት ረክብ ምንመ ጌሰት፡ ምን ጀሀት ሕኩመት አቶብየ ትርድት መራቀበት ትገብእ እግለ ዐለት። አምዕ ሐቴ እት ጀፈር መስግድ ዐብዱልቃድር ጄላኒ ህዳይ ዎሮት መስኡል ገብእ ዐለ። ለፍርቀት ህዬ እንዴ ዳሌት መጽአት። እተ ህዳይ ሹሩካም ለዐለው ህዬ እብ ብዝሔ መስኡሊን ወትጃር ቶም ለዐለው። እሊ ክምሰል ረአ መምህር አስረስ እተ ወክድ ለሀይ ሰክረቴር ናይለ ፍርቀት ዐለ። እብ ሸፋግ እግል እስታዝ አልአሚን ዐብዱለጢፍ ትለከ ወዮም እለ አምዕል (ሰብ ንከብዱ ጥራይ አይኮነን ዝነብር) ለትብል ሕላየትከ እግል ትሕሌ ትዳሌ ቤለዩ። አልአሚን ህዬ “ሀይአት ረቃቦት ርእየተ ሰበት ይህሌት ፈጅር ለመጸአነ ሰኣል ምን በልሱ?” ቤለዩ። መምህር ኣስረስ ለመጽአ ልምጸእ ሰአል አነ እትሐመሉ ወእንተ ሕለየ ሌጠ ቤለዩ እግል አልአሚን። እብ ሸፍግ ምን በዐል ከራመት ዎሮት ምስለ ሕላየት ለገይስ መላብስ እግሉ አምጸአው ወአዳም ምነ ዐዙመት አክቡዱ እንዴ ነፈሐ እግል ሕለየት አልአሚን ገበይ አተቀበለ።
ሔልያይ እስታዝ አልአሚን እብ ግርም ልብሰቱ ሰማዲቱ ወልብሰት አፍረንጅየት እት ልጸቦሩ ሃሉክት ሩቆዕ ወርሱሕ እት እዴሁ ሽራፍ ቅጨት ወእተ ሐቴ እዴሁ መክረፎን እንዴ ጸብጠ ለሕላየት ክምሰል ሐለ እግሎም፡ ክሉ ጅሞዕ ለዐለ አዳም ሰሩ ሰፈገ ወሰሩ በከ። ለሕላየት ሰበት ዐጀብቶም ህዬ እግል ልድገመ እግሎም እት እስቴጅ በልሰው። ሕላየት እለ ህዬ አከይ መናበረት ድቡራም ሰበት ትሸረሕ ኩሉ ፈተየ ወምስል ናየ ከሊማት ዐርገ ወትከረ። ምስል ስያሰት ህዬ እብ ሐቴ ኢትጸበጥ። ቀደም እለ ሕላየት እለ፡ ሐቴ ሕላየት ዐለት እግሉ እብ ጀምሁር ለትትፈቴ። (አተ ጎሁይ ልበይ ሕጂዶ ይሕሸከ) ለትብል ዐለት። (እንተ ግሂ ልብዬ አዜ ገብእ ለሓይሰከ) በህለቱ ቱ። እሊ ህዬ እት እያም መአመረት (ኣንድነት) ተሐሌት። ወእት ደንጎበ ህዬ ሕዝብ ኣንድነት እግል ሕግላን በትከ ወሴመ። ወጠንያይ አሕዛብ ህዬ እብ ፍክሮም እጅትማዕየቶም ብሹላም ወዋቅያም ቶም ለዐለው።
ክመ ልትአመር ሔልያይ አልአሚን ምስል ምህነት ፈን ሙደርስ አካደሚየት እት መድረሰት ጃልየቱ ለዐለ። እሊ ህዬ እት ሰነት 1962 ህቱ ወእስታዝ አቡበከር መሐመድ ባበጢን ምስል እግል አድረሶት ትየመመው። እተ ወቅት ለሀይ ሙዲር መድረሰት ጃልየት እስታዝ መሐመድ አልባነ ዐለ። እሊ ሙዲር እሊ እግለ ናይ አልአሚን መትደላል እት ፈን ልፍህሙ ሰበት ዐለ እብ ጀሀቱ ሰድዩ ወልትዓወ ምስሉኑ ዐለ። ፈን ጅዙእ ምን ተዕሊምቱ እበ ልብል ደሊል አው መፍሁም። እስታዝ አልባነ ለገብአ ሐፍለት ፍርቀት (ማትአ) ለሐድሩ ዐለ። እት ደንጎበ ሕኩመት አቶብየ ክሎም ወድ ጋነ ዐዶም ሊጊሶ ሐቆለ ትቤ እስክ ዐዱ መስር ጌሰ። ሐቆ ግያስ አልባነ ሙዲር ጃልየት እስታዝ መሐመድ ዑስማን ቀስማላህ ገብአ። እሊ ሙዲር እሊ ህዬ ህቱ ወአልአሚን መትዋፋቅ አበው። ሙደርስ አካን ሕላይ ወረግስ እግል ሊጊስ አለቡ ለልብል መፍሁም ቡ። ሐቴ አምዕል እግል አልአሚን እንዴ ትለካዩ አምዕል ተአደርስ ወላሊ ትረግስ ህሌከ ወእሊ ህዬ ምን ሽሩጥ አድረሶት በራቱ ቤለዩ። አልአሚን እበ ናይ አልባነ መፍሁም አልፈን ጅዙእ ምን ርሳለት አተዕሊም እቡ እግል ለአፍህሙ ሐዘ ወህቱ መትከባቱ አበ። ሙዲር መሐመድዑስማን ምስል ሔልያይ አልአሚን በታተን መትዋፋቅ አበ። ላመ ምስሉ ለሐሉ ወሰንቁ ዐለው ክሎም ሙደርሲንቶም ለዐለው። እሊ ላኪን እግል መሐመድ-ዑስማን ቀስመላህ ደሊል እግል ልግባእ ኢቀድረ። ላመ አልአሚን ዐለ እተ ፍርቀት እብ ጀሀተ እግል ትአፍህሞም ርሰለት ከትበት ወእሊ እብ መሐመድ-ዑስማን ከብቴ ሰአነ። እብሊ ህዬ ሙዲር መሐመድ-ዑስማን ምስል አልአሚን ዲብ ትርኢኒ ክምሰል አተ፡ አልአሚን ምህነት አድረሶት እት ፈትየ ሐድገየ ወእት ዐለም ፈን ንየቱ ከምከመ።
አዜመ እስታዝ መ/ዑስማን እብ እስታዝ ሐሰን መሐመድ በመሽሙሽ ሰበት ትቀየረ፡ ለሐዲስ ሙዲር እግል እስታዝ አልአሚን እግል ለአቅብል ወልትዐወን ምስሉ፡ ምነ ናዩ መውህበት ፈን እግል ኢሊሪም አጅበረዩ። አልአሚን ህዬ እት አድረሶት እንዴ አቅበለ አስክ ሰነት 1970 እት ምህነት አድረሶት ጸንሐ። ሔልያይ እስታዝ አልአሚን እት መአንበቲ መሻዊር ፈን ብዙሕ መታክል ሳድፉ ዐለ። እስክለ ሐይ ለእቱ ሰክን ዐለ ወለ እተ ለአደርስ ለዐለ መድረሰት ሐቴ ዶልመ ረአሱ ሐር እንዴ ኢልትወለብ ረአሱ ቀደም ሌጠ ሄረረ። አይወ፡ እግል ክሉ እሊ እት መጃል ፈን ሳድፉ ለዐለ መታክል እንዴ ፈለ ወአጅገረ ህዬ ደሚር ክል ሙዋጥን እብ ፈን ሸርሐ ወስሜቱ እት አካን ውቅል ከትበ ወአብ አግማም ፈን ትግራይት ገብአ። እተ ወቅት ለሀይ አጅህዘት ተውዚዕ ወነሺር ክእኒ ክምሰል ዮም ይዐለ። ከም መሰል ከረን ጌሰ ምን ገብእ ዝያደት ክልኤ አምዕል ለርኡ። ላመ ሜዘንየትለ ፍርቀት መሕዱደት ሰበት ዐለት፡ ምን ሑመረ፡ ስነይ፡ ባርንቱ፡ ኣቁርዳት፡ ከረን ወአስመረ ትመጽእ ዐለት። መዲነት ስነይ እብ ብዝሔ ሙዋጥኒን ወሸቃለ ሰበት ዐለው እተ፡ እስክ ሰልአስ ሐፍለት ወዱ እተ ዐለው። ምን እለ ጀውለት እለ ለልትረከብ እተይ ህዬ ህዬ ደራይብ ሕኩመት ሐቆለ ደፍዐው ምኑ ለተርፈ እግሎም ቱ። እለ ፍርቀት እለ እግል ለገብአት ትግባእ ጀውለት ሐቆለ ሐስበት እት ሸሪከት ሰታዮ ትገይስ ወለ ናይ ጀውለተ እግል ሙዲርለ ሸሪከት ለዐለ አሰይድ ሰንበራ መሐመድ ደመነ ለአስእሎ ወህቱ ለሔሰት መኪነት ለሀይቦም ዐለ። ወእብ ክእነ ልትዓወን ምስሎም ዐለ። ለዐቤት መሽክለቶም ህዬ ምን አካን ሽቅሎም እጃዘት ረክቦ ይዐለው። ለበዝሐው እት ፈን ሻርኮ ለዐለው ሙደርሲን ሰበት ቶም እሊ መሻክል እሊ እግል ልሕለሎ ህዬ እሊ ለተሌ አስባብ ቀድሞ ዐለው። አቦቼ ሞተት፡ ዓመቼ፡ ሓልቼ ወለመስሉ ሽሎሕ አስባብ።
እተ ወቅት ለሀይ ወዚር ተዕሊም ለዐለ አሰይድ ኣስፈሀ ካሕሳይ አዜ እት ቅሩብ ወቅት ለሞተ ወልዳዩ እግል ወዚር ብነ አሰይድ ኣብርሀ ኣስፈሀ እናስ ዓግል ሰበት ዐለ ልትሰመዕ ዐለ። ህቱ ክምሰል መሐመድ መሐመድ አልባኒ፡ ፈን ልእከት ተዕሊምቱ ልብል ዐለ። ፍርቀት (ማትአ) እት ሕላይ ሌጠ ኢኮን ክርዕት ለዐለት፡ እት ተማሲልመ ዶር ዐቢ ዐለ እግለ። መሰለን መምህር አለማዩ ከሕሳይ ወዐሊ ስዒድ ምነ ትሩዳም ኮሚዲያን ቶም ለዐለው። ለእት ለአስሕቆ ለአትፋግዖ ወለአደርሶ ዐለው። ድድ ዓዳት እኩይ ክምሰል ክሽቦ አንሳት ወዛር እብ ተማሲል ልትሓሮቡ ዐለው።